Wanneer Vader zich schoor, was het stilzitten als je de tafel met hem deelde. Want Vader schoor zich met de 'schars', ook klapscheermes genoemd. Hij of zijn vader kocht het in de twintiger jaren op de Ujese mert. Het gerei voor het natscheren zat opgeborgen in een langwerpig houten kistje: twee scheermessen van verschillende breedte, drie Arkansas wetstenen en de scheerkwast.
Het scheren op zaterdagavond was een hele ceremonie. Vader zat aan de keukentafel met voor zich de scheerspiegel, de scheerkwast, scheerzeep en een bakje warm water.
Eerst scherpte vader het mes op de wetsteen, bevochtigd met spuug, want water loopt er meteen van af. Het was de tijd dat op de radio het nummer klonk “Als m’n pappie zich scheert, kan hij zo mooi zingen”. Nou, Vader zong alleen in de kerk, dus niet tijdens het scheren. Daarom was er na afloop ook nooit een pleister of aluinsteen nodig.
Wat rest van de ‘stuk gedraaide 78 toerenplaat: ’Als pappie zich scheert.’
Op het twee centimeter brede mes staat “Gebr. v d Sande Aalst”. Dat was een Brabantse messenfabriek. Ik ging achter de geschiedenis aan, benaderde Jan Jansen van Stichting Waalres Erfgoed en die schreef mij:
Makersmerk op vaders scheermes
“De foto van het scheermes heb ik laten zien aan Mia van der Sanden (*1933) een dochter van een van de Gebroeders Van der Sanden. Deze beaamde dat het scheermes door haar vader en zijn broer gemaakt is. Het bedrijfje maakte allerlei messen zoals broodmessen, slagersmessen, aardappelschilmesjes en ook zakmessen. Deze waren in de gehele Kempen en Meierij goed bekend.
De schrijver Bernard van Dam vermeldt in zijn boek Oud Brabants Dorpsleven “De Aalstse smid stond er met zijn bekende broodmessen en kniepen, (zakmessen) met palmhouten heft”.
Een Hendrik van der Sanden liet medio 19e eeuw een langgevelboerderij bouwen op het Kerkeind in Aalst. Al snel daarna legde men zich in die boerderij volledig toe op het maken van messen. In een apart gebouwtje kwam de smederij. In 1865 waren er drie werkkrachten. De broers Harrie en Jan (1896-1981) van der Sanden zijn vanaf begin 20ste eeuw met het messenmaken doende geweest.
Jan ging ook op de fiets de weekmarkten in de Meierij af om de messen aan de man te brengen. Toen hij trouwde in 1928 is hij met messenmaken en het verkopen daarvan gestopt en begon hij een winkel in huishoudelijke artikelen en fietsenreparatie.”
Vaders scheermes in koehoorn
Het heft van Vaders mes is niet van palmhout. Ik ging voor advies naar de been- en hoornbewerker van het Eindhoven Museum, Peter van de Wiel. Peter: het gebruikte materiaal is koehoorn. De Brabantse koe is het meest voor de hand liggend, het donkere gedeelte van het heft is het eind van de hoorn. Ik gebruikte voor het scheren de krabber met het scheermesje zoals ik dat na de oorlog de Canadezen had zien doen, de helm gevuld met warm water. Met de komst van de Philishave werd het rustig aan de keukentafel en werden pleisters voor mij overbodig.
De aangebrachte tekst op het scheermes worden in België, Smidstekens genoemd.Hierbij een aanvulling van het:
MOT-Museum voor de Oudere Technieken in Grimbergen België.
Heel vaak wordt het teken in het metaal gedreven.
Ze helpen ons bepalen welke de herkomst en de datum is van een stuk, welke de productie was van een bepaalde fabrikant, hoe de productie van een bepaalde fabrikant zich verspreidde, welke producten in een bepaalde streek gebruikt werden, welke tekens al dan niet als "handtekening" gebruikt werden, of die tekens aan mode onderhevig zijn enz.
Reeds in de middeleeuwen treft men smidstekens aan, vooral op messen en scharen.
