Algemeen

Het gemeentelijk elektriciteitsbedrijf van Oss heeft bestaan van 1921-1986 en heeft gedurende die periode onder vele bedrijfsnamen gewerkt. Vaak was het samengevoegd met één of meer gemeentelijke bedrijven of diensten.

De Gemeente Lichtbedrijven, 1922-1935

De Provinciale Noord-Brabantse Elektriciteit Maatschappij (PNEM) was een bedrijf dat elektriciteit produceerde en distribueerde in de provincie Noord-Brabant. Het was eigendom van de provincie en heeft bestaan van 1914 tot 1997. Het hoofdkantoor van deze maatschappij bevond zich in 's-Hertogenbosch en de belangrijkste productie-eenheid was de centrale bij Geertruidenberg.
Vanaf 1920 werd door de PNEM een begin gemaakt met levering in gemeenten al of niet rechtstreeks of via een gemeentelijk distributiebedrijf. De grootindustrie werd steeds rechtstreeks van elektriciteit voorzien. Gestadig verdreef de elektriciteit de gasverlichting.
Gedurende 1921 werd het laagspanningsnet in de gemeente Oss aangelegd en per 31 dec 1921 aangesloten op het provinciale net.
De gemeente Oss en de PNEM kwamen overeen om het beheer de komende drie jaar door de PNEM te laten voeren. Het belang voor de PNEM lag toen nog vooral bij levering aan bedrijven, de zogenoemde grootverbruikers.
Particuliere aansluitingen waren nog gering in aantal. Omdat het GEB slechts een distributiebedrijf was, kwam het meer aan op handel dan op techniek.
De heer E. Jacquemard werd in 1922 benoemd tot directeur van de Gemeentelijke Lichtbedrijven, waarvan de hoofdzaak was het sinds 1866 bestaande Gasbedrijf (waarvan hij overigens al sinds dec 1913 directeur was). Hij was op elektrotechnisch gebied ook goed onderlegd. Het eerste bedrijfsjaar was redelijk voorspoedig en besloten werd in 1923 het beheer door PNEM weer aan de gemeente Oss over te dragen.
Een gemeentelijke commissie bepaalde het beleid voor het gemeentelijk bedrijf.
In de jaren 1922-1923 werd een bovengronds leidingennet aangelegd.

Het Gemeentelijk Energie- en Waterbedrijf, 1935-1942

Gedurende deze periode werd naast de bestaande gemeentelijke energiebedrijven voor gas en elektriciteit een waterleidingbedrijf opgericht en daaraan toegevoegd.
Na het overlijden op 18 mrt 1940 van directeur E. Jacquemard werd als gevolg van de ontstane wereldoorlog eerst per 15 sep 1941 een nieuwe directeur benoemd, de heer ir.L.J. Boone.
Met het noodlijdende waterleidingbedrijf werd per 1 jul 1942 al weer gestopt en het werd overgedragen aan de Waterleidingmaatschappij Oost Brabant.
De Technische Diensten gemeente Oss, afdeling Energiebedrijven, 1942-1947

Reeds voor de oorlog leefde de verwachting dat gaslevering zou worden overgenomen door de Staatsmijnen en dat de gemeentelijke nutsbedrijven zouden verdwijnen. Daardoor werden alle technische diensten onder één leiding geplaatst (1941). Dat was naast de hier behandelde gemeentelijke bedrijven ook nog de dienst Publieke Werken.
Gedurende de jaren 1940-1941 werd het buitengebied van Oss voorzien van elektrische aansluiting.
Straatverlichting was in deze periode wegens verduistering buiten werking gesteld. Door gebrek aan materialen werd geen onderhoud uitgevoerd en er ontstonden achterstanden in de administratie.
In 1947 stopte men met eigen gasproductie na ruim 60 jaar wegens de verouderde toestand van de gasfabriek. Gaslevering werd verzorgd dor mijngas van de Staatsmijnen via Den Bosch.
In 1947 werden de Technische Diensten weer opgesplitst in Dienst Publieke Werken en de Energiebedrijven. Men behield dezelfde directeur (Boone).
De diensten waren gevestigd in de Gasstraat op het terrein van de voormalige gasfabriek.

