Beknopte historie

Bij de Vrede van Munster in 1648 wordt uitoefening van de katholieke eredienst verboden. De kerkgebouwen in o.m. Brabant worden overgedragen aan de Protestanten. Zo ook in Veghel waar 6 Udenaren en 1 Veghelaar samen een gemeente 'in Jesu Christi communicerende' vormen.
De eerste voorganger is dominee Petrus Plancius die op 1 november zijn eerste preek houdt in de grote Lambertuskerk van Veghel.
In 1659 krijgt Veghel uitbreiding met de kerkelijke gemeente Erp, waar te weinig ledematen zijn om een predikant te behouden.
Na toestemming van de Classis Kempo-Peellandica wordt in april 1663 een kerkenraad gekozen en geformeerd.
Omgangsproblemen zijn er natuurlijk wel geweest tussen de Rooms-katholieken en de Protestanten.
De teruggave van kerken aan de Katholieken werd verordend bij de staatsregeling van 1798.
Meteen in september van dat jaar wordt de procedure in Veghel gestart; er zijn op dat moment 2985 katholieken tegen 85 protestanten. Door allerlei oorzaken van beide kanten duurt het echter nog jaren voor het zo ver is. Op 18 sep 1819 volgt bij KB het gegeven dat de grote kerk per 30 september uiterlijk moet worden overgegeven. De kerkenraad bereid daarop nieuwbouw voor, die in 1820 plaats vind aan de Hoofdstraat.

Nieuwe uitbreidingen en andere combinaties

Behalve met Erp in 1659 wordt de NH gemeente Veghel uitgebreid in 1805 met Beek en Lieshout.
In 1815 gaan deze laatste via kerkelijke herindeling alweer over naar Helmond en krijgt Veghel er in ruil Gemert voor terug.
In 1833 gaat ook Uden tot de gemeente Veghel behoren. Rond die tijd worden de paar Protestanten van Uden door de dominee van Veghel opgemerkt. Ze werden voordien buiten beschouwing gelaten omdat Uden in vroeger eeuwen tot het Land van Ravenstein behoorde wat dus feitelijk buitenland was, een Duits vorstendom.

Ruiling Boekel - Zeeland

De NH gemeente Gemert verzoekt Veghel er mee in te stemmen dat Boekel bij haar wordt gevoegd, omdat het dorp zich meer op Boekel dan op Veghel richt.
De kerkenraad gaat akkoord op voorwaarde dat de gemeenteleden van Boekel akkoord gaan.
Indien men Boekel 'verliest' zou de kerkenraad er graag Zeeland voor terug willen omdat dit dorp meer op Uden dan op Grave is gericht. Lange jaren gebeurt er niets maar tenslotte besluit de Classis Oost-Brabant er toe om Boekel bij Gemert onder te brengen. Vervolgens komt het besluit af op 23 apr 1976 om Zeeland bij de NH gemeente Veghel-Uden te voegen.

Kerkelijk werk

De taak van het archiefvormend orgaan betreft de plaatselijke gemeenschap van lidmaten welke wordt bestuurd door de kerkeraad, bestaande uit de predikant (voor zielszorg en prediking), de ouderlingen (voor opzicht en tucht) en de diakenen (voor armenzorg). De kerkvoogdij beheerde de eigendommen en de financiën.

Kerkgebouw Veghel

De kerk staat aan de Hoofdstraat 53, midden in het winkelcentrum. Het is een z.g. Waterstaatkerkje en dateert van 1820. Voor die tijd kerkte men in de Grote Lambertuskerk van Veghel. De Vrede van Munster, getekend in 1648 bepaalde dat de Roomsen hun kerk moesten vrijmaken voor “diegenen die de ware religie zijn toegedaan”.

Kerkgebouw Erp

De Hervormden van Erp bepleiten dat ook in hun dorp weer predikatie moet plaatsvinden, zoals van ouds in de 17e eeuw zo'n vijftien keer per jaar. Zij vinden Veghel ook te ver weg. Dit wordt voorgeschreven bij KB van 24 okt 1840. Een hele tijd vindt dit plaats in het notarishuis van de weduwe Van de Werk. Maar men opteert voor een eigen kerkje dat er in 1857 ook komt. In de loop van de jaren neemt het aantal protestante gelovigen in Erp echter langzaam af en kan men het financieel niet meer bolwerken. In 1930 wordt het kerkgebouw verkocht onder de voorwaarde dat het uiterlijk 31 okt 1931 moet zijn afgebroken.

Kerkgebouw Uden

Uden maakt in de loop van de 20e eeuw een enorme groei door. Een eigen kerk is er niet. De ene keer zit men op zolder van een school, een andere keer in een cafézaal. Verre van ideaal dus.
De hervormden ontwikkelen in 1953 bouwplannen voor Uden. Uitgegaan wordt van een kerkgebouw met 100 zitplaatsen waarvan verwacht wordt dat het zeker jarenlang in de behoefte zal voorzien. In 1954 neemt de bouw, op de hoek van de Aldetiendstraat-Valkenburgstraat een aanvang en een jaar later is de kerk gereed. Op 16 juli 1955 wordt deze op plechtige wijze in gebruik genomen.
Het ontwerp is van de Eindhovense architect Tybout.

