Emancipatie-akten om den brode of uitbroding

Het gaat hier om een verklaring welke bedoeld was om de minderjarige als meerderjarige te kunnen behandelen.
Het precieze rechtsgevolg is afhankelijk van de periode en het gebied waarover je praat. Maar meestal was het gevolg dat de minderjarige handelingsbekwaam werd.

Een ander gevolg was bijvoorbeeld dat de ouders niet meer verantwoordelijk waren voor civiele schade die het kind veroorzaakte of verplichtingen die het kind was aangegaan.
Vandaar de term "uit den brode" -> je lag niet meer op het bordje van je vader ;-)

Achtergrond is het gegeven dat men pas meerderjarig was door het bereiken van de 25 jarige leeftijd of door het huwelijk, terwijl men als minderjarige toch zakelijke transacties wilde uitvoeren of erfrechtelijke c.q. familierechtelijke zaken wilde afhandelen.
Dat in 1x alle (minderjarige) kinderen werden geëmancipeerd ben ik zelden tegengekomen.
Wel bijvoorbeeld deze situatie:

5121.50 Index schepenprotocol Sint-Michielsgestel (5121.50)
Schepenakte 90 Wij, Jan Janssen Spierincks en Jan Janssen Broeren, schepenen verklaren dat voor ons is verschenen Evert Hendricks de Bever en verklaart dat hij zijn beide zoons Willem en Hendrick vanaf nu uit de kost heeft gedaan en dat die zelf de kost zijn gaan verdienen zodat hij zich niet langer met zijn zonen in hun handel bemoeit. Actum 18 mei 1660.


Andere benamingen zijn: Venia aetatis - uit het oud-Romeinse recht.
En "meerderjarigheidsverklaring" - een wat modernere term.

Er is best wel wat te vinden over dit onderwerp, maar, zoals gezegd is dit erg afhankelijk van periode en gebied waar dit zich afspeelt.

Beste Henk.
Dankjewel.

Voor de schepenbank van Leuven vinden we echter over een periode van 1362 tot 1795 meer dan duizend emancipatie-akten met vermelding van alle minderjarige kinderen.
We vinden hierin gezinnen komende uit verschillende gemeenten in Brabant
Bv
1603 ( 21 juni 1604)Hoegaarden Nicolaus de Welde zoon van wijlen Wilhelmus
Kinderen Wilhelmus, Henricus, Nicolaus, Maria, Barbara en Catharina
http://dev.cceh.uni-koeln.de/itineranova/images/jpeg/SAL7495/SAL7495_0385.jpg folio 193r.

MVG-Paul

In De Brabantse Leeuw 1960 blz. 6 staat het volgende over emancipaties (met veel voorbeelden):
"Geregeld vinden we emancipaties of uitbrodingen in de schepenprotokollen van Den Bosch.
Een kind komt voor de schepenen staan en vraagt aan zijn vader, of als deze dood is, aan zijn moeder verlof om 6 weken en 3 dagen te mogen blijven buiten 't huis en de kost van zijn vader of moeder. Gevolg gevende aan dit verzoek emancipeert de vader of de moeder dat kind (doet het uit den brode) volgens de wetten en gewoonten van Den Bosch; en ten teken van ware emancipatie geeft vader of moeder een kleine rente of pacht aan dat kind ; soms een flink geldbedrag, bijv. voor studiedoeleinden, of een stuk land of een huis. Sommige geëmancipeerden treden in een klooster. Anderen krijgen van hun vader alle koopmansgoederen, die zij onder zich hebben, en alle verdiensten of winsten in eigendom.
Na ongeveer 7 of 8 weken vinden we dan een verklaring van enige buren of kennissen, dat het geëmancipeerde kind inderdaad 6 weken en 3 dagen geweest is buiten 't huis en de kost van vader of moeder.
Bij afwezigheid of onwilligheid der ouders emanciperen de schepenen ook wel eens een kind. 't Gaat bij emancipatie over kinderen beneden de 24 jaar, die dus nog onmondig zijn volgens de wetten en gewoonten van Den Bosch".

