Het oud-archief der gemeente Wanroij is nog zeer Fragmentarisch aanwezig. Vandaar, dat er van is afgezien bij de nummering een scheiding aan te brengen tussen het oud- en het nieuw-archief. Een schrale troost rest ons. Blijkens Inv. no. 185 was reeds in 1820 bijna het gehele oud-archief van vóór 1780 verdwenen. De stukken werden bij één der regenten bewaard in de s.g. dorpskomme en aan de zorg zal menigmaal minder aandacht besteed zijn dan wenselijk was. Dat het nieuw-archief van de eerste helft der 19e eeuw zo onvolledig is, is mede te wijten aan het feit dat de inspectie van overheidswege nog van vrij recente datum is. Aldus valt een beschrijving van de werkzaamheden van het dorpsbestuur uit de ter plaatse aanwezige bescheiden niet volledig te geven. Toch is een reconstructie wel te maken naar analogie van de structuur van de magistraat in de omliggende dorpen van het Land van Cuijk.

Het dagelijks bestuur berustte bij de regenten. Deze kan men het best vergelijken met de tegenwoordige burgemeester. De zorg voor de financiën berustte bij de schatheffer of schatbeurder, die we nu het best onzaliger zouden kunnen noemen. Daarnaast hadden in het dorpsbestuur nog enige gezworenen zitting, meest eigenerfden, die te vergelijken zijn met de huidige raadslieden. Dit gezamenlijke college behartigde de eigenlijke dorpsbelangen, zoals de veiligheid, het onderhoud van wegen, bruggen en waterlopen en andere civiele zaken. De taak van het dorpsbestuur was nog weinig omvattend. Belangrijke zaken werden afgedaan door de ambtman van de stad Grave en het Land van Cuijk in opdracht van de Nassause Domeinraad te Den Haag.

In rechterlijk opzicht ressorteerde Wanroij met St. Hubert onder de schepenbank Mill. Wel hadden voor Wanroij één of meer schepenen in deze bank zitting. Deze toestand duurde tot 1803, toen Wanroij een eigen schepenbank kreeg. Voordien diende de Millse schepenbank voor zaken van civiele en voluntaire jurisdictie. Voor hoger beroep in deze fungeerde de hoofdbank te Cuijk. Voorheen omvatte de civiele jurisdictie veel meer dan thans, ook zaken betreffende aan- en verkoop van onroerende goederen werden hieronder begrepen. Voor de eigenlijke criminele zaken was men te Wanroij zoals het gehele Land van Cuijk aangewezen op de schepenbank te Grave.

De ouderdom van de plaats Wanroij staat niet vast. We mogen ervan uitgaan, dat de kern van de nederzetting ontstaan is in de 12e eeuw. Mogelijk hebben Hollandse kolonisten hierbij een rol gespeeld. Ook de machtige abdij Marienweerd, gelegen te Beesd in de Neder-Betuwe, die in later tijd veel bezittingen had onder Mill, zal een rol hebben gespeeld in de ontginning van de woeste grond. Misschien houdt de naam Wanroij nog verband met woeste ongecultiveerde grond. De stam "wan" vinden we terug in de woorden wandaad, wanhoop enz., en duidt op iets wat slecht is. Voor Wanroij zal dit geslagen hebben op het nog onontgonnen gebied, dat naderhand gerooid is. Voor de naamsverklaring zijn ook nog andere mogelijkheden, bijvoorbeeld dat een zekere Wano de stichter van het dorp is geweest. De oudste vorm van de plaatsnaam is Wanrode, vermeld in 1317. (Archief van het Graafse St. Catharina-Gasthuis Inv. no. 1001). Via de aanduiding Wanraay is men tot het huidige Wanroij gekomen.

In kerkelijk opzicht ressorteerde Wanroij in de Middeleeuwen onder Mill en in het prille stadium voor 1329 met Mill zelfs nog onder Boxmeer. Vanwege de ontwikkeling van het dorp en de grote afstand tot het moederdorp verhief de bisschop van Luik in het jaar 1551 de Wanroijse St. Corneliuskapel tot parochiekerk. Van 1648 tot 1799 was de kerk in handen der Hervormden, die vermoedelijk geen aanhangers in Wanroij telden. De Katholieken moesten zich toen behelpen met een schuurkerk. In 1803 vond voor het Land van Cuijk een reorganisatie in de bestuursindeling plaats. Nu werd ook Wanroij verheven tot een zelfstandig dorp en de banden met Mill werden voorgoed doorgesneden. Behalve echter op het stuk van vrijen en trouwen, zoals duidelijk blijkt uit de 19e eeuwse registers van de Burgerlijke Stand. In genoemd jaar 1803 werd P. Reijnen secretarie van Wanroij. Later werd de naam gewijzigd in maire en vervolgens in schout of burgemeester. In 1817 werd hij opgevolgd door Jan Francis van den Heuvel, mede herbergier en landbouwer. Zijn zoon Cornelis Lambertus van den Heuvel verving hem in 1852 nadat hij reeds in 1848 secretaris was geworden. In 1888 deed hij afstand van zijn functie als secretaris ten behoeve van Cornelis Cornelissen, organist. Kort daarop, in 1889, werd Johan Charles Henri Breton van Lith burgemeester van Wanroij. Later volgden nog Peter Hendriks, Alphonsus Hendriks en P.A. Cornelissen. De huidige burgemeesterspost wordt bekleed door C.A. Smulders. Zie voor een nauwkeurige opsomming bijgevoegde lijst.

Brabants Historisch Informatie Centrum