DE STICHTING VAN DE KAPEL
De heerlijkheid en het kasteel van Heeswijk zijn vaak van eigenaar veranderd. Kort voor 1395 verkocht Willlem van der Aa de heerlijkheid Heeswijk aan ridder Hendrik van der Leck, oudste zoon uit het in 1353 gesloten tweede huwelijk van Jan II van Polanen met Machteld van Rotselaar, natuurlijke dochter van hertog Jan III van Brabant.
Deze Hendrik (was dus verwant aan de hertogen van Brabant) is de bouwer en begiftiger van de kapel bij zijn kasteel, gelegen binnen de parochie Heeswijk, die toen viel onder het uitgestrekte bisdom Luik.
De bouw moet geschied zijn in 1417 of kort daarvoor.
Als patroonheiligen van de kapel had hij zijn keus laten vallen op de H.H. Jacobus de meerdere, apostel en Antonius abt. Deze tweede is er mogelijk aan toegevoegd, omdat men aanneemt, dat op dezelfde plaats al eerder een Antoniuskapel heeft gestaan.
Het jaartal 1417 is gebaseerd op het schrijven van 22 augustus 1417, waarin de abt van Berne, Godscalcus van Veen, en de pastoor van Heeswijk, Ricoldus van Strijen, hun goedkeuring geven aan de reeds gereed gekomen kapel en bovendien het patronaatsrecht overdragen aan de kasteelheer
(regest 486). De abt van de Abdij van Berne bezat namelijk sinds 17 september 1284 het patronaatsrecht met betrekking tot de parochiekerk van Heeswijk.

De abt van Berne en de pastoor van Heeswijk verlangden, dat de rechten van de parochiekerk gehandhaafd zouden blijven. Daarom werd de regeling getroffen, dat slechts de giften, die de gelovigen tijdens het opdragen van de mis tot aan het einde van het epistel op het altaar legden, aan de rector zouden toekomen, terwijl dat, wat daarna tot het einde van de mis werd geofferd, voor de pastoor van Heeswijk zou zijn. Al wat buiten de duur van de eucharistieviering
werd aangeboden en alles wat in de offerblok werd gestort, moest aan de kerkmeesters
van de kapel worden toevertrouwd.
Bij die gelegenheid schonk de abt van Berne aan Henricus en zijn erfgenamen en opvolgers als heren van Heeswijk en het kasteel het patronaatsrecht over de kapel. Dus telkens als het rectoraat vacant zou zijn, konden zij een nieuwe rector naar hun keus aan de bisschop ter benoeming voordragen.

De inkomsten van de kapel, cijnzen, hoenen, rogge etc. moesten op Sint Lambertusdag (17 september) worden afgedragen aan de rector.
Ook de vrouwe van Heeswijk stelde de inkomsten van de kapel zeker door de aankoop in 1467
van het Loefshoefke (inv.nr. 104) als beneficie castraal.
(deze hoeve kreeg in 1832 het kadasternummer B 735)

De inname van Den Bosch in 1629 door Frederik Hendrik, de daarop volgende betwisting van de rechten op de Meierij en de protestantisering van Noord-Brabant brachten een eind aan de regelmatige bediening van de parochiekerken en van de daarbij gelegen kapellen. Dit luidde het einde in van de kapel van de H.H. Jacobus en Antonius bij het kasteel van Heeswijk.

Een merkwaardige, grote collectie stukken in het abdijarchief onder de afdeling Parochie Heeswijk (VIII. K.), betrekking hebbend op de buitenkapel van het kasteel van Heeswijk, toegewijd aan de HH. Jacobus de Meerdere en Anthonius-abt, omvat vele tientallen charters en oude kopieën vanaf 1330 tot 1633. Een groot gedeelte ervan dateert uit de 15de eeuw en is in regest gebracht.
Langs welke weg en wanneer precies deze collectie in het abdijarchief is beland, is niet na te gaan. In de oude "Catalogus archivi Bernensis" van de hand van archivaris W. Hoevenaars (1881) staan onder classis II, fasc.6 en 7 al enige stukken vermeld. Mogelijk zijn mét de middeleeuwse archivalia van het parochiearchief die diens opvolger H. Heijman ca. 1925 uit de Heeswijkse pastorie naar het abdijdepot overbracht, de andere charters en afschriften van de castrale kapel meegekomen.
Hoe en wanneer deze laatste stukken daarvoor in het parochiearchief zouden zijn beland, is niet te gissen. Wel weten we, dat de Abdij van Berne ter fundatie van de buitenkapel kleine tienden geschonken heeft in 1408, zoals we lezen in een aantekening in de oude archiefinventaris, en dat de abt van Berne en de pastoor van Heeswijk in 1417 aan de kasteelheer van Heeswijk het patronaatsrecht over de kapel hebben overgedragen (reg. nr.586). Er waren dus wel relaties tussen abdij en kapel.
Deze buitenkapel, gesticht in 1417 (inv.no. 81), mag overigens niet worden verward met de slechts eenmaal vermelde binnenkapel, die in 1457 (reg. nr.768) wordt genoemd bij het oprichten en funderen van een (het?) altaar erin, toegewijd aan St. Jan Evangelist, de apostel Jacobus de Meerdere, Catharina en Barbara. (inv.no. 104)

[bron: Regestenboek van het archief van de abdij van Berne 1400-1500, door H. van Bavel o.praem. e.a. Heeswijk 1990, blz VIII]

Rectoren van de kapel

1428  Theodoricus de Erpe
1461  Henricus Scouwermans
1470  Arnoldus de Gruyter Mathijssen
1494  Wilhelmus de Dommelen
1523  Leonardus Heessel
1539  Ghuert Willem Jan Mathijssen
15..  Joannes Guillielmi (Willems) van Nistelrode, + 1561
1562  Ludovicus Cantelier of Tamtelier
1588  Antonius Gualteri of Walteri van Heeswijk (inv no 123)
1605  Joannes Moors van Heeswijk
1635  Cornelius Moors van Heeswijk

De castrale kapel is later bekend geworden als "het slotje", gelegen aan de weg van Heeswijk naar Berlicum, nabij de oprijlaan naar het kasteel Heeswijk. De benaming slotje dateert overigens van de periode nadat de kapel in onbruik is geraakt. Na c. 1640 werd het bewoond door verschillende heren. Het werd ook wel "Capellen huijsken" genoemd naar de vroegere bestemming. In 1832 kreeg het slotje kadasternummer B 1623.

bronnen:
zie artikel van G. vd Velden o.pream. in: Brabants Heem 1987, p. 23-32
Heemkundige parels uit Heeswijk-Dinther-Loosbroek, HKV De Wojstap en Jan vd Leest,2005, pag. 183-185
Zie ook: blok 2609 dorpsbestuur Heeswijk, 1600-1810, archief van den rector van de kapel van het slot te Heeswijk, inv.no. 167 Cijnsboek van de Lofshoeve, gelegen in de Veltstraat te Heeswijk, 1642-1698