Peter van de Wiel,
zei op 30 oktober 2013 om 18:42
Sinds ik je verhaal heb gelezen, bekijk ik ieder scheermes dat onder mijn ogen komt, maar telkens Solingen
Rini de Groot.
zei op 30 oktober 2013 om 20:41
Jammer, dat men de vitrine niet wilde openen, bij Philips Historische Producten Looyenbeemd 24 Eindhoven, waar ik een dicht geslagen scheermes aantrof.
Martijn
zei op 17 februari 2014 om 09:31
Ik ontdek nu pas dit verhaal, maar wat leuk om dit te vinden. Ik ben namelijk in het bezit van exact hetzelfde exemplaar, en ben dit aan het herstellen om het weer in gebruik te nemen
Leuk om wat meer over de geschiedenis van Gebr. v.d.Sande te weten.
Marilou Nillesen, namens BHIC
bhiczei op 20 februari 2014 om 09:48
@Martijn: Bedankt voor je spontane reactie. De complimenten komen natuurlijk voor rekening van onze gastschrijver Rini de Groot!
Leo Diepens
zei op 31 augustus 2014 om 14:05
Ook ik ben in het bezit van een open scheermes met de naam Gebr. V d Sanden. Aalst. Ook bij mij is het een erfstuk van mijn vader Jan Diepens 1910 uit Lage Mierde. Aan de andere kant staat 641, ik vermoed het aantal dat er toen gemaakt is. Maar misschien is het ook wel een maatvoering. Of mijn vader het gekocht heeft of ook weer overgenomen van opa weet ik niet. Het heft lijkt mij wel van bakkeliet. Het scheermes is in een redelijk goede staat maar mag wel iets scherper heb ik gemerkt tijdens het scheren. Ik ben blij dat ik nu iets meer weet van een mooi erfstuk dat nog in gebruik is.
Rini de Groot.
zei op 31 augustus 2014 om 16:04
Leo bedankt voor de reactie, “bent d,r màr zuinig op,” zelfs de Heemkunde van Aalst bezit er geen. Nadien heb ik meerdere messen bekeken, die bedekt waren met een roestlaag, zodat ik niets kon lezen.
Ik heb het mijne even met de loep bekeken maar vindt er geen cijfers op en Vader heeft het vlijmscherp achter gelaten. Ik vermoed dat vóór 1928 geen bakeliet gebruikt is, het was in 1907 uitgevonden.
Leo Diepens
zei op 7 september 2014 om 22:06
Hoi Rini, heb mij even verdiept in je opmerking w.b.t bakkeliet en nijg nu meer naar celluloid te meer daar het heft enigzins elastisch is. Als je het mes dicht knipt dan buigen de heften iets uit elkaar. Waardoor er een betere borging is.
Annemarie van Geloven
bhiczei op 4 maart 2015 om 11:23
Hartelijk dank Herman voor uw reactie. En als lezer maken wij kennis met het digitale platform van klassieke scheerders! Zo leren we elke dag weer van elkaar.
Hans
zei op 19 april 2015 om 20:31
Ik heb scheermes nr 640. Denk dat het inderdaad een productienummer is. Begrijp ik goed dat er na 1928 geen scheermessen meer zijn gemaakt? De maat is 7/8 en heeft een zgn Franse punt. Heb hem net geslepen en ga hem morgen uitproberen.
m
b
b scheer
W.vd.sanden
zei op 22 oktober 2015 om 21:14
Ben zelf een kleinzoon van Tom Vd sanden. Mijn vader was een zoon van Hendrik van de sande. Geboren in gestelsestraat Waalre
Marilou Nillesen
bhiczei op 23 oktober 2015 om 08:48
Dag W. v.d. Sanden, dank voor uw reactie. Had u deze messen van uw grootvader al eerder gezien of is dit exemplaar hierboven inmiddels een 'collectors item' geworden?
Rini de Groot.
zei op 27 juni 2018 om 21:02
Het verwonderd me dat behoefte bestaat aan een Workshop ‘Scheer-doe’
voor mannen, deze wordt komende augustus gehouden in Grimbergen België.
‘Je zet in, vier uur, de eerste stappen in de techniek van het scheren met het open scheermes.’
Meer informatie vindt je op de website van het MOT.
MOT.be (Museum voor de Oudere Technieken).
