In 1848 werden afstanden in reisgidsen nog gemeten in de tijd die je nodig had om te voet ergens te komen. Zo lag Veghel 4 uur lopen ten noordwesten van Helmond, 4 uur ten zuidoosten van ’s-Hertogenbosch en 4,5 uur ten zuidwesten van Grave.
Het werd gezien als het schoonste dorp van Peelland, prachtig gelegen aan de Aa, met daarover een heel mooie brug van ongeveer vijfentwintig treden lang. Een klinkerweg verbond het dorp met de hoofdplaats der provincie. Van oudsher staat Veghel dan ook wel bekend als de Parel van de Meierij.
De naam
De naam Veghel bestaat uit twee delen. Het laatste deel -el komt van lo, dat bos betekent. Voor het eerste deel is eigenlijk nog geen goede verklaring. Er is wel geopperd dat het woord vegh- verband zou hebben met het Zuidnederlandse vigge, 'jong varken' (ons woord ‘big’ komt hier vandaan). Veghel zou dan zoiets betekend moeten hebben als “het biggenbos”, maar zeker lijkt dat allerminst.
Het gemeentewapen
Het oude gemeentewapen van Veghel, zoals dat in 1817 door de Hoge Raad van Adel aan de gemeente is toegekend was een samenstelling van het wapen van de hertogen van Brabant-Limburg (maar dan uitgevoerd in de rijkskleuren blauw en goud), de patroonheilige de H. Lambertus en het wapen van de familie Van Erp.
Dat laatste, dat eigenlijk een schuinkruis was, geschakeerd (geblokt) van keel (rood) en zilver, is op het gemeentewapen in een sterk verbasterde vorm terecht gekomen, namelijk als een schild met vijf kroezen, opgesteld in een quincunx (zoals de vijf op een dobbelsteen). Waarschijnlijk heeft men in het begin van de negentiende eeuw het oude schependomszegel niet goed kunnen interpreteren. Of de burgemeester hield gewoon veel van bier...
Na de samenvoeging met Erp in 1994 is in december van datzelfde jaar het huidige wapen vastgesteld. Het is afgeleid van het wapen van de familie Van Erp, die sinds 1566 ook Heer van Veghel waren: "In sabel een schuinkruis, geblokt van keel en zilver. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels."
Oudste vermelding en ontwikkeling
De geschiedenis van Veghel gaat ver terug. Er zijn sporen gevonden van een nederzetting op de plaats van het huidige Veghel vanuit de Romeinse tijd. Ook zijn er munten en tumuli met Gallo-Romeinse urnen in de bodem aangetroffen.
De oudste schriftelijke vermelding dateert van vlak na 1200. De naam Vechele komt dan voor in een lijst van goederen van de abdij van Berne. We weten wat meer over het bestaan van een echte gemeenschap rond 1300. In 1310 gaf hertog Jan II van Brabant namelijk gronden in gemeenschappelijk beheer aan de parochianen van Veghel. De grenzen die toen werden vastgesteld, zijn eigenlijk tot 1994 zo ongeveer de grenzen van de voormalige gemeente Veghel gebleven.
Per 1 januari 2017 is de gemeente Veghel met Erp, Schijndel en Sint-Oedenrode opgegaan in de nieuwe gemeente Meijerijstad.
Martien van Asseldonk is bezig met het maken van een reconstructiekaart van Veghel vanaf 1190. Bekijk hem hier.
Veghel heeft flink geleden in de Tachtigjarige Oorlog: in 1583 werd het dorp door Staats krijgsvolk zelfs volledig verwoest. In 1616 teisterde een pestepidemie de bevolking.
Vlak voor de Vrede van Munster gebeurde er nog iets eigenaardigs met Veghel: de Spaanse koning Filips IV probeerde in 1642 de heerlijkheden Veghel en Erp aan Johan van Boekhoven, pensionaris van Antwerpen, te verpanden. De koning deed dat als Hertog van Brabant, maar Veghel behoorde allang tot het gebied van de Republiek der Verenigde Nederlanden, waarover Filips dus geen enkele zeggenschap meer had. De verpanding ging dan ook niet door.
Al in de 17e eeuw kende Veghel een bloeiende handel. Er werd veel hop naar Duitsland vervoerd, zuivelproducten werden op de markt in Sint-Oedenrode en ’s-Hertogenbosch verhandeld en naar het gewest Holland vervoerd en er werd veel vee in de Langstraat verkocht, met name in Waalwijk. In 1719 kreeg Veghel van de Staten-Generaal het privilege om wekelijks op donderdag één botermarkt te houden en vier keer per jaar een paarden- en beestenmarkt. In 1730 kreeg Veghel een boterwaag, wat de marktpositie van de zuivelhandel nog eens versterkte. Het dorp groeide en bloeide, wat onder meer tot uiting kwam in de bouw van een nieuw raadhuis in 1782.
