De rivier de Dommel neemt zijn oorsprong in de moerassen en vennen van de Donderslagsche heide ten zuiden van de gemeente Peer in Belgisch Limburg. De rivier vloeit in de provincie Noord-Brabant ten zuiden van de gemeente Borkel en Schaft, stroomt door een aantal gemeenten, verenigt zich te 's-Hertogenbosch met de rivier de Aa en vormt aldus de Dieze welke in de Maas uitmondt. Onderweg stromen verschillende rivieren en beekjes in de Dommel. De belangrijkste zijn: de Keersop, de Run, de Tongelreep, De Gender, de Kleine Dommel, de Beerze en de Esschestroom. Het verval van de Dommel is erg groot, vanaf de Belgische grens tot aan 's-Hertogenbosch in totaal 561/2 voet. De kronkelingen verlengen de loop zodanig ndat de rivier van "Borkel en Schaft tot 's-Hertogenbosch een lengte van 211/2 uur gaans verlangt, terwijl in rechte lijn dit nauwelijks 9 uren beloopt". *  Een goede waterbeheersing van de Dommel en het beperken van de overstromingen zijn aanleiding tot het oprichten van een waterschap. Daarom werd in de vergadering van Provinciale Staten van 11 juli 1863 vastgesteld het besluit "tot oprichting van een waterschap over de rivieren de Dommel en de zich daarin ontlastende riviertjes en beken". *  Daarmee was de oprichting van het waterschap De Dommel, zoals de officiële benaming thans luidt, een feit. Het omvatte percelen ter gezamenlijke grootte van 4308 bunders en 32 roeden, gelegen onder 32 gemeenten. Het eerste reglement werd definitief vastgesteld in de vergadering van Provinciale Staten van 6 juli 1870. *  Bij de oprichting werd het waterschap verdeeld in vijf districten. Van meet af aan gingen stemmen op dat het waterschap te groot zou zijn en tevens dat de belangen van de aangelanden van het boven- en benedengedeelte zodanig verschillend zouden zijn, dat de verdeling van de kosten nimmer op een eerlijke wijze zo

Uiteindelijk werd bepaald dat "de kosten der rivierwerken worden gedragen door het district, waarin zij gemaakt worden. Alle overige kosten worden over het gehele waterschap omgeslagen". *  Kort na de oprichting werden de uit te voeren verbeteringswerken op een overzichtskaart van het gehele gebied in kaart gebracht. *  Zeer veel Dommelwerken werden uitgevoerd, dijken verbeterd, bruggen aangelegd en de toestand bij de vele watermolens op de Dommel werd verbeterd. In 1921 wordt het besluit genomen een grondige reorganisatie van het waterschap door te voeren. Als grondslag daarvoor dient een rapport van dr. M. Bongaerts van 22 maart 1919 (bijgevoegd bij de notulen van de najaarszitting der Staten van Noord-Brabant 1920, nummer 20). Het Provinciaal Blad nr. 17 van 1921 bevat de afkondiging van het besluit der Staten van 11 januari 1921:
a. opheffing van het waterschap "de Rivier de Dommel en de zich daarin ontlastende beken en riviertjes";
b. tot oprichting van het waterschap "Het Stroomgebied van de Dommel".

Beide besluiten zijn genomen om het gebied en de taak van het waterschap te verruimen. De gebiedsuitbreiding was enorm en bevatte nu het gehele stroomgebied van de Dommel op Nederlands grondgebied, in totaal ca. 137.880 ha., verdeeld over tien afdelingen, waarvan de grenzen exact werden vastgelegd.

Ook de taakstelling werd uitgebreid: "de regelmatige afvoer van het water in het stroomgebied van de Dommel te bevorderen, alsmede de hoogte van de waterstand in de Dommel en zijn zijrivieren voor zoveel mogelijk of nodig te regelen". *  Blijkens een brief van 1 juni 1926, *  betrof dat de volgende waterlopen:

1. De Dommel vanaf de Belgische grens tot aan de Vughterbrug te 's-Hertogenbosch.

2. De Nieuwe Ley, Voorste Stroom en Essche Stroom vanaf de samenkomst van de kleine-en Rovertsche Ley tot de uitmonding in de Dommel.

3. De Tongelreep vanaf de Belgische grens tot aan de uitmonding in de Dommel.

4. De Kleine Aa, Groote Aa en de Rul of Kleine Dommel vanaf de Belgische grens tot de uitmonding in de Dommel.

5. De Groote Beerze en het Smalwater vanaf den Provincialenweg Bladel-Hapert tot de uitmonding in de Dommel.

6. De Kleine Beerse of Kleine Stroom vanaf den Provincialenweg Duizel tot de uitmonding in de Groote Beerze.

7. De Aa, de Reusel en de Achterste Stroom van de gemeentescheiding Hilvarenbeek en Hooge en Lage Mierde tot de uitmonding in den Esschen Stroom.

