Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Escharen te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grond-eigendommen
Algemeen
Ligging
De gemeente Escharen ligt ongeveer twee kilometer ten zuiden van de stad Grave, de hoofdplaats van het kanton.
Aangrenzende gemeenten
Escharen grenst ten noorden aan de gemeente Overasselt, ten oosten aan Gassel, ten zuiden aan het grondgebied van Mill en ten westen aan dat van Zeeland, Reek, Velp en Grave.
Rivieren en beken
Aan de noordzijde ligt de rivier de Maas. De beken die het grondgebied van Escharen doorsnijden zijn van geen belang, omdat ze ’s zomers gedeeltelijk verdrogen. Er zijn geen fabrieksgebouwen die door het water van de beken aangedreven worden. De beken dienen dan ook vooral om de weilanden te bevochtigen en als uitwatering van de landerijen.
Grote wegen en buurtwegen
De weg van Grave naar Boxmeer, Cuijk en andere plaatsen loopt door deze gemeente. Verder zijn er veel buurt- en landwegen, die ’s zomers redelijk bruikbaar zijn, terwijl enkele wegen onbegaanbaar zijn in de winter, als het gebied gedeeltelijk door de Beerse Maas overstroomd is.
Bodemreliëf
De grond is vrij vlak, met uitzondering van de heide die op sommige plaatsen behoorlijk veel reliëf heeft en naar het westen toe enigszins merkbaar klimt.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond is middelmatig van samenstelling, maar wordt toch tamelijk goed verbouwd. Men bewerkt de grond op middelgrote percelen. Er zijn uitgestrekte heidevelden, waarvan een klein deel ontgonnen kan worden. Het grootste deel is door de hoge en dorre ligging niet als cultuurgrond geschikt te maken. Je komt hier op verschillende plekken in de heide moerassen tegen die vrijwel geen opbrengsten hebben, behalve dat ze in zeer droge zomers een klein beetje slechte schrale begrazing voor het vee bieden.
Landbouwproducten
De opbrengsten zijn rogge, boekweit, gerst, hooi, aardappelen, vlas, koolzaad, groenten en fruit. Een klein deel van de gemeente is met hakhout en opgaande bomen beplant.
Paardenfokkerijen en vee
Er worden paarden gefokt voor gebruik in de landbouw. Het aantal is vrijwel toereikend voor het gebruik door de boeren die er toch nog minder naar andere plaatsen verkopen dan er uit andere plaatsen aangekocht worden. De veeteelt is hier erg belangrijk en jaarlijks worden veel runderen buiten de gemeente verkocht. Verder zijn er in de gemeente acht kudden met elk ongeveer 50 schapen.
Nijverheid
De voornaamste tak van nijverheid is de landbouw. Er wordt alleen handel gedreven in landbouwproducten en het gefokte vee en de veren van de ganzen, waarvan het aantal wel op 1.500 stuks geschat wordt. Verder is er de omzet van melk, boter en andere voorwerpen voor eigen gebruik van de inwoners.
Gebouwen
De gemeente Escharen bestaat uit het dorpscentrum, dat bijna aan het einde over de hele lengte van het grondgebied van het dorp ligt, en uit de gehuchten Vogelhoek, Kumerberg, Lage Peel en Zandvoort. Het centrum heeft ongeveer 30 huizen die min of meer goed gebouwd zijn. De gehuchten zijn van minder betekenis en bestaan vooral uit enkele grote pachthoeven, kleine boerderijen en arbeiderswoningen. De woningen van de eerste drie klassen zijn redelijk gebouwd en behoorlijk groot. De woningen van de overige klassen zijn onbetekenend.
Bevolking
De totale bevolking van de gemeente Escharen bestaat uit 710 zielen.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De landbouwgronden worden op basis van hun onderlinge verschillen verdeeld vier klassen. Ze moeten elk jaar bemest worden.
De 1e klasse heeft goede zandachtige grond met een bosachtige kleur, die goed bewerkt kan worden. De humuslaag is 45 cm diep en over het algemeen laat men de grond niet braak liggen. Per bunder geschat op ƒ 28,00.
De 2e klasse heeft ook goede zandachtige grond, maar is van minder kwaliteit, omdat er meer zand in voorkomt. De diepte van de humuslaag is 30 tot 35 cm. Geschat op ƒ 21,00.
De 3e klasse bestaat uit lichtere askleurige landbouwgronden met nog meer zand vermengd als de 2e klasse. De humuslaag is slechts 20 cm diep. Geschat op ƒ 14,00.
De 4e klasse bestaat uit zeer schrale en nog lichtere zandachtige grond met een zeer geringe opbrengst, terwijl deze grond zware bemesting nodig heeft. Geschat op ƒ 4,00.
Tuinen
De tuinen zijn ingedeeld in drie klassen. Behalve in de 1e klasse liggen de tuinen bij de woningen.
