De Nederduitse Hervormde Gemeente van Dinther en Heeswijk

Na de vrede van Munster wordt in van juli tot december 1648 in 's-Hertogenbosch "De Grote Kerkelijke Vergadering van 's-Hertogenbosch" gehouden om de Meierij van Den Bosch kerkelijk te organiseren en zo het protestantisme te verbreiden. Aldus werd de Hervormde Gemeente te Dinther en Heeswijk een georganiseerde kerkgemeenschap met ds. Conradus Coenen als eerste predikant. De Hervormden beschikten toen over de beide oude parochiekerken van Heeswijk en Dinther en de oude kapel van Kaathoven (oorspr. H. Cunerakapel, gesticht 1535). In de parochiekerken werden elke zondag diensten gehouden (en in Dinther ook op woensdagavond), maar de diensten in Kaathoven werden in 1675 gestaakt. De kapel was daarna als protestants schoolgebouw in gebruik met woonhuis voor de dorpsonderwijzer; vanaf 1882 in gebruik als woonhuis en boerderij. De Hervormde predikant vestigde zich te Dinther, waar de meeste gemeenteleden woonden. Het valt op dat van de eerste eeuw Hervormde gemeente Dinther en Heeswijk geen archivalia bewaard zijn gebleven.

De Rooms-Katholieken

De Katholieken kerkten vanaf augustus 1648 tot 1672 in de grenskapel op Bedaf bij Vorstenbosch. Na de inval der Fransen werd de Katholieke eredienst oogluikend toegestaan in schuurkerken die meer bij of in de bebouwde kom stonden. De schuurkerk van de Katholieken van Heeswijk stond aan de Lariestraat, die van Dinther aan de Eikenhoek.

Aansluiting van de Hervormde Gemeente Nistelrode

Bij de Grote Kerkelijke Vergadering van 's-Hertogenbosch werden ook Berghem en Nistelrode een gecombineerde kerkelijke gemeente. Het wel en wee daarvan is beschreven in het boek 'Berghem en Nistelrode 1648-1795, Protestant en Katholiek in het Maasland' door L.P. van den Heuvel en L.J.P. Akkermans, Heesch 1998. (m.n. pag. 169 e.v.)
Volgens de staatsregeling van 1798 moesten de protestanten van Berghem en Nistelrode de door hen sinds 1648 gebruikte parochiekerken teruggeven aan de Katholieken. De protestanten kwamen daardoor zonder kerk te zitten. Er waren toen in Nistelrode nog maar zes Hervormden en de predikant werd elders beroepen. Men kon in de volgende jaren niet in de vacature voorzien.
De Nederduits Gereformeerde gemeente Berghem-Nistelrode werd daarom tijdens de classisvergadering van 7 apr 1807 opgeheven. Berghem werd daarop gecombineerd met Oss-Heesch en Nistelrode combineerde met Heeswijk-Dinther.

Nieuwe kerk te Heeswijk

De negentiende eeuw begon dus met enorme veranderingen. In december 1806 werd de St. Servatius, parochiekerk van Dinther, weer aan de Katholieken teruggegeven.
De protestanten gingen nog tot 1821 naar de v.m. St. WIllibrorduskerk te Heeswijk ter kerke.
In november van dat jaar werd ook deze kerk teruggegeven aan de Katholieken ter plaatse
(deze was al bij KB van 4 mei 1809 toegewezen).
Daarop kochten de Hervormden de v.m. katholieke schuurkerk met bijbehorende grond aan de Lariestraat te Heeswijk, braken deze schuurkerk af en bouwden een nieuwe kerk (de eerste kerk).
Van 1822 tot 26 dec 1859 was deze kerk in gebruik bij de Nederlands Hervormde Gemeente van Dinther, het Dintherse gedeelte van Loosbroek, Heeswijk en Nistelrode. Ook was daar het Hervormde kerkhof. Daarna werd de kerk afgebroken omdat het aanhouden van twee kerken te veel geld kostte.

Nieuwe kerk

In 1842 werd de schuurkerk van Dinther afgebroken en het jaar daarop wordt op die plek een nieuwe Hervormde kerk gebouwd (de tweede kerk aan de Kerkstraat 2). In die kerk wijst een vloertegel met de letter P gemerkt de plaats aan waar volgens oude overleveringen (?) in de voorchristelijke tijd een heilige bron geweest zou zijn. Deze bron voedde in later tijdperken o.m. de welput van de pastorie en leverde een helder en gezond water. Volgens een rapport van een onderzoek in september 1900 wordt het gebruik van het drinkwater echter voor onbruikbaar verklaard. (zie inv.nr. 31)
Er werden ook nog tot dec 1859 diensten gehouden in de Hervormde kerk te Heeswijk.

