Sinds jaar en dag kun je in onze database zoeken naar meer dan 200.000 vonnissen in strafzaken gewezen door rechtbanken in Noord-Brabant. Nadeel van deze index op naam (en delict) zijn vooralsnog de beperkte gegevens die daarin van personen zijn opgenomen. In de meeste gevallen alleen de naam van de gedaagde, soms in plaats van de voornaam zelfs alleen voorletters.
Langzaam komt hier verandering in: sinds deze week is de index op de vonnissen van de volgende rechtbanken namelijk aangevuld en uitgebreid:
- Hof van assisen in 's-Hertogenbosch, 1811-1838, en bijzonder hof, 1811-1813
- Rechtbank van eerste aanleg in 's-Hertogenbosch, 1811-1838
Het gaat om 11.535 vonnissen waarvan de gegevens zijn toegevoegd of verrijkt, met veel dank aan onze vrijwilligster Riet Jaegers. Van de meeste personen zijn nu naast de naam ook leeftijd, geboorteplaats, woonplaats en beroep opgenomen. Zo zijn personen die in de index gevonden worden beter als de juiste persoon te identificeren. Van personen waarvan deze gegevens niet bekend zijn, meestal omdat de gedaagde niet ter zitting was verschenen, is tenminste de woonplaats aangevuld.
Onderzoek naar criminaliteit in heden en verleden is populair. Met het verrijken van de index op de strafvonnissen blijven we werken aan een betere toegankelijkheid van de archiefbronnen die dit onderzoek mogelijk maken. De vonnissen zelf zijn te raadplegen op onze studiezaal in 's-Hertogenbosch, maar er kunnen ook scans van worden besteld.
Over het hof van assisen en de rechtbank van eerste aanleg
De inlijving bij Frankrijk bracht ons land een geheel nieuwe rechterlijke organisatie. In elk arrondissement was een rechtbank van eerste aanleg gevestigd, op het grondgebied van de huidige provincie Noord-Brabant in 's-Hertogenbosch en Eindhoven (departement van de Monden van de Rijn) en in Breda (departement van de Twee Nethen). In strafzaken oordeelden deze rechtbanken over zogenoemde wanbedrijven (in het Frans délits, bestraft met een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar). Ook van strafvonnissen door een vrederechter uitgesproken was beroep mogelijk bij de rechtbank van eerste aanleg. Als rechtbank in de hoofdplaats van het departement was op de rechtbank van eerste aanleg in 's-hertogenbosch bovendien beroep mogelijk op vonnissen gewezen door de andere rechtbanken in het departement, zoals in Eindhoven.
De hoven van assisen hielden zitting in de hoofdplaatsen van de departementen, waaronder 's-Hertogenbosch in het departement van de Monden van de Rijn. Het waren niet-permanente colleges die oordeelden over misdaden (crimes, waarop een lijf- en onterende straf stond). Bij deze hoven werd recht gesproken op grond van een uitspraak van een jury bestaande uit twaalf personen, meestal vertegenwoordigers uit de bovenlaag van de burgerij. Van de uitspraken van de hoven van assisen was geen hoger beroep mogelijk. Dit strookte immers niet met de gehuldigde theorie van de volkssoevereiniteit.
Een bijzonder soort hof van assisen waren de bijzondere hoven. Dat waren evenmin permanente colleges. Zij kwamen gewoonlijk direct na afloop van de zitting van de hoven van assisen bijeen en oordeelden over bepaalde misdrijven, zoals gewapende smokkelarij en valsemunterij, of misdrijven begaan door bepaalde categorieën personen, zoals vagebonden en personen die in het verleden al eens veroordeeld waren tot lijf- of onterende straffen. In deze bijzondere hoven werd recht gesproken door acht rechters: de leden van het hof van assisen, aangevuld met drie militaire officieren.
Na de overgang van Frans naar Nederlands bestuur in 1813 werden enkele veranderingen aangebracht in de rechterlijke organisatie. Bij de rechtbanken van eerste aanleg werd bijvoorbeeld de benaming keizerlijke procureur vervangen door officier van justitie. De opvallendste wijzigingen vormden het verdwijnen van de juryrechtspraak bij het hof van assisen en de afschaffing van de bijzondere hoven. Pas met ingang van 1 oktober 1838 werd een nieuwe rechterlijke organisatie van kracht en beëindigden alle bovengenoemde colleges hun werkzaamheden.
Voor uitgebreide informatie over de (Franse) rechterlijke organisatie en deze archieven zie de inleiding op de inventaris en de onderzoeksgids Noord-Brabant in de Bataafs-Franse Tijd, 1794-1814 ('s-Hertogenbosch 2002), raadpleegbaar op onze studiezalen.