Tiny van Dooremolen.

Dankjewel Tinne voor het aanbrengen van deze bron.

In de aangehaalde bronnen gaat het meestal om één kind.
Maar het vreemde is nu dat voor de 3 schepenkamers van Leuven honderden gezinnen, over een periode van meer dan 400 jaar, hun kinderen lieten emanciperen om den brode.
Mensen kwamen vanuit meerdere streken van Brabant ook Brussel.
Deze akten hebben een schat aan informatie betreffende de gezinssamenstelling dus ook de periode van voor de parochieregisters.
Het blijft nog steeds onduidelijk waarom alle minderjarige kinderen werden vermeld.
Deze akten werden soms herhaald in de tijd.

MVG-Paul

Beste Paul,
Dat is dan duidelijk: Leuven en verre omgeving, eind 14e tot 18e eeuw.

Allereerst het verschijnsel dat Leuven ook zaken oppakte die vanuit een wijde omgeving werden aangedragen. Dat zal te maken hebben met hun voortrekkersrol binnen het hertogdom wat resulteerde in een zekere faam en prestige op het gebied van civiele rechtspraak.
Maar dat hoef ik jou niet uit te leggen: je hebt dat in een eerder draadje al uitvoerig uit de doeken gedaan (met de info uit itineranova.be).

Dan de aard/achtergrond/reden/gevolg van dit soort akten.
De door jou vermelde akte van 21 juni 1604 kan ik helaas niet verder doorgronden. De achtergrond, bedoelingen noch de rechtsgevolgen worden aangegeven.

Het zou kunnen dat dit een zogenaamde "ontvoogdingsprocedure" betreft.
Dat kan dan bijvoorbeeld het wanbeleid van de voogden (momboirs) zijn waardoor de gehele kinderschare uit hun voogdij werd gebracht.

Ik moet wel zeggen dat de afgelopen generaties historici – met alle respect – het onderzoek naar de “gewone burger” veelal links hebben laten liggen. Ook dit onderwerp is een voorbeeld daarvan: we weten te weinig en onderzoek is er niet of nauwelijks naar gedaan.

Mvg

Het valt m.i. te betwijfelen of het in de genoemde akten uit Leuven altijd om minderjarige kinderen gaat. Ter illustratie daarvan hieronder een passage uit "Prinsen en poorters", dl.III, p.200 (1998) van W.P. Blockmans en Walter Prevenier. Het gaat in deze passage weliswaar over wezen, maar het schetst een praktijk van 'uitbroding' die kennelijk gemeengoed was in de Zuidelijke Nederlanden:

"Wezen konden hun statuut van wees verlaten: door te huwen, door in het klooster te treden, door ‘uitgebrood’ te worden. Dat laatste betekent dat ze expliciet door hun familie werden geëmancipeerd. Wie ontvoogd werd kreeg de volle beschikking over zijn of haar bezit, nog altijd zonder onderscheid inzake geslacht. De nuances begonnen bij de wijze van ontvoogden. De overgrote meerderheid van de weesmeisjes in Vlaanderen werd door huwelijk ontvoogd; hun leeftijd bij hun huwelijk valt niet te achterhalen. Uitbroding was in Gent het geval voor zowat 20% van de meisjes, en ze waren gemiddeld 24,7 jaar oud. Indien ze daarna trouwden, waren ze dus ouder dan 24. Voor de weesjongens was de overheersende formule, namelijk 57%, uitbroding op gemiddeld 24,4 jaar; slechts een minderheid werd door huwelijk ontvoogd. De 20% weesmeisjes die ontvoogdden zonder dat er van een huwelijk sprake was, reveleren een opmerkelijke visie: ze werden blijkbaar geacht ook zonder huwelijk op eigen benen te kunnen staan, rechtsbekwaam te zijn en hun eigen vermogen te kunnen beheren. De families zagen het misschien liever anders, maar durfden zich in elk geval niet te verzetten. De tijdgenoot ging er dus niet van uit dat een vrouw, louter en alleen omdat ze een vrouw was, niet zelfstandig zou kunnen zijn."
(https://www.dbnl.org/tekst/prev002prin01_01/prev002prin01_01_0010.php)

