De archieven

De archieven van de kantongerechten zijn in brokstukken overgedragen aan het Rijksarchief in Noord-Brabant. Deze overdrachten zijn geschied in de jaren zeventig en tachtig van deze eeuw door de bevoegde instanties van justitie. In 1991 werden er nog stukken overgedragen door het streekarchief Peelland, (Kantongerecht Asten), het streekarchief Brabant-Noordoost, (Kantongerechten Boxmeer en Veghel), het streekarchief de Markkant, (Kantongerecht Oudenbosch), het gemeentearchief van Waalwijk, (Kantongerecht Waalwijk), en het streekarchief Nassau-Brabant, (Kantongerecht Zevenbergen). De stukken hadden alle betrekking op het Openbaar Ministerie dat in de jaren 1838-1877 werd uitgeoefend door de burgemeester van de plaats waar het kantongerecht zitting had.

Deels werden de archieven direct na overname in het hulpdepot van de Rijksarchief-dienst te Schaarsbergen geplaatst, deels werden ze in 1980 vanuit het rijksarchiefgebouw in de Waterstraat te 's-Hertogenbosch overgebracht naar Schaarsbergen. In 1985 werden alle archieven vanuit Schaarsbergen verhuisd naar het nieuwe archiefgebouw in de Citadel te 's-Hertogenbosch. Archivalia die na 1985 binnenkwamen werden meteen in de depots van de Citadel opgenomen.

Verantwoording van de inventarisatie

De indeling van de inventarissen bevat slechts vier rubrieken, te weten "algemeen", "strafzaken", "burgerlijke zaken" en "buitengerechtelijke zaken". De stukken die duidelijk tot het archief van het Openbaar Ministerie behoorden, veelal stukken uit de periode 1838-1877 toen de burgemeesters van de plaatsen waar het kantongerecht zitting hield de functie van het Openbaar Ministerie vervulden, zijn in een aparte rubriek "stukken van het Openbaar Ministerie" geplaatst.

De rubriek "algemeen" bevat correspondentie en brievenboeken. In de meeste archieven werd dit soort stukken echter niet aangetroffen, zodat deze rubriek meestal ontbreekt.

De rubriek "burgerlijke zaken" is verdeeld in zaken die bij dagvaarding werden ingeleid en zaken die begonnen met een rekest. De serie minuten van akten en beschikkingen met bijlagen bevat zowel "burgerlijke" als "buitengerechtelijke zaken". De serie is opgenomen onder de rubriek "burgerlijke zaken", omdat beslissingen van deze aard in aantal en gewicht overwegen.

Omdat er geen verplichting bestond voor de kantongerechten om een rol bij te houden, is het in de praktijk vaak zeer moeilijk uit te maken of er sprake is van een rol, zoals bedoeld in het Lexicon van Nederlandse archieftermen, dat wil zeggen een agenda van de ter terechtzitting te behandelen zaken, of van een eenvoudige staat van straf-/burgerlijke zaken. *  Vaak zijn in één serie zowel dergelijke staten als stukken die duidelijk een rol zijn, aanwezig. De indruk is dat door het ontbreken van de verplichting een rol bij te houden de griffiers van de kantongerechten eigen inzichten volgden bij het maken van hun "rollen" of "staten". Om verwarring te voorkomen wordt bij de beschrijvingen waar twijfel is of er sprake is van een rol in de zin van een agenda van de ter terechtzitting te behandelen zaken, de term "rolregisters" of "rolbladen" gebruikt.

Tot aan het moment van deze inventarisatie waren als toegang op de kantongerechtsarchieven plaatsingslijsten in gebruik. Deze waren deels vervaardigd in Schaarsbergen in 1983 aan de hand van door de diverse griffies gemaakte lijsten. Van de andere lijsten is de herkomst niet zo duidelijk, maar het zijn herziene, verbeterde en aangepaste versies van lijsten die op de griffies gebruikt werden. Omdat deze lijsten de laatste jaren veelvuldig gebruikt zijn, zijn er concordansen gemaakt tussen de nummering in deze lijsten en die in de inventaris. Enkele oude nummers werden niet meer aangetroffen.

W.M. Lindemann en M.J.A. Veekens, 1992