Waar in deze inleiding gesproken wordt over het beheer der domeinen wordt bedoeld het financieel en materieel beheer over de goederen die eigendom zijn van de Staat. Men moet deze Staatsdomeinen onderscheiden van de kroondomeinen, dat wil zeggen dat gedeelte van de goederen waarvan de inkomsten toebehoren aan het huis van Oranje-Nassau. Het beheer van onroerende goederen, met uitzondering van de bij het Ministerie van Landbouw en Visserij in beheer zijnde bossen van de Staat, was bij koninklijk besluit van 1841 opgedragen aan de Minister van Financiën en werd namens hem uitgeoefend door de Dienst der Domeinen. Een groot deel van de domeinen was voortgekomen uit de oude grafelijke en stadhouderlijke bezittingen. Het vrij aanzienlijke domeinbezit van het huis van Oranje-Nassau werd na de Franse inval in 1795 krachtens oorlogsrecht in beslag genomen en bij tractaat van 16 mei 1795 aan de Bataafse Republiek overgedragen. Na herstel van de onafhankelijkheid (1814) bleven deze domeinen voorlopig onder beheer van de nieuwe Staat. Bij wet van 26 augustus 1822 werden bepaalde domeinen als patrimoniaal goed in eigendom teruggegeven. Koning Willem II gaf deze domeinen in 1848 echter weer aan de Staat terug. Van toen af werden deze domeinen als 'Kroondomeinen' beheerd. Deze Kroondomeinen werden beheerd door aparte rentmeesters onder toezicht van een administrateur. Dit beheer werd bij wet van 1 mei 1863 geregeld. In 1973 werden de kroondomeinen opgeheven en bij de Staatsdomeinen gevoegd in het kader van een nieuwe regeling van de financiële betrekkingen met het Koninklijk Huis. Domeingronden werden echter ook op andere manieren verkregen: bijvoorbeeld door aankoop of door inpoldering (zoals de Wieringermeer, de Noord-Oost Polder, Oostelijk en Zuidelijk Flevoland). Onbeheerde nalatenschappen vervielen na 50 jaar aan de Staat. Eventuele erfgenamen konden gedurende die periode hun rechten laten gelden.

Het beheer der domeinen hield onder meer in dat de eigendommen van de Staat zoveel mogelijk rendabel werden gemaakt. Daartoe verleende de Dienst der Domeinen allerlei soorten gebruiksrechten en ging, als daar aanleiding toe was, over tot verkoop van goederen. Omdat de domeinen op deze wijze geld opbrachten, was het beheer hiervan bij het Departement van Financiën ondergebracht. Het beheer dat noodzakelijk was om te voorzien in de uitoefening van de rechten en de nakoming van de verplichtingen van de Staat als eigenaar van de domeinen, werd financieel beheer genoemd. Daarnaast zag de dienst er op toe, dat bij aangekochte domeinen het gebruik beantwoordde aan de bestemming waarvoor het was aangekocht. Dit werd materieel beheer genoemd.