Voorgeschiedenis

Tijdens de Eerste Wereldoorlog bleek dat een strijd zich niet langer alleen op de slagvelden af zou spelen, maar dat ook de burgerbevolking betrokken zou kunnen worden door aanvallen uit de lucht en artillerie beschietingen. Op aandrang vanuit de militaire hoek wordt hierover ook in Nederland nagedacht. Dat resulteert in 1936 in een Wet over de luchtbescherming, waarin gemeenten worden ingedeeld in gevarenklassen en tal van organisatorische en technische voorzorgsmaatregelen worden voorgeschreven. Bovendien wordt een Rijksinspectie voor de Luchtbescherming opgericht, die vele richtlijnen en later voorschriften geeft op het gebied van de organisatie, verduistering en schuilgelegenheden.
Vanaf 1936 worden in tal van plaatsen - vooral die in de wet aangemerkt zijn als mogelijk doel - vrijwillige luchtbeschermingsdiensten opgericht. Het accent ligt op de brandweer, geneeskundige
dienst, opbouw- en hersteldienst, gasbescherming en de bescherming van vitale installaties, diensten en bedrijven.

De Luchtbeschermingswet van 1936 wordt in 1942 vervangen door een luchtbeschermings- verordening van de bezetter en wordt naar Duits model ingericht.
Vrijwel direct na de bevrijding wordt de luchtbeschermingsdienst opgeheven.

Het Koude oorlog spel

De zwaar bevochten vrede blijkt niet zo definitief te zijn als iedereen gehoopt had. Vrij snel lopen de spanningen, veroorzaakt door wantrouwen, misverstanden, tegenstrijdige ideologieën en verschillende interpretaties van gesloten overeenkomsten tussen Amerika, Engeland, Frankrijk en Rusland op. De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie wordt opgericht (1949).
De lidstaten van de NAVO komen overeen dat een aanval op één, een aanval op ‘allen’ is. In Oost-Europa neemt de invloed van de Sovjet-Unie toe.
De toenemende spanning in de wereld verontrust ook Nederland. In 1947 wordt de ‘Commissie ter voorbereiding ener Wettelijk regeling van de rampenbestrijding en de burgerlijke verdediging’ aangesteld. Onder leiding van de voorzitter mr. F. R. Mijnlieff wordt op 22 december 1947 een rapport uitgebracht waarin de commissie een pleidooi houdt voor de instelling van een Rijksrampenraad en een vrijwilligersorganisatie op lokaal niveau, samenwerkend in een kringverband.
 * 
Bij brief van provinciaal commissaris in Noord-Brabant J. de Quay gedateerd 31 oktober 1949 aan de burgemeesters, werd voor de opbouw van een organisatie voor BB (tegen luchtaanvallen) de provincie ingedeeld in 14 Kringen. Kring (of rayon) IV was Vught e.o. en bestond uit de gemeenten: Alem c.a., Berlicum, Boxtel, Den Dungen, Empel, Engelen, Esch, Haaren, Helvoirt, Heusden, Liempde, St. Michielsgestel, Nuland, Rosmalen, Vlijmen, Vught.

Instelling, wettelijk kader

De Organisatie Bescherming Bevolking (OBB) was een civiele beschermingsorganisatie die in 1952 werd opgericht om de Nederlandse bevolking in tijd van oorlog te kunnen beschermen. In dit tijdperk van de Wederopbouw was de organisatie opgezet naar Engels model waar de civiele beschermingsorganisatie een belangrijke rol had gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De Bescherming Bevolking is ontstaan ten gevolge van de Koude Oorlog. Op 20 oktober 1950 richtte de minister van Binnenlandse Zaken een "Nota inzake de burgerlijke verdediging" aan de Tweede Kamer. Immers, "de oorlogsvoering heeft een totaal karakter gekregen en eist alle krachten tot het uiterste op". Het gevolg van deze nota was de totstandkoming van de Wet Bescherming Bevolking in 1952. Dit wettelijk kader heeft zoals beschreven een lange voorgeschiedenis gekend.

 * 
Na de oprichting van de BB wordt Nederland in 1952 opgedeeld in 42 A-kringen en 70 B-kringen.

Doel en organisatie

De wet verstond onder Bescherming Bevolking "het geheel van niet-militaire maatregelen ter bescherming van de bevolking en haar bezittingen, zomede de bezittingen van openbare lichamen tegen de onmiddellijke gevolgen van oorlogsgeweld". De organisatie van de B.B. was een landelijke. De B.B. ressorteerde onder het ministerie van Binnenlandse Zaken. In de provincies werden de Commissarissen van de Koningin, in de gemeenten de burgemeesters en in de kringen (meerdere gemeenten waren verenigd tot een kring) de Kringraad verantwoordelijk gesteld voor de opbouw van de organisatie. Nederland was verdeeld in 40 A-gemeenten of A-kringen (waarin belangrijke aanvalsobjecten met verhoogde bescherming) en 72 B-kringen (dus zonder deze).
Het onderhavig archief heeft dus betrekking op een B-gebied of B-kring zonder belangrijk geachte objecten.