1e klasse: enkele tuinen die in de nabijheid van de stad Grave liggen. Ze worden door de inwoners van Grave voor zeer hoge bedragen gehuurd, omdat ze zeer gunstig liggen en goed ingericht zijn om de fijnste groenten te kunnen telen. Geschat op ƒ 46,00.
2e klasse: met fruitbomen beplante tuinen, die op goede grond bij de huizen liggen. Vergeleken met de vorige klasse liggen ze onvoordeliger, maar ze zijn best geschikt om er ook fijne groenten te telen. Gelet op deze voordelen, samen met de jaarlijkse fruitopbrengst, worden de tuinen geschat op ƒ 35,00.
3e klasse: tuinen van landbouwers, die er grove groenten voor het eigen huishouden telen. Deze tuinen liggen verspreid door de hele gemeente op tamelijk goede grond en worden volgens het wettelijke minimum gesteld op ƒ 28,00.
Boomgaarden
Tot de 1e klasse horen de door heggen omsloten en in de buurt van de woningen gelegen stukken grond, beplant met verschillende fruitbomen, zoals appel-, peren-, noten- en kersenbomen. Gezien de voordelige opbrengst van fruit en van wat er tussen de bomen geteeld wordt, worden deze boomgaarden gelijk gesteld aan de tuinen in de tweede klasse, dus op ƒ 35,00.
De 2e klasse bestaat uit soortgelijke stukken grond, maar van mindere kwaliteit. De opbrengst van de bomen en van er tussen geteeld wordt, is beduidend lager dan bij de vorige klasse en daarom geschat als de landbouwgronden van de eerste klasse op ƒ 28,00.
Hooilanden
De hooilanden liggen aaneen langs de rivier de Maas en worden ingedeeld in drie klassen.
De 1e klasse bestaat uit zeer goede, kleiachtige grond langs de rivier de Maas, waar deze ’s winters buiten haar oevers treedt en deze grond vruchtbaar maakt. Het hooi dat hier afkomt is zeer overvloedig, voedzaam en van de allerbeste kwaliteit. Zelfs het nagras van deze landen is zeer goed en gewild. Per bunder geschat op ƒ 80,00, na herziening ƒ 90,00.
De 2e klasse hooilanden ligt onvoordeliger aan de oever en wat hoger, zodat de rivier deze gronden niet zo gemakkelijk kan overstromen, waardoor ze minder vruchtbaar zijn. Het hooi is echter zeer goed en voedzaam, als ook het etgroen [=nagras]. Geschat op ƒ 65,00.
De 3e klasse omvat hooilanden van mindere kwaliteit en bovendien veel hoger gelegen dan die van de tweede klasse, waardoor ze bij overstromingen van de rivier minder overspoeld worden. Het hooi dat er van afkomt is goed en voedzaam, maar lang niet zo overvloedig. Geschat op ƒ 36,00.
Weilanden
De weilanden zijn in vier klassen ingedeeld.
1e klasse: goede weilanden die aan de beek De Raam liggen en daar bij hoog water in de winter door overspoeld worden. Ze hoeven niet bemest te worden en leveren een goede voedzame weide op. Per bunder getaxeerd op ƒ 38,00.
2e klasse: de ligging van deze weilanden is onvoordeliger, alhoewel ze door de Raam jaarlijks vruchtbaar gemaakt worden en geen bemesting nodig hebben. Het gras is echter vermengd met biezen en andere waterplanten. Toch is de beweiding tamelijk goed en daarom geschat op ƒ 28,00.
3e klasse: deze weilanden liggen op goede zandachtige grond, maar hebben een sterke bemesting nodig om een goede weide te verkrijgen. Door de jaarlijkse kosten van mest, speciën en arbeid zijn deze weilanden slechts geschat op ƒ 16,00.
4e klasse: hiertoe behoren de gemeenschappelijke weilanden en enkele schrale kleine percelen, met een geringe, ja onbeduidende opbrengst. Geschat op ƒ 3,00.
Opgaand geboomte
De 1e klasse bevat beplantingen met tamelijk hoog opgeschoten eikenbomen, die meestal op derde klasse bouwgrond geplant zijn. Geschat op ƒ 16,00.
De 2e klasse bevat vooral voorpotingen van wilgen, canada’s [=populieren] en andere gewone bomen. Ze zien er beter uit dan de voorgaande en zijn begroot op ƒ 12,00.
Hakhout
De bossen bestaan uit hakhout en worden in drie klassen ingedeeld.
De 1e klasse ligt op tamelijk goede grond en is redelijk dicht beplant met vrij goed groeiend eiken-, elzen- en essenhout. Ze worden niet met regelmaat afgehakt en daarom per bunder geschat op ƒ 16,00.
De 2e klasse ligt op minder goede grond, is minder dicht beplant en meer afgelegen, maar met dezelfde boomsoorten begroeid. Geschat op ƒ 10,00.