In het algemeen was het in Noord-Brabant veelal voldoende om te verklaren dat men meerderjarig was, om als handelingsbekwaam te worden aangemerkt. Formele emancipaties kwamen voornamelijk, of misschien wel uitsluitend, voor in gegoede (adellijke) families. Blijkbaar hechtte men in Leuven meer waarde aan een formele emancipatie van de kinderen.

Paul, ik vermoed dat de reden voor het emanciperen van hele gezinnen al is vermeld in het door jou eerder vermelde artikel uit 1956 in Brabants Heem, en wel op pag. 97/98, waarvan ik de tekst hier invoeg:

>> 5. In het voorafgaande stipten we hier en daar een enkel voorschrift aan
uit het Brabantse erfrecht. Wie er meer van wil weten vindt in het voortreffelijke
boek van Meijers, Het West-Brabantsche erfrecht, ruimschoots
gegevens omtrent het erfrecht zoals dat in West-Brabant gold. Hier willen
we in het voorbijgaan op een merkwaardige instelling wijzen, die de Leidse
hoogleraar als die van het jonkerschap ten doop hield168). De benaming
werkt enigszins verwarrend door de gedachtenassociatiê met de adellijke
jonker. We geven mitsdien de voorkeur aan het woord j o n g e r s c h a p
dat in de bronnen herhaaldelijk voorkomt169). Men zou strikt genomen van
„jongstenschap" moeten spreken, omdat het hier gaat om een recht van het
jongste der kinderen. De jongste zoon, onder bepaalde omstandigheden ook
de jongste dochter, had nl. aanspraak op het woonhuis met enige grond erom
heen wanneer scheiding en deling plaats had. Het was niet zó, dat de gerechtigde
dit ouderlijk huis vooraf, dus apart, buiten zijn aandeel in de
ouderlijke nalatenschap ontving. Hij had slechts een recht van voorkeur
erop. Het werd hem bij de scheiding en deling toegescheiden, zodat voor
de andere kinderen een compensatie elders gezocht moest worden.
Meijers 17°) wijst erop, dat over deze instelling veel geschreven is en dat
de officiële wetenschap er min of meer een toevalligheid in ziet. Zoals men
in andere streken huis en hof niet zelden aan de oudste zoon toewees, zo
viel in het zuiden van Brabant de keuze op de jongste. Meijers daarentegen
ziet er een overblijfsel in van het erfrechtelijke stelsel, dat hij de naam van
het belgo-helvetische gaf. Men kan zich inmiddels afvragen, of men tot dit
jongerschap misschien gekomen is langs de weg van deze redenering, dat
165) Leuven, 386 (art. 13).
166) CHRISTYN, Brab. recht, II, 897 (XV.6).
167)' CHRISTYN, Brab. recht, II, 1012 (art. 6).
168) MEIJERS, a.w., 56-5?-
169) MEIJERS, a.w., Bijl. 12 (hoofdvonnis v. Ukkel, nr. 16).
170) MEIJERS, a.w., 57.
98
het voortbestaan van het gezin in het ouderlijk huis niet zelden duurzamer
verzekerd is door het huis aan de jongste toe te wijzen. Hoe dit ook zij, het
jongerschap blijft merkwaardig en verdient zeer zeker even de aandacht van
wie in het Brabantse gezinsleven belang stelt. In de bronnen van na 1500
zal men over deze instelling niet bepaald struikelen. Persoonlijk ontmoetten
we het nergens. Toch speelt het jongste kind ook dan nog wel een rol, die
men allerminst zou verwachten. We denken aan dé costumen van Leuven
(1622). Ingeval van scheiding en deling ener nalatenschap gaf de oudste
zoon schriftelijk het vast goed op aan de jongste deelgerechtigde, die uit
deze opgave binnen zes weken zoveel kavels maakte als er deelgerechtigden
waren. Binnen veertien dagen deed de oudste hieruit zijn keuze en zo vervolgens
de anderen, zodat uiteindelijk de jongste die de „settinghe" verrichtte
het restant overhield. Zoons gingen voor dochters, ouderen voor
jongeren 171). Zou er wellicht verband bestaan tussen deze regeling en het
jongerschap? We moeten hierop het antwoord voorshands schuldig blijven,
al zou het ouderlijk huis, dat de jongste vooraf krijgt, zij het tegen compensatie
voor de anderen, een vergoeding kunnen vormen voor de jongste,
die altijd blijft zitten met hetgeen de anderen niet begeren. <<

