Beknopte historie

Aan het einde van de 13e eeuw begon men in Boxtel aan de bouw van een Romaanse kerk die gewijd was aan Sint-Petrus.
Bijna een eeuw later voltrok zich volgens de overlevering in Boxtel het Heilig Bloedwonder. Dit leidde tot grotere bekendheid en een toestroom van bedevaartgangers.

Kerk van St. Petrus stoel in Antiochië

Het feest van de cathedra van Petrus of Sint Peters Stoel wordt reeds sinds de 4e eeuw te Rome gevierd door de christenen. Het verwijst naar de stoel die zich bevindt in de Sint-Pietersbasiliek te Rome of naar de bisschoppelijke zetel waarvan wordt gedacht dat Petrus de eerste bisschop was. Op dit feest viert men Petrus, eerste der apostelen, als eerste bisschop van Rome en dus het petrusamt. Dit feest wordt gevierd op 18 januari en 22 februari. [bron: Wikipedia]

Nieuwe parochiekerk

Gedurende de 15e en 16e eeuw bouwde men aan een nieuw en groter kerkgebouw welke kerk nog steeds in gebruik is. Men bouwde eerst een nieuwe toren, waarna de oude toren werd afgebroken en het schip van de nieuwe kerk werd gebouwd. De toren stamt waarschijnlijk uit 1469, toen een nieuwe luidklok werd aangeschaft.
Bouwmaterialen van de eerste romaanse kerk werd hergebruikt in de nieuwe kerk van de H. Petrus.
De heer van Boxtel stichtte in 1471 het Clarissenklooster en in 1493 liet hij de H. Petruskerk vergroten voor het kapittel dat hij had gesticht zodat het gebouw geschikt was voor zeven kanunikken met een deken. [bron: inleiding archiefblok 288, Huis Stapelen in Boxtel, 1294-1879; Geschiedenis van het huis Stapelen en de heren van Boxtel en Liempde ]

Het kapittel van Boxtel

De stichting in 1493 van het kapittel van Boxtel was in Brabant de laatste in een reeks. De meeste kapittels werden gesticht in de 12e en 13e eeuw.

Op 26 dec 1492 lieten ridder Hendrik van Ranst, heer van Boxtel en Kessel, en zijn vrouw Henrica van Haeften, een document opstellen om voor hun zieleheil en ter vermeerdering van de goddelijke dienst in de parochiekerk van Boxtel, met toestemming van de bisschop van Luik en de aartsdeken van Kempenland, enige schenkingen vast te leggen die zouden dienen als inkomsten voor het kapittel.
Op 2 en 4 januari 1493 volgden de oorkonden met de bisschoppelijke en aartsdekenale goedkeuringen en daarmee was het kapittel zo goed als opgericht.

In de jaren daaraanvolgend zijn de pastoor en kapelaan in Boxtel kapittelheren.
Ook in het adellijk huis van Boxtel, het kasteel Stapelen, is van oudsher een kapel toegewijd aan de H. Georgius en bediend door kanunniken of kapittelheren van Boxtel.

[bron: Baanderheren, boeren en burgers, door Jean Coenen, p. 93-97]
Door de stichting van het collegiale kapittel van St. Pieter door Hendrik van Ranst, bezaten de heren van Boxtel ook het patronaatsrecht, het recht om de kannuniken van dit kapittel te benoemen. Zij oefenden dit recht uit, ook nadat het kapittel uitsluitend nog mocht bestaan uit protestanten. Bron van deze bewering is archiefblok 288, Inleiding, 1.3 De heerlijkheden Boxtel en Liempde. Enkele inventarisnummers van dat archief gaan ook over het kapittel. Nl. inv.nr. 49-52, 163-164, 166, 168-169. Verder is weinig bewaard van dit kapittel hoewel een aantal akten, bij het BHIC aanwezig in allerlei archieven, dit kapittel vermelden.

De parochiekerk in andere handen

In 1648 werd de kerk genaast en kreeg een functie in de Hervormde eredienst. Gezien het geringe aantal hervormden werd de kerk verwaarloosd; in 1660 stortte bijvoorbeeld het schip in. Op 9 november 1800 stortte bovendien, tijdens een storm, nog een overeind gebleven muur van het schip in.
Aan de oude kerk waren toen nog raadhuis en gijzelkamer aangebouwd.
Hoewel de katholieken hun kerk in 1798 weer terugkregen ontstond er een twist over herbouw van de bestaande dan wel de bouw van een nieuwe kerk. Terwijl de Hervormden in 1812 een nieuw, door Hendrik Verhees ontworpen (en nog steeds bestaand), kerkgebouw betrokken, maakten de katholieken nog steeds gebruik van hun schuurkerk.

Schuurkerk

Over de wijze waarop de katholieken te Boxtel in de eerste jaren na het verlies van hun mooie en grote Sint-Petruskerk hun eredienst hielden is niets bekend. Waarschijnlijk werden bij parochianen met een groot huis diensten gehouden. In 1672 wordt voor de eerste keer melding gemaakt van het bestaan van de schuurkerk aan de Burgakker. Hoe lang deze kerk op dat moment bestond is onbekend. Op enig moment (1721) is er sprake van een drietal schuurkerkjes in Boxtel.


