- Huizen van bewaring. Deze waren bestemd voor het opnemen van personen die wegens overtredingen tot gevangenisstraf waren veroordeeld, personen die wegens wanbedrijven waren veroordeeld en verder gegijzelden om schulden en passanten. In elk kanton moest een huis van bewaring zijn.

- Huizen van arrest. Deze waren bestemd voor het opnemen van personen, die in verzekerde bewaring waren gesteld, op verdenking van wanbedrijf of misdaad. Huizen van arrest moesten aanwezig zijn bij rechtbanken van eerste aanleg.

- Huizen van justitie. Deze waren bestemd voor het opnemen van personen, die in verzekerde bewaring waren gesteld, omdat zij beschuldigd waren van misdrijven of wanbedrijven, maar in hoger beroep waren gegaan. Huizen van justitie moesten aanwezig zijn in de arrondissementshoofdplaatsen, meestal gecombineerd met de huizen van arrest.

- Provoosthuizen. Deze waren bestemd voor het opnemen van militairen, die verdacht of veroordeeld waren wegens misdrijven of wanbedrijven. Het betreft dus militairen, die opgesloten waren om dezelfde redenen als burgers in de huizen van arrest of justitie. Provoosthuizen moesten gevestigd zijn bij de krijgsraden.

Huizen van arrest, van justitie en provoosthuizen konden tot een "burgerlijk en militair huis van verzekering" worden samengevoegd. Ook kon een huis van bewaring er deel van uitmaken. Voor de afdelingen waar veroordeelden werden ingesloten, werd de term "strafgevangenis" gebruikt.

Het bestuur werd gevormd door een college van regenten ofwel een commissie van administratie. Deze laatste term was voorbehouden aan de bestuurscolleges van grotere strafinstellingen. Aan het eind van de 19e en in het begin van 20e eeuw worden de bestuurscolleges toch weer college van regenten genoemd. Na de hervorming van 1821 diende het bestuurscollege tenminste uit vijf leden te bestaan. Er werd eenmaal in de twee weken, formeel onder voorzitterschap van de gouverneur des konings, vergaderd. De leden werden op voordracht van de burgemeester en door tussenkomst van de gouverneur door de minister benoemd. Het bestuur had grote bevoegdheden en was volledig verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken in de inrichtingen. Belangrijke besluiten moesten aan de gouverneur ter goedkeuring worden voorgelegd, terwijl tot 1852 alle correspondentie met het ministerie ook via hem liep. Nadien werd de correspondentie met uitzondering van belangrijke zaken rechtstreeks aan de bestuurscolleges toegezonden. Het bestuurscollege moest de strafinrichtingen beheren, de huishoudelijke dienst goedkeuren en op orde en tucht toezien. Het college stelde een reglement op, dat door de gouverneur moest worden goedgekeurd. Al het gevangenispersoneel was aan het college ondergeschikt.

In 1851 werd de mogelijkheid ingevoerd van eenzame opsluiting van gedetineerden, het zogenaamde cellulaire systeem. *  Aan de invoering van de cellulaire opsluiting lag de gedachte ten grondslag dat celstraf criminele besmetting en onzedelijkheid zou beperken. Zodoende kwamen er vanaf die tijd ook speciale cellulaire gevangenissen.

In 1886 werd een nieuw wetboek van strafrecht ingevoerd, waardoor de in 1811 ingevoerde franse code pénal buiten werking werd gesteld. Het nieuwe wetboek maakte slechts een onderscheid tussen misdrijven en overtredingen. Het oude onderscheid misdrijven, wanbedrijven en overtredingen verviel. Hierdoor moest ook het gevangenisstelsel gereorganiseerd worden. Dit geschiedde in 1884 en 1886. *  De wet onderscheidde de volgende gevangenissen:
- huizen van bewaring. De waren bestemd voor hen die straffen van hechtenis of van militaire detentie moesten ondergaan, en voor allen die op een andere wijze door een rechterlijke uitspraak van hun vrijheid waren beroofd, bijvoorbeeld door gijzeling.
- strafgevangenissen onder te verdelen in:

Gewone strafgevangenissen voor de tenuitvoerlegging van burgerlijke en militaire gevangenisstraffen;

Bijzondere strafgevangenissen voor straffen van meer dan vijf jaar; gevangenen die jonger waren dan achttien jaar of ouder waren dan zestig jaar. Zieken werden hier ook opgenomen, omdat zij hun detentie niet in eenzaamheid mochten ondergaan.