De Energiebedrijven, 1947-1967

Na de oorlog werd een begin gemaakt met de aanleg van de nieuwe straatverlichting en uitbreiding van het elektrisch net door stadsuitbreidingen.
In juli 1949 werd de toonfrequente afstandsbesturing in gebruik genomen. Dit was een primeur voor Nederland en een geesteskind van adjunctdirecteur Mannaerts. Op deze wijze werd straatverlichting in- en uitgeschakeld. In dat jaar schafte men ook een ladderwagen aan voor het werk aan de lichtmasten. In 1950 werd de eerste grootverbruiker, de firma H. Desseaux, rechtstreeks op het elektrisch net van de gemeente Oss aangesloten. In 1952 ging directeur Boone met pensioen en werd opgevolgd door J. Mannaerts (per 1 aug).
Oss was in de jaren vijftig de snelst groeiende gemeente van Nederland.
Tijdens de voorbereiding van overschakeling naar aardgas kwam directeur Mannaerts in nov 1964 te overlijden. Hij werd per 1 sep 1965 door A.H.M. Vugts opgevolgd.
In 1967 werd een begin gemaakt met de automatisering van de administratie, uitbesteed aan de computerafdeling van de PNEM in Den Bosch.

De nv Maaslandgas, 1968-1986

Op 15 dec 1967 werd de nv Maaslandgas opgericht. Deze nv werkte in de gemeenten Berghem, Geffen, Lith, Megen, Nuland, Oss en Ravenstein. Het Elektriciteitsbedrijf was onderdeel van de nv Maaslandgas en had dezelfde directeur.
In 1969 kwam een nieuw kantoor met magazijn gereed aan de Kloosterstraat 3. Het Electriciteitsbedrijf huurde daarin huisvesting. Per 1 mrt 1982 volgde dhr. W. Görts de heer Vugts op als directeur.


Tot slot

In sep 1986 werd een overeenkomst getekend door gemeente Oss, nv Maaslandgas en nv Pnem om te komen tot fusie en per 1 jan 1987 tot oprichting van de nv Maaslandenergie, een verzelfstandigd bedrijf.
Op 21 dec 1986 werd op feestelijke wijze afscheid genomen van de gemeente Oss en de nv Maaslandgas. Tevens werd bij die gelegenheid het 65-jarig bestaan van het Gemeentelijk Elektriciteitsbedrijf en het 100 jarig bestaan van het Gasbedrijf herdacht.
In 1988 werd een nieuw kantoor betrokken.
Latere fusies leiden nog tot nv Regionaal Distributiebedrijf PNEM Noord-Oost, sinds 1991 kantoor houdend aan de Geurdenhof.
Omstreeks 2001 is dit bedrijf opgegaan in Essent Netwerk, per 2009 geheten Enexis met het hoofdkantoor in Rosmalen.
Enexis beheert een deel van het elektriciteitsnetwerk en van het gasnetwerk in Nederland, met name in de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel, Noord-Brabant en Limburg. Enexis is verantwoordelijk voor de aanleg, het onderhoud en het beheer van deze transport- en distributienetten voor elektriciteit, gas en warmte.

Het archief

Het onderhavig archief betreft het gemeentelijk elektriciteitsbedrijf door de jaren en faseringen van de bedrijfsorganisatie heen, onder welke naam ook. Dit elektriciteitsbedrijf heeft 65 jaar bestaan. In deze periode was het een distributiebedrijf, dwz. het produceerde zelf geen elektriciteit maar kocht het in van de PNEM en verkocht deze door aan de afnemers.
Het archief bedroeg aanvankelijk 9 meter, maar na opschoning is er drie meter van overgebleven.
Aanvulling vond plaats door het invoegen van stukken uit het archiefgedeelte Nagekomen Stukken van het gemeentebestuur en uit het zgn. 2e blok Elektriciteitsbedrijf zoals beschreven in de inventaris van de Nutsbedrijven van de gemeente Oss door J. van Heel uit 1993 alsmede uit het archief van het gemeentebestuur Oss 1961-1979.

Literatuur en bronnen

Zie voor het uitgebreide verhaal van de openbare elektriciteitsvoorziening te Oss het boekje:
"125 jaar energie, geschiedenis van de openbare gas- en elektriciteitsvoorziening in Oss 1866-1990", door Frans van der Steen, uitgave PNEM 's-Hertogenbosch 1992.
Wikipedia, lemma Enexis, Essent etc.