[bron: http://www.heemkundeboxtel.nl/images/stories/div_pdf/schuurkerk.pdf]

Pastoors Boxtelse schuurkerk

De schuurkerk op de Burgakker te Boxtel heeft de navolgende pastoors gekend:
1672-1691: Walter Vogels (afkomstig uit Sint-Oedenrode)
1691-1704: Petrus Becx (van Helmond)
1705-1723: Petrus van Geffen (overleden 31-7 1723)
1723-1746: Johannes van Mierlo
1746-1765 Adrianus Hurckmans
1765-1811 Nicolaas Franciscus du Messie
1811-1827 deken Franciscus de Wijs (deze verhuisde nog op hoge leeftijd naar de nieuwe
pastorie op Duinendaal

Restauraties

In 1823 begonnen de katholieken met de renovatie van de parochiekerk van de 16e eeuwse H. Petrus, onder leiding van Gerrit Heessels. Op 27 november 1827 werd de kerk geconsacreerd door vicaris Antonius van Alphen.

In 1925 werd de kerk opnieuw gerestaureerd.

In 1982-1983 is een grondige restauratie van de toren uitgevoerd. Tussen maart 1991 en januari 1994 is de restauratie van de kerk zelf ter hand genomen; een zeer omvangrijk karwei, dat ruim 6 miljoen gulden heeft gekost.

Nieuwste tijd

In de toren hangt een carillon dat wordt bespeeld tijdens marktdagen en op sommige nationale feestdagen.
Kerk, toren en hun geschiedenis zijn beschreven in De Boxtelse St. Petrus, deel I en II door P. Dorenbosch. Dit boek is verkrijgbaar bij de plaatselijke boekhandels of te leen bij de bibliotheek. Ook is er een kleine brochure over de kerk (verkrijgbaar bij de koster in de sacristie na de vieringen).

bron: http://www.verrijzenisparochieboxtel.nl/kerkgebouwen.html ]

De parochiekerk van de H. Petrus te Boxtel is in 2011 verheven door de bisschop tot basiliek.

Op de foto zien we de Petruskerk met links de kloosterkapel van de zusters JMJ en op de voorgrond het processiepark.

Het kerkorgel

Eind 1840 gaf pastoor De Wijs aan F.C. Smits te Reek opdracht tot het maken van een nieuw groot orgel voor de St. Petruskerk.
In 1842 werd dit orgel in gebruik genomen. Grote restauraties en verbeteringen werden gedaan door de orgelmakers Adema uit Amsterdam (1956) en L. Verschueren (2005) en hebben er toe bijgedragen dat dit orgel gerekend kan worden tot een van de topstukken in het Europese orgellandschap. Adviseur van de restauratie, drs. Jan Bogaarts, schreef een boekje over de orgels in de Sint-Petruskerk. Het draagt de titel ‘SMITS-ORGEL in de Sint-Petruskerk Boxtel in volle glorie hersteld’ en is, zolang de voorraad nog strekt, gratis verkrijgbaar in de kerk, alsmede voor aanvang van concerten van Stichting Kerkconcerten Boxtel. Hetzelfde geldt voor de cd, opgenomen kort vóór aanvang restauratie.

[bron: http://www.brabantorgel.nl/Boxtel_Petrusbasiliek_frameset.html]

Andere kerkelijke gebouwen

In 1898 werd besloten in Boxtel een tweede katholieke kerk te bouwen. In 1899 werd de H. Hartparochie opgericht rond het gehucht Breukelen. In mei 1901 was de pastorie (het huis van de pastoor) klaar. Pastoor Eras was de eerste pastoor van de nieuwe kerk. Op 10 juni 1901 werd de kerk plechtig ingewijd. Dat gebeurde op de feestdag van het Goddelijk Hart van Jezus, omdat de kerk is toegewijd aan het Heilig Hart van Jezus. De kerk is gebouwd in de neogotische stijl.
[bron: http://reliwiki.nl/index.php/Boxtel,_Oude_Kerkstraat_20_-_Basiliek_St._Petrus]

Op 21 juni 1906 legde pastoor Van Gennip de eerste steen van de kapel bij het Liefdesgesticht te Boxtel. Bij deze gelegenheid zijn enkele foto's gemaakt die op de website van het BHIC staan.
Het gehucht Lennisheuvel kreeg in 1926 een kerk toegewijd aan de H. Theresia van Lisieux en werd daarmee een kerkdorp.

In de wijk Selissen werd de nieuwe parochie Maria-Regina gesticht en de nieuwe kerk werd op 2 oktober 1960 gewijd door bisschop Bekkers (gesloopt medio 2002, met uitzondering van de toren).

Kloosters

In Boxtel zijn of waren tal van kloosters gevestigd. Kortheidshalve verwijzen we naar de volgende site waarin het religieus erfgoed in Boxtel wordt besproken en toegelicht met afbeeldingen en foto's:
http://www.heemkundeboxtel.nl/images/stories/plaatjes_voor_heem/wandeling_religieus_erfgoed.pdf

Archief, bronnen

Bij een parochie archief behoren vanouds natuurlijk de Doop-, trouw- en begraafboeken.
Wat dat betreft zijn die terug te vinden in de collectie van het Rijksarchief en van het Bisdom en een meer recent gedeelte zal nog terug te vinden zijn bij de parochie.
Een aantal stukken zijn aangetroffen in blok 1890 Fonds Bisdom (dozen 311-323) en weer bij het parochiearchief Boxtel geplaatst. (o.m. inv.nrs. 262-372) In een groot aantal gevallen zijn de oude nummers in het ordeveld gezet.
Verwijzing naar archiefstukken uit dit archief geschiedt door (volledig): Brabants Historisch Informatie Centrum, Archief parochie H. Petrus Stoel in Antiochië te Boxtel, inv.nr . . . , of (verkort): BHIC, H. Petrusparochie Boxtel, inv.nr . . .