Eind jaren vijftig/begin jaren zestig was ik werkzaam bij de Bata Schoenfabrieken in Best op de bedrijfseconomische afdeling. In dit stukje wil ik beschrijven hoe het tekort aan meisjes/vrouwen in de fabriek dat ontstond door de houding van ouders en pastoor, werd opgelost.
Ons gezin telde vijf dochters. Zij mochten beslist niet ‘op de fabriek’ gaan werken tussen de mannen. Zij werkten na de huishoudschool in het bejaardenhuis bij de nonnen, in het ziekenhuis, bij de gezinszorg etc. Mijn zussen verdienden wel minder dan de meisjes in de fabriek, maar ze werkten tenminste op ‘nette’ locaties, waar men nog enige sociale en maatschappelijke vorming opdeed.
In die tijd waren meisjes die in de fabriek werkten van ‘inferieure kwaliteit’, uit minder sociale families zonder enige opleiding. Bij de meisjes die bij Bata kwamen werken, maakte de personeelsafdeling zelf al een selectie tussen de ‘betere’ meisjes, bestemd voor de schoenenstikkerij (een aparte afdeling binnen de lederen schoenenfabriek) en de ‘mindere’ meisjes, die bestemd waren voor de rubberschoeiselafdeling (o.a. rubberen laarzen).
In die tijd gingen de personeelsafdelingen van bedrijven de dorpen af tot in België toe om personeel te werven, zowel mannen als vrouwen. Omdat er toch nog een groot tekort aan meisjes voor de schoenenstikkerij bleef, zeker in een omtrek van 10 kilometer rond Eindhoven, kwam men bij Bata op het idee om het stikwerk naar de meisjes toe te brengen. Demografisch is toen gezocht in welke plaatsen veel grote families met dochters beschikbaar waren om te werken op een atelier. Dat klinkt toch anders dan fabriek.
Men kwam toen uit in Ospel, Nederweert en Spekholzerheide (in de buurt van Kerkrade). Daar huurde/kocht men ruimtes voor het installeren van stikmachines en wierf meisjes om exact hetzelfde werk te doen als bij de Batafabrieken in Best. Deze meisjes werkten nu in de ogen van de pastoor, hun ouders en hun dorpsgenoten niet op een fabriek, maar op een atelier tussen alleen maar meisjes, met als zo ongeveer de enige permanent aanwezige man de chef van dit atelier.
Dagelijks reed er een busje met gestanste delen vanuit Best naar deze ateliers, waar deze delen tot schoenkap werden samen gestikt. Tegelijkertijd werden de gestikte schoenkappen van de dag ervoor opgehaald. In Best werden deze kappen aan de lopende band samen met de zool tot een complete schoen verwerkt.
En zo loste men het probleem van een tekort aan vrouwen bij meerdere fabrieken in die tijd op.
Ik heb dit stukje geschreven op verzoek van René Bastiaanse tijdens zijn lezing over Het ‘Rijke’ Roomse Leven op 25 november 2012.
Hanneke van der Eerden, namens BHIC
bhiczei op 10 december 2012 om 19:52
Nou Henk, René Bastiaanse mag jou vaker een verzoek doen. Het is een erg leuk en voor velen herkenbaar verhaal geworden. Ook de meisjes die naar MULO of MMS 'mochten' (doorleren was toen nog een voorrecht) konden kiezen tussen drie beroepen: verpleegster, secretaresse, of onderwijzeres.
Jac Geominy
zei op 12 december 2012 om 13:21
Iedereen kent of heeft weet van de meisjes van Verkade. Die zullen wat Henk noemt van 'inferieure kwaliteit' zijn geweest.
Henk komt de eer toe ons te vertellen over de meisjes van de Bata.
De enige man op het atelier was de man die op de harem paste zal ik maar zeggen. Goeie genade, vraag me af hoe de personeeldienst daarvoor zeker wist dat ze de juiste persoon aanwierven en hoe ze dat dan aan de weet kwamen? Krijg het er nu al warm van laat staan als je een blakend gezonde jongeman van 25 bent. Kan me toch ook niet voorstellen dat het allemaal zulke engeltjes waren. Wat een tantaluskwelling: 6 dagen in de week! En zelfs alleen een zondige gedachte was al verboden!