Kerkgebouw Gemert

De Protestantse Gemeente Gemert-Boekel bestrijkt een uitgebreid gebied. De leden wonen in Gemert, Boekel en de dorpen daaromheen, zoals Elsendorp, Handel, Venhorst, De Mortel en De Rips. Ook uit de wijde omgeving komen mensen graag naar het kerkje op de Vossenberg.De eerste Protestanten vestigden zich in de Peel in 1894. Dat waren landeigenaren die de grond geschikt maakten voor landbouw, veeteelt en bosbouw. Daarvoor kwamen er pachters, bedrijfsleiders, bosbazen en arbeiders uit allerlei delen van het land naar de Peel. Zij gingen naar de Protestantse Kerken in Boxmeer - op 14 kilometer - en Veghel op 23 kilometer afstand. Een hele onderneming in de tijd van paard en wagen over onverharde wegen. Er kwam in 1918 een houten arbeidershuisje leeg op de Vossenberg en daar zijn de eerste kerkdiensten gehouden. Om de vier weken vervult de Veghelse predikant een zondagmorgendienst. De afstand Veghel-Gemert wordt echter toch steeds meer een bezwaar.
De eigenaren van het landgoed 'De Vossenberg', de familie Groskamp, schonken in 1925 grond voor een kerk, pastorie en begraafplaats. Daarop is geld ingezameld voor nieuwbouw. De kerk kwam in 1927 gereed, de pastorie een jaar later. Tegelijkertijd is er gestreefd naar het stichten van een eigen zelfstandige NH gemeente. Dit werd op 19 mei 1936 een feit.
In 1980/1981 is het kerkje grondig verbouwd om volledig te blijven voldoen.

De Gereformeerden in Oost-Brabant

De naam Gereformeerde Kerk wordt voor verschillende zaken gebruikt, maar was ook tot 1816 de benaming voor de officiële "Nederlandse" staatskerk, de Nederduits Gereformeerde Kerk, later hernoemd tot de Nederlandse Hervormde Kerk.
De Afscheiding van 1834 is de aanduiding van een kerkelijke beweging in het Nederland van de 19e eeuw, die uiteindelijk heeft geleid tot zelfstandige Gereformeerde kerken naast de Nederlandse Hervormde Kerk.
In 1844 wordt Den Bosch centrumgemeente voor Oost-Brabant voor de Gereformeerden.
In de loop van de 19de en 20e eeuw ontwikkelt zich de Gereformeerde gemeente Oost-Brabant gestaag. De industrialisatie van Oss brengt groei waardoor er meer Gereformeerden komen wonen. Voor hen wordt een kerk gebouwd aan de Palmstraat, waar een hulppredikant komt. Op 20 jun 1947 wordt bij akte van kerksplitsing de Gereformeerde gemeente Oss vanuit Den Bosch zelfstandig ingesteld. In de jaren daarna bouwt men reeds een grotere kerk aan de Teugenaarstraat.

Diensten in Uden, Veghel en Grave

Oss "bedient" nu ook de gemeenten in Oost-Brabant zoals Grave en Uden. In Grave hebben de gereformeerden de Joodse synagoge gekocht en gebruiken die als kerk. In Uden kerken een tiental mensen in een bijzaal van café Verkuijlen. Na wat omzwerven naar andere locaties in Uden zoals o.m. een lokaliteit aan de Odiliastraat (gebouwtje St. Jozefkring of K.A.B.), huren de Gereformeerden per 1 jan 1956 het gebruik van het Hervormde kerkje.
In Veghel is de consistoriekamer van de Hervormde kerk aan de Hoofdstraat groot genoeg voor de Gereformeerde eredienst.

De Gereformeerde Kerk Uden - Grave

Deze ontwikkeling leidt tot de instelling van de afzonderlijke wijken Uden en Grave met beide een wijkraad maar de kerkeraad in Oss. Het drukke werkzaamheden leidden er toe dat naast de dominee van Oss een twee predikant moest worden benoemd, die zich metterwoon in Uden vestigde en de zielzorg over Uden en Grave verzorgde. Per 1 okt 1965 werd de Gereformeerde Gemeente Uden-Grave een zelfstandige eenheid; de instituering vindt plaats op 3 oktober in 'de Schouw' te Uden.
De Gereformeerde Kerk Uden-Grave behoorde tot de classis 's-Hertogenbosch.
Lidmaten wonen ook in Beugen, Boxmeer, Cuijk, Escharen, Gassel, Haps, Mill, Nistelrode, Odiliapeel, Oeffelt, Reek, Sambeek, St. Hubert, Veghel, Velp, Vianen, Volkel, Wanroij en Zeeland.
Men is dus "los van Oss" maar toch zal deze toestand door andere ontwikkelingen slechts enkele jaren - tot 1970 - voortduren.
Eerst gaat echter, in de loop van 1966, nog Veghel tot de Gereformeerde gemeente Uden-Grave behoren. Het betreft ongeveer zes gezinnen die met de kerkauto naar de diensten in Uden worden gereden.
Zie voor stukken van dit kerkverband het Gedeponeerd archief onder rubriek 3.4.

