In het begin van de twintigste eeuw had een groot gebied tussen 's-Hertogenbosch en Tilburg, het stroomgebied van de riviertjes de Zandleij en de Broekleij en daarop uitwaterende stroompjes, grote waterstaatkundige problemen. Dat leidde reeds in 1924 tot de oprichting van het waterschap Het Helvoirtsch Broek voor een gedeelte van dat gebied. De rest bleef problemen houden. De waterstaatzorg was overigens erg versnipperd. In principe viel die toe aan de gemeenten, maar delen van het gebied behoorden en hadden behoord tot andere waterschappen of polders zoals de Binnenpolder van de Achterste Distelberg, de Binnenpolder van Cromvoirt en de polder van Bergenshuizen. In 1923 is gepoogd om te komen tot de oprichting van twee waterschappen, namelijk De Leij en De Broekleij, maar dat stuitte op verzet van de plaatselijke bevolking. Daarom werd er toen van afgezien. De problemen bleven echter onopgelost. Uiteindelijk werd bij besluit van Provinciale Staten van Noord-Brabant van 31 juli 1941 één waterschap opgericht, namelijk De Zandleij. Het besluit trad op 1 juli 1942 in werking.

Het gebied van het nieuwe waterschap omvatte delen van de gemeenten Berkel-Enschot, Drunen, Esch, Haaren, Helvoirt, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg, Udenhout en Vught. In artikel 2 van genoemd besluit van Provinciale Staten werd het gebied heel gedetailleerd en nauwkeurig omschreven. In de loop van de jaren onderging het ook nog wijzigingen. De belangrijkste daarvan was wel in 1963 toen het gehele gebied van Het Helvoirtsch Broek werd toegevoegd, omdat dat waterschap werd opgeheven. Ook later, bij het wijzigen van andere waterschappen in de omgeving en om andere redenen volgden er grenscorrecties.
Als doel werd aangegeven: a) het beheren en onderhouden van de Zandleij, de Leij, de Broekleij, hun zijstromen en andere waterleidingen en daarin, daaraan of daarover gelegen kunstwerken, uitgezonderd de werken welke door Het Helvoirtsch Broek werden beheerd of onderhouden; b) het aanleggen, beheren en onderhouden van andere waterstaatswerken buiten het gebied van Het Helvoirtsch Broek, alsmede het verrichten van wat verder bevorderlijk kan zijn voor verbetering van de waterstaatstoestand van de gronden binnen het gebied.

In de loop van de tijd, vooral in de jaren zeventig, tachtig en negentig van de twintigste eeuw kregen de waterschappen steeds meer ook met de milieuproblematiek te maken. Dat stelde steeds hogere eisen aan de kwaliteit van hun werkzaamheden. Kleine waterschappen hebben daarvoor onvoldoende kennis en kundigheid in huis. Vandaar dat schaalvergroting onontkoombaar was. Dat tot leidde uiteindelijk tot opheffing van het waterschap De Zandleij krachtens besluit van Provinciale Staten van Noord-Brabant van 1 juli 1994. Het gebied ervan werd toegevoegd aan dat van het waterschap De Dommel.

Voor een uitgebreide beschrijving van de voorgeschiedenis, oprichting, organisatie en verdere lotgevallen van het waterschap zij verwezen naar W.C.M. van Oosterhout, Vijftig Jaar Waterschap De Zandleij, 1942-1992 (Udenhout, 1992), ISBN nr 90-9005194-5

De stukken zijn openbaar.

De term stukken betreffende aan het begin van een beschrijving is in voorkomende gevallen weggelaten. Uitsluitend het betreffende onderwerp of de betreffende zaak is in die gevallen vermeld.

Verwijzing naar archiefstukken uit dit archief geschiedt door (volledig): Brabants Historisch Informatie Centrum, Archief van het waterschap De Zandleij, 1924-1994, inv. nr(s). … of (verkort) BHIC, Archief waterschap Zandleij, inv. nr(s). …