Rien de Groot.
zei op 4 maart 2013 om 11:05
Ook ik heb in een zo,n zelfde situatie verkeerd.
Ik kreeg verkering, allereerst vond men dat ik te jong 17½, was, maar nog erger het meisje werkte op de fabriek, nl.“de Sok” in Uden.
Er werd een advertentie geplaatst in de plaatselijke Courant: Biedt zich aan RK. Meisje voor Huishoudelijk werk. Al snel was er een reactie, de verdiensten waren een heel stuk lager, terwijl men het thuis hard nodig had.
In het werkende gezin werd gedacht 24 uur aanspraak op de hulp te maken, waardoor ik ook nog eens beetgenomen werd.
Rien de Groot.
zei op 14 maart 2013 om 00:28
Doorleren was zeker een voorrecht!
Mijn vrouw, zaliger, zat op de MULO bij de nonnen in Best, op de dag dat zij niet meer leerplichtig was, was ook haar laatste schooldag.
Thuis kreeg zij de zorg in het gezin van 9 gezinsleden waar moeder ziek was.
Van een kant gelukkig ivm het Pesten door de nonnen, maar zij had graag doorgeleerd. Met een schriftelijke studie later, heeft zij de schade ingehaald en is haar wens, de Boekenwereld, in vervulling gegaan.
Rien de Groot
zei op 1 april 2013 om 08:16
Sinds 1966 woon ik in Best, het is voor mij nieuw de reclame tekst: Autobanden, op de fabriek.
h.leijtens
zei op 16 april 2013 om 14:29
de schoenkap zo heet dat niet in het schoemakers jargon dat waren schachten en dat waren linkse en rechtse.iemand die in fabriek heeft gewerkt weet dat.ik heb op vak school gezeten en wij leerde dat.daar.
Henk van Meel
zei op 21 april 2013 om 16:09
Mijn vader had de eerste Bata winkel in Oss, op de Heuvel. ca 1940
Waren ook een aantal meisjes in dienst, en schoenmaker Bekker zorgde voor de reparaties
Rien de Groot
zei op 22 januari 2019 om 00:26
2019, Het jaar dat Best 200 jaar bestaat. Enkele toneelgroepen uit het dorp voeren stukken op over geschiedenis uit die jaren.
Toneelstichting Ons Eygen Landt speelt over oorlogsburgemeester Groffen.
Bij Toneelvereniging De Narrekap staat Schoenenfabriek Bata in de hoofdrol het wordt zelfs opgevoerd in een ruimte van de fabriek. Het stuk met de werktitel De Brug naar de Toekomst wordt geschreven door cabaretier, toneel- en musicalschrijver John van der Sanden uit Helmond.
Hilde Jansma
bhiczei op 22 januari 2019 om 14:28
Bijzonder dat ze een toneelstuk over de Bata in de fabriek gaan uitvoeren. Het laat zien dat de fabriek een belangrijk onderdeel is geweest van Best, aangezien deze op wordt gevoerd ter ere van het 200 jarig bestaan van het dorp. Dankjewel voor je reactie.
Ons gezin telde vijf dochters. Zij mochten beslist niet ‘op de fabriek’ gaan werken tussen de mannen. Zij werkten na de huishoudschool in het bejaardenhuis bij de nonnen, in het ziekenhuis, bij de gezinszorg etc. Mijn zussen verdienden wel minder dan de meisjes in de fabriek, maar ze werkten tenminste op ‘nette’ locaties, waar men nog enige sociale en maatschappelijke vorming opdeed. 
In die tijd gingen de personeelsafdelingen van bedrijven de dorpen af tot in België toe om personeel te werven, zowel mannen als vrouwen. Omdat er toch nog een groot tekort aan meisjes voor de schoenenstikkerij bleef, zeker in een omtrek van 10 kilometer rond Eindhoven, kwam men bij Bata op het idee om het stikwerk naar de meisjes toe te brengen. Demografisch is toen gezocht in welke plaatsen veel grote families met dochters beschikbaar waren om te werken op een atelier. Dat klinkt toch anders dan fabriek. 