Het lijkt mij, dat als één of beide ouders (vermoedelijk meestal de langstlevende) bij leven de tocht in hun huis of ander goed aan hun kinderen zouden willen overdragen, het kennelijk gebruikelijk was in het zuiden van Brabant, om dat aan de jongste over te geven, die dat dan vervolgens aan de oudere kinderen moest uitgeven. Dat is dus alleen mogelijk, indien ook dat jongste kind al handelingsbekwaam was.

Lijkt zeer duidelijk Max en ook logisch
“Het lijkt mij, dat als één of beide ouders (vermoedelijk meestal de langstlevende) bij leven de tocht in hun huis of ander goed aan hun kinderen zouden willen overdragen, het kennelijk gebruikelijk was in het zuiden van Brabant, om dat aan de jongste over te geven, die dat dan vervolgens aan de oudere kinderen moest uitgeven. Dat is dus alleen mogelijk, indien ook dat jongste kind al handelingsbekwaam was.”

Maar waarom werden soms dezelfde akten opnieuw opgesteld later in de tijd met vermelding van dezelfde personen. Misschien dan voor een ander goed.

MVG-Paul

De mogelijkheid die Max aandraagt heb ik ook overwogen maar terzijde geschoven.
Omdat als standaard ten behoeve van het voorkeursrecht op het woonhuis van de jongste (minderjarige) zoon (soms dochter) deze verklaring zou moeten worden opgesteld deze sitatie veel vaker zou moeten voorkomen.
Maar, bij nader inzien, zou het wel kunnen zijn dat in de meeste gevallen aan een jong kind een voogd werd toegewezen en alleen in de situatie dat het jongste kind reeds enige zelfstandigheid vertoonde (kwa leeftijd, kost verdienen o.i.d.) die stap werd overgeslagen en direct de meerderjarigheid werd verzocht.
Blijft een interessante kwestie.

Ten aanzien van de hernieuwing: dit komt wellicht door het feit dat in sommige situaties (kennelijk) de akte een geldigheid van 1 jaar had en deswege soms, bij een latere gebeurtenis opnieuw moest worden opgesteld.
Mvg

Dankjewel Henk .
Blijft toch nog veel te ontrafelen.
Allen bedankt voor het meedenken.
Bij nieuwe vondsten laat ik het weten.

MVG-Paul

Nog veel onduidelijk.

In 1603 laat een vader voor de schepenkamer zijn kinderen emanciperen uit zijn eerste huwelijk, de kinderen uit zijn tweede huwelijk en tevens zijn natuurlijke dochter.

MVG-Paul

Nooit te oud om te leren, dacht ik even. Ik heb in de regio waarvoor ik nogal wat aktes door mijn vingers heb zien glippen, voor het middenstuk van de Meierij van Den Bosch, (Oirschot, Boxtel, Liemode, St. Michielsgestel) nooit een dergelijke emancipatie gezien, in het licht van dat *jonger-recht*. Ik praat dan over de periode 1460- tot ver in de 18e eeuw. Zijn er anderen die hieromtrent wat tegenkwamen voor de provincie Noord-Brabant?

Bronvermelding
http://www.itineranova.be/in/SAL8237/211V%C2%B0/folio
onderste akte.
MVG-Paul