Maatschappij van Welstand te Dinther

De Maatschappij tot bevordering van Welstand, voornamelijk onder landlieden, later afgekort tot Maatschappij van Welstand, is een Nederlandse maatschappij, die in 1822 werd opgericht door ds. Jacob van Heusden te Hilvarenbeek. Doel van de maatschappij was het aankopen van onroerend goed om daarmee protestantse gezinnen tegen een geringe pacht een zeker bestaan te bieden. De Maatschappij was actief in de provincies Noord-Brabant en het zuidelijk deel van Gelderland en zorgde er in deze rooms-katholieke streken voor dat het aantal protestanten op peil bleef en deze een goed leven hadden. Ter gelegenheid van het 150-jarig en 175-jarig bestaan verschenen in 1972 en 1997 boeken over het werk van de Maatschappij. Het archief van de Maatschappij is zeer rijk. De verslagen van de jaarlijkse inspecties van de boerderijen en hun pachters levert een rijk beeld op van het leven van deze pachters in de negentiende en twintigste eeuw.
[bron: wikipedia.org/wiki/Maatschappij_van_Welstand]

Boerderijen te Dinther

De Maatschappij heeft in vele dorpen onroerend goed aangekocht, zo ook in Dinther. In de zomer van 1825 begon de ondersteuning van de hervormde gemeente Dinther door aankoop van een boerderij in Loosbroek (nu Dorpsstraat cq Loosbroeksestraat 71). Deze aankoop (bekend als ondersteuning 8) werd eerst in 1835 gerealiseerd. De familie Buys kwam hierop als pachter en kocht de hoeve in 1835 zelfs aan.

In 1828 werd ondersteuning 21 zijnde boerderij Vorstenbosscheweg aangekocht en verpacht aan de familie Van Esch. later de families Buys en van Kampen. Deze boerderij is in de negentiger jaren aan de gemeente verkocht. De boerderij bekend als ondersteuning nummer 36 staat aan de Torenstraat.
en werd in 1834 aangekocht en verpacht aan de familie Buys. In de zeventiger jaren werden gedeelten grond van deze boerderij onteigend voor de aanleg van de Oranjestraat en de boerderij werd in die tijd verkocht aan architect M. de Bie die er kantoor ging houden.
In 1844 kocht de Maatschappij van Welstand de kleine hoeve aan de Heilarenstraat, als ondersteuning nr. 88 en verpachtte deze aan de familie Buys, later Van Esch, Van Hemert. Juijn en Hornstra. In 1970 werd de boerderij verkocht aan de gemeente.
Enkele keren werden gronden en huizen gekocht ter uitbreiding van deze pachtboerderij.
In december 1919 kon de Maatschappij een boerderij aan de Zandstraat kopen (ondersteuning 315) en verpachten aan de familie Juijn. In 1970 werd deze boerderij verkocht aan de Stichting Beheer Landbouwgronden en werd in De Bleken een nieuwe gesticht.

[bron: Heemkundige parels uit Heeswijk, Dinther en Loosbroek, J. vd Leest, Heeswijk-D. 2005]

Door de ondersteuning van de Maatschappij van Welstand kon de kleine hervormde gemeente Dinther haar eigen predikant houden, anders zou zij wsch. in de 19e eeuw zijn verdwenen.
Zij groeide van ongeveer 25 naar 70 leden. Na 1950 schommelt het ledental tussen de 80 en 100.

In 1933 werd door de familie De Jong Schouwenburg geld ter beschikking gesteld voor de stichting van een nieuwe boerderij in Loosbroek. Deze boerderij kreeg de naam Abelshoeve, gelegen op de Venhof, vernoemd naar de huishoudster van deze charismatische dominee van Dinther.

Hervormde kerk

De Hervormde kerk aan de Kerkstraat 4 te Dinther dateert uit 1843. Het betreft een eenvoudige zaalkerk met boogvensters en dakruiter. De bijbehorende en aangebouwde pastorie heeft een gepleisterde lijstgevel en Empire schuiframen met vier en zes ruiten. Voorzijde tweelaags, achterzijde eenlaags. Het schilddak is gedekt met muldenpannen en voorzien van geprofileerde gootlijsten. Ligusterheg, twee valse acacia's.
[bron: reliwiki.nl/index.php?title=Heeswijk-Dinther,_Kerkstraat_4]
De kerk staat sinds 1970 op de vastgestelde lijst van Rijksmonumenten.
Orgel

In het najaar van 1898 kocht de Hervormde Gemeente bij muziekhandel N.S. Leijser & Zoon in Den Bosch een harmonium aangekocht van het merk American Organ Co.
Op 21 okt 1966 werd afgerekend met de firma Van Tilborg te Veen voor een Eminent orgel model 500 de Luxe, met Lesley. Het oude instrument werd toen ingeruild voor 100 gulden.
In 1980 werd een orgel gekocht bij de firma Slooff-Orgelbouw te Ouderkerk a/d Ijssel. In hetzelfde jaar werd het kerkje weer gerestaureerd.