De opening van de Zuid-Willemsvaart in 1826 betekende voor Veghel een enorme economische impuls. De nieuwe haven die in directe verbinding met het kanaal stond, maakte Veghel tot een bloeiend centrum van transport van allerlei materialen als bouwstoffen en steenkolen, en producten van de landbouw, de veeteelt, leerlooierijen, koren- en oliemolens en linnenweverijen.
Veghel kende vanaf 1861 dan ook een eigen rederij. Na 1860 namen ook de vlasteelt een grote vlucht. Overal werd vlas geteeld en tot linnen verwerkt. Buiten Veghel twijfelde men overigens wel eens aan de kwaliteit van het product, getuige de uitdrukking “Den dieje weeft van Veghel” als men een slechte wever bedoelde.
De handel in mestkalveren die in de tweede helft van de 19e eeuw ontstond, was zo specifiek Veghels dat de Veghelaar de bijnaam “Kuus” toebedeeld kreeg. Ook uitdrukkingen als “Met ’t kalf van Veghel opbieden” en plaagstootjes als “Veghels kuuske, mulk in de kittel: bèèh!” laten zien hoe Veghel met het kalf werd geïdentificeerd.
Bevolking
In de middeleeuwen woonden er niet meer dan een paar honderd mensen in Veghel. In de loop van de 17e en 18e eeuw groeide dat aantal gestaag. In 1819 telde het dorp 3.446 ingezetenen. Voor 1850 was dat aantal al gestegen tot boven de 5.000. In 1909 was het inwoneraantal al 6.200.
Vooral na de Tweede Wereldoorlog nam de bevolking enorm toe. Veghel trok door zijn industrie nieuwe arbeidskrachten aan, zelfs van ver over de Nederlandse grens. In 1959 woonden er 13.242 mensen in Veghel, 35 jaar later, bij de opheffing van de oude gemeente Veghel op 1 januari 1994 was dat aantal ruim verdubbeld tot bijna 27.500 inwoners.
Per 1 januari 2007 was het totale bevolkingsaantal 36.734, van wie er 25.314 specifiek in het ‘oude’ Veghel woonden.
Onder al die Veghelse mensen door de eeuwen heen zijn er natuurlijk een paar bijzondere, zoals de domineeszoon die als waterbouwkundige in het 18e-eeuwse Spanje een groot kanaal bouwde. Dan was er de bakker uit Eerde, die zich in het begin van deze eeuw niet alleen met brood, maar ook met muziek, tekenen, schrijven en heemkunde bezighield. Daarbij was hij nog eens heel romantisch ook: hij ‘ontvoerde’ zijn geliefde naar Engeland (we spreken over 1913) om met haar te trouwen buiten de toestemming van haar vader om.
Op het religieuze vlak heeft Deken Van Miert een grote rol gespeeld: de Lambertuskerk staat er dankzij hem. Ook zijn nicht, Jacoba Petronella van Miert, is als eerste Moeder Overste van de Zusters van Veghel van grote betekenis geweest voor het dorp.
Reactie van Rolf Vonk dd 25 augustus 2007:
De poging tot verpanding van Veghel en Erp door de Spaanse koning was niet zo vreemd als wordt beweerd. Immers, pas in 1648 behoren beide plaatsen met de vrede van Munster tot de Repubiek. Vóór die periode was het statuut van de Meierij van 's-Hertogenbosch uiterst onduidelijk. Sinds de verovering van Den Bosch in 1629 eisten zowel de Staten als de Spaanse koning de Meierij op. Uiteindelijk werd ze aan de Republiek toegewezen in 1648.
Het in dit overzicht beschreven voorval van de verpanding is dus juist een ontzettend goed voorbeeld van het 17-eeuwse politiek getrouwtrek om de Meierij en het proberen te handhaven van vermeende rechten door zowel de Spaanse koning als de Staatsen.
Wat overigens interessant is, is de verpanding van zowel Veghel én Erp. De twee dorpen worden in oude stukken over de Meierij veelvuldig gezamenlijk aangeduid als Vegchel en Erp, wat de historische verbondenheid tussen deze plaatsen onderstreept. Deze verbondenheid ligt in de situatie, dat beide dorpen en heerlijkheden lange tijd in de hand van één heer verenigd waren: de heren van Erp, wonend op het kasteel Frisselstein te Veghel. Opvallend is dan ook, dat de historische situatie zich in 1994 met de gemeentelijke herindeling van Veghel en Erp tot één gemeente als het ware herhaalde.