- Passantenhuizen. Deze waren bestemd voor het tijdelijk onderbrengen van gedetineerden.

De wet bouwde voort op de regeling van 1821. De huizen van bewaring 'nieuwe stijl' waren een voortzetting van de eertijds in de burgerlijke en militaire huizen van verzekering samengevoegde gestichten en huizen van bewaring 'oude stijl'. De gewone en de bijzondere strafgevangenissen vervingen de huizen van reclusie en tuchtiging. Naast gevangenissen kwamen er rijkswerkinrichtingen voor bedelaars, landlopers en souteneurs.

Ook in bestuurlijk opzicht veranderde er wat. Bij ministerieel schrijven werden de commissarissen des konings van hun voorzitterschap van de colleges van regenten ontheven. Vervolgens werd op 31 augustus 1886 een "algemene maatregel van inwendig bestuurvoor de nederlandse gevangenissen" afgekondigd. *  Het beheer van de inrichtingen kwam te berusten bij een directeur, die onder de colleges van regenten kwam te ressorteren. Deze colleges, waarvan de leden en de voorzitter op voordracht van de leden zelf door de koning werden benoemd, dienden uit minstens drie personen te bestaan. Het college hield toezicht op alle de inrichting betreffende aangelegenheden. De met het dagelijks beheer belaste directeur was aan dit college ondergeschikt. Hij was verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken, de bewaking, de veiligheid en de orde en tucht. De directeur werd benoemd door de koning, het personeel door de minister van justitie. De positie van de directeur werd na 1886 geleidelijk versterkt ten koste van die van het bestuur. Zo kon hij sinds 1920 als adviserend lid deel uitmaken van het college van regenten. In 1941 werd bepaald dat alle werkzaamheden en beslissingen krachtens de gevangenismaatregel aan het inrichtingsbestuur opgedragen, voortaan tot de competentie van de directeur zouden behoren. Vanaf die tijd mocht hij zonder tussenkomst van de colleges van regenten met het departement corresponderen.

Hoewel nederland niet rechtstreeks bij de eerste wereldoorlog was betrokken had deze toch gevolgen voor het gevangeniswezen. De zogenaamde "noodwet" van 1918, bedoeld om de toestroom van gedetineerden tijdens de eerste wereldoorlog (veel smokkelaars en dergelijke) te kunnen verwerken, betekende een eerste inbreuk op het organisatieschema van 1886. *  Deze wet stond toe dat alle soorten straf in alle soorten gestichten konden worden uitgezeten, mits de sexen van elkaar gescheiden waren en zoveel mogelijk ook de categorieën ingeslotenen. Gedurende de periode 1918-1940 greep men in de dagelijkse praktijk grotendeels weer terug op de situatie zoals die vóór de noodwet van 1918 was geweest. Wel werd bijvoorbeeld het principe dat gevangenisstraf cellulair moest worden ondergaan, doorbroken.

Op het moment dat in 1810 een centrale regeling van het gevangeniswezen werd ingevoerd, bestonden er in 's-Hertogenbosch twee strafinrichtingen, de oude gevangenpoort-in 1813 buiten werking gesteld-en het in 1806 gebouwde tuchthuis. Omdat 's-Hertogenbosch een stad was waar zich veel rechterlijke instanties-vredegerecht / kantongerecht, rechtbank van eerste aanleg / arrondissementsrechtbank, hof van assisen / (provinciaal) gerechtshof, krijgsraad-bevonden en tevens hoofdplaats was van een arrondissement, waren alle hiervoor genoemde strafinstellingen in de diverse perioden aldaar aanwezig. Deze situatie bleef zo gedurende de gehele negentiende en twintigste eeuw tot aan 1940 toe. De periode daarna valt buiten het tijdvak waarin deze archieven gevormd werden.

Brabants Historisch Informatie Centrum, 2006