Mijn Studiezaal (inloggen)
5233
Nederlandse Hervormde Gemeente Vught, 1656-1991
Inleiding
1.1. Geschiedenis van de hervormde gemeente Vught en de st. Lambertuskerk in vogelvlucht
5233 Nederlandse Hervormde Gemeente Vught, 1656-1991
Inleiding
1.1.
Geschiedenis van de hervormde gemeente Vught en de st. Lambertuskerk in vogelvlucht
In het voorjaar van 1629 nam prins Frederik Hendrik zijn intrek op kasteel Maurick. * Van daaruit leidde hij de Staatse troepen bij het beleg van 's-Hertogenbosch, Spaans-gezinde vestingstad en bolwerk van de R.K. kerk. Op 14 september moest "Klein Rome" zich overgeven. Voor de gehele Meierij van 's-Hertogenbosch was dat het begin van ingrijpende veranderingen op politiek en kerkelijk terrein. Het grootste deel van het tegenwoordige Noord-Brabant kwam als generaliteitsland onder het gezag van de Staten-Generaal; de bevoorrechte godsdienst werd die van de protestantse kerk. Deze situatie werd in 1648 bij de Vrede van Munster officieel bekrachtigd.
De R.K. geestelijkheid moest in 1629 haar kerken ter beschikking stellen van de "Ware Religie". In Vught ging het om de St. Lambertuskerk, de oude St. Pieterskerk op het tegenwoordige Maurickplein, en de Cromvoirtse kapel. Gevolg daarvan is onder andere dat veel gegevens over de St. Pieters- of Strooije kerk terug te vinden zijn in de archieven van de Vughtse Hervormde Gemeente, vooral bij de rekeningen van de kerkmeesters vanaf 1656. * In 1825 werd de St. Pieterskerk bij Koninklijk Besluit aan de Vughtse rooms-katholieken teruggegeven (inv.nr. 815).
In 1629 was er nog geen sprake van een eigen Vughtse predikant. De eerste reformato-rische kerkdienst in de Lambertuskerk werd op last van de Staten-Generaal begin november 1629 gehouden door een gastpredikant, Ds. Spiljardus. * Hij werd geconvoijeert met 30 ruijteren en 120 voetknechten. Doch heeft Spiljardus met een bijle de kercke moeten openen. In 1633 werd de eerste predikant voor Vught, Jacobus Focanus, beroepen. *
De eerste kerkeraad werd pas in 1778 geïnstalleerd; de notulen van de vergaderingen vangen in dat jaar aan (inv. nr. 1).
De eerste kerkeraad werd pas in 1778 geïnstalleerd; de notulen van de vergaderingen vangen in dat jaar aan (inv. nr. 1).
De contacten tussen de protestanten en de R.K. parochies zijn in de loop der eeuwen aanzienlijk verbeterd. Zie hiervoor onder andere in het archief van de Kerkeraad de stukken over de samenwerking binnen het Beraad van Kerken. Daar zijn ook de archivalia over het ontwikkelingsproces "Samen-op-Weg" te vinden, dat uiteindelijk heeft geleid tot de Protestantse Kerkengemeenschap Vught per 1 januari 1992.
Een andere vorm van samenwerking is die met psychiatrisch ziekenhuis "Voorburg". Vanaf 1886 is de predikant van Vught gedurende ruim een eeuw tevens (in een apart dienstverband) geestelijk verzorger geweest voor de "Protestantsche Verpleegden".
Een andere vorm van samenwerking is die met psychiatrisch ziekenhuis "Voorburg". Vanaf 1886 is de predikant van Vught gedurende ruim een eeuw tevens (in een apart dienstverband) geestelijk verzorger geweest voor de "Protestantsche Verpleegden".
Zo zijn er tientallen invalshoeken te bedenken om de geschiedenis van de Hervormde Gemeente Vught te beschrijven: de sociale zorg in de loop der eeuwen, het jeugdwerk, de gebeurtenissen en houding tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog, of het beheer van de bezittingen, variërend van beleggingen tot het onderhoud van graven, en van giften uytgerykt voor Brandhout tot stemmen van het orgel. Voor de grote lijnen liggen vooral de notulen voor de hand, maar voor details zijn soms verrassende gegevens op te diepen uit de bijlagen bij de rekeningen van de drie archieven (bij elkaar ruim anderhalve meter).
De geschiedenis van het kerkgebouw is een ander verhaal.
De geschiedenis van het kerkgebouw is een ander verhaal.
De Lambertuskerk is het oudste monument van Vught, tevens Rijksmonument. De kerk werd-zoals indertijd veel Brabantse kerken-toegewijd aan St. Lambertus, bisschop van Maastricht (ca. 635-ca. 705). Tijdens de grote restauratie in het midden van de twintigste eeuw werden op 65 cm beneden het tegenwoordige vloerniveau sporen van een klein, tufstenen preromaans kerkje met een uitgesleten (!) dorpel teruggevonden (ca. 1000). *
Mogelijk zijn er nog vroegere kerkgebouwtjes geweest, maar dat is tot op heden niet aangetoond. *
Tussen 1270 en 1334 kwam de kerk in handen van de Duitse Orde, een in 1190 gestichte geestelijke ridderorde. * In deze periode moet de kerk verbouwd zijn tot een grotere, eveneens tufstenen, romaanse kerk. De vloer van het koor werd verhoogd en uit die tijd dateren onder meer het in november 1821 afgebroken schip * een kapiteelzuiltje en de triomfboog met twee schelpvormige nissen. In die nissen of concha's-eigenlijk de zitplaatsen voor degenen die de evangelie- en epistellezingen verzorgden-zijn nog fragmenten van beschilderingen te zien, waaronder het Lam Gods.
