De vesting Oss: over grachten, wallen, poorten en landweren

In 1387 zijn er met toestemming van hertogin Johanna grachten rondom Oss gegraven. In 1398 is er ook sprake was van poorten, maar de aanleg hiervan zal onder de druk van de toenmalige oorlogsomstandigheden vooral provisorisch zijn geweest. Het kasteel zelf was op dat moment ongetwijfeld deugdelijker beschermd. In de oorkonde waarmee Oss stadsrechten krijgt (1399) wordt op een aantal plaatsen gesproken over aanleg van de wallen en grachten, waaruit je mag concluderen, dat daaraan nog veel moest gebeuren.

Er is uiteindelijk één schriftelijke bron over de aanleg van wallen, waaruit blijkt dat die pas rond 1410 daadwerkelijk rondom Oss zijn aangelegd. Het hele project was een zaak van "landsbelang", dus moesten ook de inwoners van de omliggende dorpen meehelpen, onder het toeziend oog van de eerste vertegenwoordiger van de hertog in de Meierij, de hoogschout van 's-Hertogenbosch. Zo verrezen de wallen, die nadien voor de stevigheid met houtgewas werden beplant.

Om een of andere reden hakte een stel Berghemnaren, die enige tijd later werden ingeschakeld, de houtbeplanting om die de andere dorpen hadden geholpen te poten. Dat was een zware overtreding, waarvoor de hoogschout het dorp Berghem in 1412 een boete van 80 gulden oplegde. Aangenomen mag worden dat de voor de wallen benodigde aarde afkomstig was uit de grachten, zodat wallen en grachten gelijk opgingen.

De vesting Oss kreeg twee stenen poorten, al dan niet als vervanging van de "poerten" van 1398: de Boschpoort in het westen en de Graafse Poort in het oosten. Hun plaats en naam waren bepaald door het tracé van de oude verbindingsweg 's?Hertogenbosch-Grave, die het centrum van Oss doorsneed. Een zuidelijke poort is er nooit geweest. Ongeveer op de plaats van de noordelijke uitvalsweg, de Koornstraat, stond het kasteel, dat na verloop van tijd zijn verdedigingsfunctie verloor. Nadien heeft men niet meer de moeite genomen om daar een Megense Poort te bouwen.

Recent archeologisch onderzoek en studie van archivalia hebben met name over de Graafse Poort informatie uit de eerste jaren na de bouw opgeleverd. Het gebouw staat er in ieder geval in het voorjaar van 1407. Dan geeft het stadsbestuur schout Jan van der Dussen toestemming om de poort te gaan bewonen. Hij mag hem naar eigen goeddunken aanpassen en inrichten, op voorwaarde dat hij in oorlogstijd zijn behuizing aan de stad ter beschikking stelt. De defensieve functie van de poort moet dus onaangetast blijven.

Ook in de regio blijft men in de roerige jaren rondom de eeuwwisseling waakzaam. Overal worden verdedigingswallen, zogenoemde landweren, aangelegd, onder andere bij Oss en Berghem in 1402. De Landweerstraat heeft er zijn naam aan te danken. Natuurlijk staat het onderhoud van deze wallen hoog op de prioriteitenlijst. Daarom deelt de schout in Heesch boetes uit aan personen die in 1400 hout "van der lantweren" weghalen. Hetzelfde lot treft een vrouw die in 1466 "haer schapen op die lantweren gejaeght hadde, d'welc verboden was".