Taken, opheffing

De taak die de overheid aan de BB had toebedeeld, was die van het verrichten van steun aan de bevolking onder bijzonder omstandigheden zoals de gevolgen van oorlogshandelingen, maar ook grootschalige rampen bestrijding. Daarnaast was de Bescherming Bevolking belast met het voorlichten van burgers.
De BB had een kern van vaste medewerkers (staf) en verder bestond de organisatie uit vrijwilligers. In 1956 telde de organisatie BB ruim 160.000 vrijwilligers.

Onder invloed van de Koude Oorlog begon Nederland zich voor te bereiden op de mogelijke gevolgen van een atoomoorlog. Er werd een nieuw dienst vak opgericht, de A-B-C dienst (Atomair, Bacteriologisch en Chemisch).

In 1958 gestart met het invoeren van de noodwachtplicht. Burgers werden verplicht om deel te nemen aan de organisatie BB. Langzaam verdween de vrijwilliger uit de organisatie. Door het invoeren van de noodwachtplicht kwam de organisatie in zeer korte tijd op sterkte.

Tot het opheffen van de organisatie in 1985 blijft de noodwachtplicht van kracht.
Door de ontwikkelingen tussen oost en west komt er in de jaren '80 een einde aan het "koude oorlog" denken. De noodzaak van een civiele verdedigingsorganisatie zoals de B.B. werd minder als noodzakelijk gevoeld. In 1986-1987 werd uiteindelijk de B.B. opgeheven.
 * 

Geheime bouwactiviteiten

In de tweede helft van de twintigste eeuw is er een enorme bouwactiviteit geweest om de veiligheid van de bevolking te verzekeren in situaties van dreigend gevaar, rampen of oorlog. Voor een groot deel ondergronds, onzichtbaar en niet vrij toegankelijk is hierover in de (vak)literatuur maar weinig terug te vinden.
Bedoeld worden hier (atoom)schuilkelders, ondergrondse commandoposten, kantoren, magazijnen, manschappenverblijven, ziekenhuizen enz.
Het is niet bekend dat in het gebied van de B-Kring Brabant 1 dergelijke bouwwerken tot stand zijn gekomen. In Nederland is in de naoorlogse literatuur weinig gepubliceerd over de objecten van de civiele verdediging. Alleen de specifieke vaktijdschriften zoals De Vierde Macht, Civiele Verdediging, Noodzaak en het tijdschrift voor de organisatie Bescherming Bevolking: De Paladijn bevatten artikelen over de bouw en/of inrichting van bouwwerken voor de civiele verdediging.

 * 

Wervingsacties

Om de bevolking warm te maken voor de BB werden propagandafilms gemaakt, die in zaaltjes en bioscopen werden vertoond. En van die films was 'De les van Londen'. Die film liet de gevolgen zien van de luchtaanvallen door Hitler-Duitsland op Londen. Men zag gebouwen in puin, maar over die puinhopen liepen gehelmde mannen als mieren op zoek naar slachtoffers terwijl collega's de uitgebroken branden blusten. Dat was de les van Londen: de grote schade die het bombardement van Rotterdam in mei 1940 had aangericht was voor een groot deel veroorzaakt door branden die niet tijdig waren geblust. En de schade in Londen viel relatief - mee. Na vertoning van een dergelijke film, kon men zich opgeven als noodwachter bij de BB. Velen deden dat. Het streefgetal van 230.000 is echter nooit gehaald. Het totale resultaat van de werving was 123.000. Iets meer dan de helft. En ook latere wervingsacties halverwege de jaren vijftig hebben er niet voor gezorgd dat de BB op volle sterkte kwam.
 * 
De Stichting Bevordering Bescherming Bevolking gaf een maandkrant uit genaamd 'De Paladijn' waarin nieuws en achtergronden inzake BB. Berichtgeving (veel circulaires) liep via het Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Kabinet van de Commissaris der Koningin.

Uiteindelijk werd de BB formeel bij Intrekkingswet BB opgeheven op 1 juli 1986. Er waren toen al twee nieuwe wetten aangenomen per 1 maart 1985 te weten de Rampenwet en de Brandweerwet waarin de bescherming bevolking geregeld werd.
Bij de in werking treding van de Intrekkingswet BB werden de taken van de BB op het gebied van coördinatie rampenbestrijding, organisatie van eenheden in grotere verbanden, grootschalige reddingstaken, waarschuwings- en verkenningsdienst, en het meten van gevaarlijke stoffen en waarschuwen van bevolking bij calamiteiten overgedragen op de regionale brandweer