De Hervormde kerk van 1843 en pastorie van 1789 aan de Kerkstraat te Dinther.

Een nieuwe combinatie


Per 1 okt 1954 wordt de Nederlands hervormde gemeente Berlicum-Rosmalen “samengevoegd” met Dinther. Er zal maar één predikant worden beroepen. De predikant gaat te Dinther wonen.
Toch blijft de benaming Hervormde gemeente Berlicum-Middelrode tot 1991 gehandhaafd, zoals die is ontstaan in 1814. Men spreekt dan van gefedereerde gemeenten en er is geen sprake van fusie. Als ds Brouwer, reeds sinds 1969 met emeritaat, in 1973 stopt wordt het moeilijk. Men vraagt zich af of het pastoraal verband met Dinther kan blijven. Berlicum is een forenzengemeente en Dinther meer agrarisch. In 1985 bij het vertrek van ds Van Beek is het zover en gaan Heeswijk-Dinther en Berlicum-Rosmalen als vanouds zelfstandig door.

Predikanten in Dinther


1648-1651 Conradus Coenen, gek. van Bennekom 1648, bev. 26 nov 1648, vertr. n. Vught 1651

1651-1691 Georgius Sohnius, gek. v. Moergestel, + 1691


1692-1704 Casparus van Leeuwen, gek. v. H. en L. Mierde, + 1704

1705-1738 Gellius du Mont (Dumont), cand.bev. 1705, + 1738

1740-1746 Johannes Tieleman van Breugel, gek. v. Berchem 22 mei 1740, + 12 dec 1746

1748-1756 Jacobus Pencier (legerpred.), alhir bev. 3 mrt 1748, + 1 mrt 1756

1757-1792 Gerardus van Bronkhorst, gek. v. Dungen 30 mei 1757, + 21 jul 1792


1793-1827 Simon van der Noordaa, gek. v. Hekelingen 3 nov 1793, + 12 jan 1827

1827-1830 Johan Gerhard Godfried Bierhaus, alh. bev. 11 nov 1827, vertr. n. Hummeloo 28 nov 1830

1831-1854 Pieter Marinus Deerns, alh.bev. 17 apr 1831, em. 1 jul 1854


1854-1869 Reinier Paulus Verbeek, gek.v. Doorn 5 nov 1854, + 28 jun 1869


1870-1881 Johannes Gosuinus Walraven Krol, gek.v. N.O.I., alh. bev. 26 jun 1870, vertr.n. Oudenbosch 15 mei 1881

1881-1888 Adrianus Cornelis Kamerman, gek.v. Asten 26 jun 1881, em. 20 mrt 1888

1888-1893 Johan Gerard van Walsem, gek.v. Zoelmond 1 jul 1888, em. 1 feb 1893

1893-1896 Vacant

1896-1898 Martinus Wassenaar, gek.v. Nieuweschans 29 nov 1896, em. 1 okt 1898

1898-1900 Antonie Steehouwer, met verlof uit N.O.I., alh.pred. 30 okt 1898 tot 12 aug 1900

1900-1912 Louis Daniël de Jong Schouwenburg, alh.bev. 23 sep 1900, vertr.n. Berlicum 20 okt 1912

1913-1917 Jan Willem Abraham van der Mey, gek.v. Dedemsvaart 19 jan 1913, em. 17 jun 1917

1917-1943 Cornelis Rippert van Lelyveld, directeur v.h. Opv. Gest. der N.H.K. te Marsbergen,
pred. alh. 26 aug. 1917, em. 1 dec 1943

1943-1944 Vacant

1944-1945 O.V. Henkel, hulpprediker 1 sep 1944 - 17 nov 1945

1945-1950 dr. O. Victor Henkel, cand. in Utr., bev. 18 nov 1945

1950-1973 Anton Marinus Brouwer; woonde van 1954 te Dinther, emeritaat 1969, +1982

1954 - 1985 predikant combinatie Hervormde Gemeente Berlicum, Rosmalen en Dinther c.a.(gefedereerde gemeenten)

1973-1977 Herman Steven Wassink (emeritus predikant); vertrokken naar Zutphen

1977-1985 Herman van Beek; emeritus predikant

1986-1991 Philip J. Stoutjesdijk

1992-1994 Gerrit Messie

1995-... Dr. Hans Jansen



Bronnen:
dr. Hans Jansen, 350-jarige geschiedenis van Hervormde Gemeente te Dinther, 1648-1998.
artikel De Protestanten in Dinther en Heeswijk toen en nu, door drs. O.V. Henkel