8. De Stroom vanaf den verharden weg te Esbeek tot de uitmonding in de Reusel.

9. De Rosep vanaf den Provincialenweg Moergestel-Oirschot tot de uitmonding in den Esschen Stroom.

10. De Kleine Aa of Dommeltje vanaf het Smalwater tot de uitmonding in den Esschen Stroom.

11. De Keersop met Elsloop vanaf de Belgische grens tot de uitmonding in de Dommel.

12. De Beekloop onder Bergeijk vanaf sectie C gemeente Bergeijk tot de uitmonding in de Keersop.

13. De Run vanaf de samenkomst met Diepreitsche loop tot de uitmonding in de Dommel.

14. De Gender vanaf den Ouden Dijk-grensscheiding gemeenten Duizel c.a. en Vessem-tot aan de voormalige gemeente Eindhoven.

15. De Groote Beek onder Son c.a. vanaf den Rijksweg Best-Eindhoven tot de uitmonding in de Dommel.

16. De Ekkersrijt vanaf de gemeentegrens Zeelst tot de uitmonding in de Groote Beek.

17. De Rielloop van perceel sectie F 281 gemeente Heeze tot de uitmonding in de Kleine Dommel.

18. De Beekloop onder Geldrop van perceel sectie A 394 gemeente Zesgehuchten tot de uitmonding in de Kleine Dommel.

19. De Doode Graaf onder Woensel, lopende door de voormalige gemeente Woensel.

20. De Strijper Aa van de gemeentegrens voormalig Soerendonk tot de uitmonding in de Groote Aa.

21. De Sterkselsche Aa van het Sterkselsche kanaal onder Hugten tot de uitmonding in de Groote Aa.

22. De Beeksche waterloop en scheidingssloot vanaf den Provincialenweg Sint-Oedenrode-Schijndel tot de uitmonding in de Dommel.

23. De Groote Loop met Berkenloop vanaf de gemeentegrens Best tot de uitmonding in de Dommel.

24. De Hooidonksche Beek vanaf den weg aan de Beekstraat tot de uitmonding in de Dommel.

25. De Sonsche waterloop van de Kromstraat tot de uitmonding in de Dommel.

26. De Rundgraaf vanaf den verharden weg van Strijp naar Zeelst tot de uitmonding in de Gender.

27. De Ley (Rovertsche Ley) vanaf de Belgische grens tot samenkomst met Kleine Ley.

28. De Kleine Ley (Poppelsche Ley) vanaf de gemeentegrens Alphen en Baarle-Nassau tot de Nieuwe Ley.

29. De Aa vanaf den Provincialenweg te Reusel tot samenkomst met de Stroom.

30. De Stroom vanaf de gemeentegrens Reusel-Hooge en Lage Mierde tot samenkomst met de Aa.

31. Het Dalemstroomke vanaf de gemeentegrens van Hoogeloon nabij Dalem tot Provincialenweg Bladel-Hapert.

32. De Ekkersrijt of Bruggerijt vanaf den verharden weg van Oerle naar Wintelre tot gemeentegrens Zeelst-Woensel.

33. De Peelrijt vanaf den weg nabij het Berkske tot aan de Rielloop.

34. De Boschloop vanaf de Heikantsche straat tot aan de Kleine Aa.

35. De Weergraaf vanaf de Heikantsche straat tot aan de Kleine Aa.

36. De Hageloop onder Moergestel, aanvangende aan de Reusel tot de uitmonding in de Reusel.

In 1950 was er nog een zeer belangrijke taakuitbreiding voor het waterschap, nl. de opdracht van de actieve bestrijding van de waterverontreiniging. Het reglement omschreef de opdracht als volgt: "het treffen van maatregelen tot opheffing en voorkoming van verontreiniging der onder a. bedoelde wateren en het beheer en onderhoud der in verband met deze maatregelen tot stand gekomen of aan het waterschap overgedragen werken".

In 1974 onderging het waterschap een uitbreiding door samenvoeging van Waterschap De Dommel, De Beneden Dommel, de Polder van Vught, Theereheide en Herlaar en Het Moerschot tot een waterschap "De Dommel". In de inleiding op de inventaris van de archieven van die waterschappen wordt daarop nader ingegaan. In een overzicht wordt het ontstaan van de polders en waterschappen schematisch weergegeven.