De 3e klasse is hakhout op zeer slechte grond en met weinig stamhoogte, dat daarom een slechte jaarlijkse opbrengst geeft. Geschat op ƒ 3,00.
Dennenbossen
De dennenbossen zijn op slechte gronden aangeplant. Het houtgewas kan hierop niet goed groeien en wordt daarom geschat op ƒ 8,00.
Waterkolken en sloten
Hiertoe horen de kleine waterplaatsen in en rondom de weilanden, waarvan enkele dienen als drinkplaatsen voor het vee en andere om de weilanden droog te houden. Ze zijn begroot op ƒ 2,00.
Heide en water
De heide en woeste gronden in deze gemeente zijn ongeschikt om ontgonnen te worden. De schrale opbrengsten die de armen ervan afhalen, vergoeden slechts hun arbeid. Geschat volgens het wettelijke minimum van ƒ 0,25.
Visserij
De visserij op de Maas, voor zover deze rivier langs Escharen loopt, is voor het Noord-Brabantse deel getaxeerd op ƒ 10,00.
Gebouwde eigendommen
Windgraanmolen
Deze molen is van steen gebouwd en verkeert in uitstekende toestand. De molen heeft drie paar stenen die niet gelijktijdig kunnen malen. Er is weinig werk, omdat het aantal inwoners van de gemeente klein is en de molen slecht ligt ten opzichte van de omliggende gemeenten. In de molen wordt tarwe, rogge, boekweit en schors gemalen. , omdat de molen niet ver van de stad Grave afstaat. Hij is niet verhuurd en getaxeerd op ƒ 380,00.
Huizen
De huizen in deze gemeente zijn op basis van hun onderlinge verschillen, staat en stand, in acht klassen ingedeeld. Ze worden over het algemeen door de eigenaar zelf bewoond, of met alle schuren en andere voor de landbouw dienende eigendommen verhuurd. Voor de huizen wordt de huurwaarde bepaald door de staat van onderhoud en de grootte van de gebouwen.
Tot de 1e klasse hoort een zeer riant gelegen huis vlak bij het stadscentrum van Grave. Het is in gebruik als herberg voor passanten en de inwoners van de stad Grave gebruiken het als prettige vergaderplaatsplaats. De geschatte huurwaarde van sectie A 38 van eigenaar Gerrit Thoonen is ƒ 48,00.
De 2e klasse, waartoe 5 woningen horen, zijn de huizen in het centrum van de gemeente die dienen als herberg, winkel en andere bedrijven. Ze zijn even groot en ruim als de voorgaande, maar worden door hun stand en ligging begroot op een huurwaarde van ƒ 36,00.
Representatieve voorbeelden van de 2e klasse zijn sectie G.144 van Jan Linders en sectie G.156 van Mathijs Poos.
In de 3e klasse komt men de grote, riante en goed onderhouden pachthoeven tegen. Ze hebben ruime kamers, grote stallen en schuren en andere bijgebouwen. Ze worden geschat op ƒ 24,00. Representatieve voorbeelden van deze klasse met 9 woningen zijn sectie C.8 van A. Verheijen en sectie F.48 van G. Beerenbroek.
De minder ruime, maar wel goed onderhouden pachthoeven horen met 7 woningen tot de 4e klasse. Ze hebben een huurwaarde van ƒ 18,00. Representatieve voorbeelden van de 4e klasse zijn sectie C.59 van A. Verheijen en sectie C.149 van N.P. van Ham.
Tot de 5e klasse horen de goed onderhouden, goed gebouwde boerderijen met schuren en stallen, die een geschatte huurwaarde hebben van ƒ 12,00.
Representatieve voorbeelden van de 5e klasse, waartoe 28 woningen horen, zijn sectie B.65 van de kinderen F. Melchior en sectie D.187 van de kinderen W.J. Berents.
De 6e klasse zijn de minder goed onderhouden boerderijen, geschat op ƒ 9,00. Representatieve voorbeelden van deze klasse met 27 woningen, zijn sectie C.42 van Arnold Hermans en sectie F.140 van Johannes Jans.
In de 7e klasse met 22 woningen komen de woningen van de arbeiders, boerenknechten en ambachtslui, met slechts één deur en raam. Geschat op ƒ 6,00. Voorbeeld is sectie A.60 van de kinderen Schamp.
De 8e en laatste klasse wordt gevormd door de hutten van de behoeftigen en de vertrekken van de sociaal zwakkeren. De 15 woningen in deze klasse zijn qua huurwaarde geschat op ƒ 3,00. Representatief zijn sectie D.356 van Cornelis Schraven en sectie F.186 van Hendrik Ariens.
Het totaal aantal woningen komt op 114.
Gedaan en gesloten te ‘s-Hertogenbosch, 15 juli 1827
De schatter, Van de Werk
De controleur, Busselmans