Samen op Weg

Tijdens Pinksteren 1961 wenden achttien predikanten uit de Hervormde en Gereformeerde Kerken zich tot de leden van deze kerken met een oproep om tot eenheid te komen.
Na de eerste publicaties en acties van deze groep van achttien ontstaat in deze kerken het "Samen-op-weg proces". Daar komt dan nog bij de Evangelisch-Lutherse Kerk in Nederland.
Het Samen op Weg-proces poogt meer eenheid te brengen en deze kerken werden de Samen op Weg-kerken genoemd.
Per 1 mei 2004 resulteerde dit in de fusie van de kerken tot de Protestantse Kerk in Nederland.

Samenwerking en een nieuw kerkgebouw in Uden

De Gereformeerden en Hervormden kerkten in Uden dus in hetzelfde gebouw zij het op een ander tijdstip. Het kan dan ook niet anders of er zijn gelovigen die het idee opperen om als één protestantse groep naar buiten te treden. In 1960 is de eerste gemeenschappelijke dienst. Er volgen er meer. De kerkenraden besluiten periodiek samen te vergaderen. In de kerkenraadsvergadering van 7 feb 1969 wordt een Algemene Commissie ingesteld die de samenwerking dient te bevorderen en een Financiële Commissie om de financiële gevolgen te onderzoeken. Beide Commissies presenteren hun rapport en het blijkt dat niets een verder gaande samenwerking in de weg staat.Er worden twee wijkkerkenraden gevormd, te Uden en te Veghel.
De Gereformeerde predikant die te Uden woont, wordt de wijkpredikant voor Uden en de Hervormde predikant die te Veghel woont, wordt wijkpredikant te Veghel. Per 1 juli 1970 gaat de samenwerking van start. In 1983 verschijnt een evaluatierapport gepresenteerd door een speciale commissie van onderzoek. Dit rapport wordt een soort handboek voor de nieuwe protestantse gemeente Uden-Veghel.
Door de toename van het aantal leden is men op zoek naar een betere ruimte voor de samenkomsten. Kerkvergroting van het kerkgebouw aan de Aldentiendstraat valt af en daarom zoekt men een nieuwe bouwlocatie. Omzwervingen volgen via De Schouw, Kruisherenkapel, Pius X-kerk, Eigen herd en de aula van de LTS St. Eloy. In januari 1982 begint men te bouwen aan de Batenburglaan en op 11 dec 1982 wordt het nieuwe Protestants Kerkelijk Ontmoetingscentrum "Samen op Weg" feestelijk geopend. Het kerkje aan de Aldetiendstraat is inmiddels buiten gebruik gesteld. Men heeft nu de beschikking over een multifunctioneel gebouw met 450 zitplaatsen.

Situatie in Grave

Van 1965-1970 was de Gereformeerde Gemeente Uden-Grave dus een zelfstandige eenheid.
We hebben verteld waar de Gereformeerden in Uden ter kerke gingen, maar hoe was de situatie in Grave?
Gedurende de Tweede Wereldoorlog hield de Joodse gemeente Grave op te bestaan.
In 1952 kocht de Gereformeerde gemeente het voormalige synagogegebouw aan de Oliestraat aan. De gereformeerden zijn hier dertig jaar lang te kerke gegaan tot het samengaan met de hervormden in 1982.

Tijdens dit jarenlange “Samen-op-Weg”- proces van de voornaamste protestantse kerken in Nederland ontstond vanaf 3 januari 1982 tussen de Hervormde Gemeente Grave en de Gereformeerde Kerk van Grave een federatief verband onder de naam “Reformatorische Kerkgemeenschap te Grave”.

Vanaf de officiële kerkvereniging van Hervormden, Gereformeerden en Lutheranen op 12 juni 2004 gaat de protestantse gemeenschap in Grave verder als: Protestantse Kerk in Nederland Gemeente Grave.

De eredienst van de PKN- Grave wordt gehouden in de voormalige Roomse kapel van de Maria Graf. Sinds 1802 wordt de eredienst van de Nederlands Hervormde Kerk wordt gehouden in deze voormalige kapel aan de Bagijnstraat.

Openbaarheid

Raadpleging van stukken bij dit archief aanwezig die jonger zijn dan 75 jaar behoeft toestemming van de eigenaar.

Bronnen:

- http://go.to/sowkerk
- De banken zijn hard ... door M.A. van Peer, Uden 1985
- Protestanten in de regio Veghel/Uden, in heemkundig tijdschrift: Van Vehchele tot Veghel, 2001
- http://www.protestantsekerkgrave.nl/joomla
- website BHIC