In de vijftiende eeuw werd de romaanse kerk vervangen door een kruiskerk met gothische vormen. Door allerlei rampen (de Poolse oorlog met financiële verliezen voor de Duitse Orde, de pest, de St. Elisabethsvloed) stagneerde de bouw. De transepten dateren uit die tijd, maar werden in de negentiende eeuw verlaagd tot de tegenwoordige hoogte. Op de kruising of viering van het kerkdak werd in 1479 een klein torentje gebouwd; het klokje daarin werd het "arbeidersklokje" genoemd en bepaalde het ritme van leven en werken in Vught.
Uit diezelfde tijd dateert de oudste van elf grafzerken uit de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw. * Met nog twee fragmenten zijn deze bij de laatste grote restauratie naar de viering (kruising van hoogkoor, schip en dwarsbeuken) overgebracht. De laatste begrafenis in de kerk vond plaats in 1827. * Aan de zuidzijde van de toren ligt een grafzerk (1790), die als enige herinnert aan het oude St. Lambertskerkhof rondom de kerk. Eveneens buiten bevinden zich zeven zwaar beschadigde, zandstenen kruiswegstaties in de muur van het koor; ze dateren uit de eerste helft van de zestiende eeuw. *
Eén van de belegeringen van Den Bosch in 1601 door Maurits, graaf van Nassau, had rampzalige gevolgen voor de kerk: de kerk brandde af en het koor stortte in. * Het volledige bestek van de restauratie (1615-1618) van het Hoogh Choor ende Cruijs-Choor is in de archieven van de Duitse Orde Vught bewaard gebleven. Daar werd ook een contract uit 1618 aangetroffen voor het vervaardigen van de preekstoel. *
Sindsdien hebben er nog diverse malen grote of kleine restauraties van de kerk plaats- gevonden, onder andere in 1759, 1783, 1822 en 1956-1958. *
De 40 meter hoge St. Lambertustoren, eigendom van de Gemeente Vught, is een mooi voorbeeld van zogenaamde Kempische gothiek, en dateert pas uit de zestiende eeuw: 1521 is één van de jaren die in de archieven van de Duitse Orde wordt genoemd als jaar van afbouwen van de toren. * In november 1821 werd het schip van de kerk afgebroken en de toren kwam dus los te staan. De toren werd gerestaureerd en kreeg twee luiklokken. Deze werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter gevorderd.
De 40 meter hoge St. Lambertustoren, eigendom van de Gemeente Vught, is een mooi voorbeeld van zogenaamde Kempische gothiek, en dateert pas uit de zestiende eeuw: 1521 is één van de jaren die in de archieven van de Duitse Orde wordt genoemd als jaar van afbouwen van de toren. * In november 1821 werd het schip van de kerk afgebroken en de toren kwam dus los te staan. De toren werd gerestaureerd en kreeg twee luiklokken. Deze werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter gevorderd.
Evenals de kerk werd de toren, die tijdens de oorlog nogal wat schade had opgelopen, in de jaren vijftig opnieuw gerestaureerd. Sindsdien heeft de toren een carillon met eerst 35, later 47 klokken, waaronder drie grote luiklokken.
Ten slotte zij opgemerkt dat veel onderzoek- en documentatiemateriaal over kerk en gemeenteleven is te vinden in de particuliere "Collectie Hanneke Das" onder "Lambertuskerk", op hetzelfde "logeeradres" als het kerkarchief. Een eenvoudige, lexicografische opzet maakt het zoeken hopelijk gemakkelijk. Een inhoudsopgave is als bijlage II aan deze inventaris toegevoegd.
Ten slotte zij opgemerkt dat veel onderzoek- en documentatiemateriaal over kerk en gemeenteleven is te vinden in de particuliere "Collectie Hanneke Das" onder "Lambertuskerk", op hetzelfde "logeeradres" als het kerkarchief. Een eenvoudige, lexicografische opzet maakt het zoeken hopelijk gemakkelijk. Een inhoudsopgave is als bijlage II aan deze inventaris toegevoegd.
1.2. Verantwoording van de werkwijze bij het ordenen van de archieven
1.3. Enige literatuur en documentatie betreffende de Lambertuskerk, voor zover niet eerder in de annotatie genoemd
Voorwoord
1.648 beschreven archiefstukken
5 gedigitaliseerd
totaal 268 bestanden
Inventaris
1.648 beschreven archiefstukken
5 gedigitaliseerd
totaal 268 bestanden
Kenmerken
Datering:
1656-1991
Vindplaats origineel:
BHIC 's-Hertogenbosch
Openbaarheid:
Deze toegang bevat een of meer stukken die tot 1 januari 2091 niet zonder meer openbaar zijn.
Het precieze jaar van openbaarheid kun je per inventarisnummer vinden.
Bij vragen kun je contact opnemen met het BHIC.
Het precieze jaar van openbaarheid kun je per inventarisnummer vinden.
Bij vragen kun je contact opnemen met het BHIC.
Categorie:
1.648 beschreven archiefstukken
5 gedigitaliseerd
totaal 268 bestanden