Marilou Nillesen
bhiczei op 28 juni 2018 om 08:48
Ik zie het, Rini; er worden ook workshops mandenvlechten en bakken met zuurdesem gegeven. Niet alleen oudere technieken maar ook oudere tijden herleven daar ;)
Ik ben een achterkleindochter van Johannes v.d. Sande. Mijn oma, Catharina, gebruikte tot in de zestiger jaren altijd nog een aantal messen die door haar vader waren gemaakt. Jammer genoeg zijn ze niet bewaard gebleven, maar ik zie ze nog zó voor me.
Overigens viel me op, dat enkele jaren nadat mijn oma geboren was, bij de inschrijving van het vierde kind van Johannes, de achternaam Van der Sanden is geworden.
En daarna kennelijk niet meer is gewijzigd.
.....
Rini de Groot.
zei op 4 april 2020 om 22:04
Karin fijn, prachtig dat je de moeite nam om te reageren, zelfs als
achterkleindochter! Je was dus in de geschiedenis gedoken het gegeven is een aanvulling, niet alleen voor mij maar ook voor het archief,?
Mijn Vader was van 1891, het scheergereedschap is over genomen van zijn vader of zelf gekocht op ‘Uje Mert.’
Wanneer je behoefte heb om zelfs “het originele langwerpig kistje en de ’skars’ in je handen wilt nemen kom ik graag, na de Coronacrisis, langs.
We moeten in deze moeilijke tijd toch iedereen opbeuren!langs. We moeten in deze moeilijke tijd toch iedereen opbeuren!
Norah
zei op 5 april 2020 om 01:44
Ik zie het helemaal voor me, hoe zat het met de aluin:)?
Je hebt gelijk Rini, er moet ook wat te lachen blijven.
Gr.
Karin Neggers
zei op 12 april 2020 om 11:42
Dag Rini.
Ik ken de kistjes met scheergereedschap nog maar al te goed. Mocht zelfs van mijn oma en opa met de kistjes (zonder scheermessen uiteraard) spelen. Soms stopten ze er als verrassing een kwartje of zelfs een gulden in, die dan wél in de spaarpot moesten..
Mooie herinneringen......
Gr. Karin.
Harry L.M. Hendriks
zei op 20 augustus 2020 om 12:23
Dag Rini,
Mij vrouw is een achternicht van de messenmakers Van der Sanden uit Aalst . Wij zouden gaar een keer dat kistje met scheergereedschap komen bekijken. Kan dat?
Rini de Groot.
zei op 13 november 2020 om 23:02
Altijd Welkom maar kom ook graag naar je toe.
Jammer Harry uw reactie heb ik destijds niet ontvangen, normaal had ik je dra beantwoord. Ook ik wordt ondertussen nieuwsgierig na de dezelfde vorm en afmeting? van het kistje. Had het kistje al gescand om de onder geverfde belettering beter te kunnen ontcijferen.
Rini de Groot.
zei op 13 november 2020 om 23:40
Vond het restant van de figuurlijke ‘stuk gedraaide 78 toerenplaat’ maakte
een afbeelding ervan en stuurde deze naar BHIC voor bij het verhaal.
Marie-Louise Hendriks-de Vries
zei op 27 november 2020 om 19:50
Beste W. van der Sanden,
Ik wil graag contact met u i.v.m. onderzoek naar de familiegeschiedenis Van der Sanden. Wilt u contact opnemen met onderstaand e-mailadres van het BHIC in Den Bosch. Alvast dank.
(info@bhic.nl tav Mariët).
Mariët Bruggeman
bhiczei op 3 december 2020 om 13:19
Beste Harry en Marie-louise, ik neem aan dat jullie met de naam van W. van der Sanden toch Rini de Groot bedoelen? Zo niet, dan hoor ik dat graag van jullie.
Ik heb inmiddels een mailtje ontvangen van Rini, welke ik net heb doorgestuurd naar jullie.
Veel plezier !
Will Bleijleven
zei op 23 november 2022 om 21:09
Echt leuk om de geschiedenis van zo'n scheermes te achterhalen. Ik heb onlangs een scheermes in een zwart doosje van Van der Sanden Aalst gekocht. Na reiniging van het scheermes kwam de naam Gebr, v.d. Sanden Aalst tevoorschijn en op de andere kant 30 1/2. Het is geen heel oude denk ik omdat hij een soort plastic heft heeft. Of is deze later misschien vervangen?
Het scheren op zaterdagavond was een hele ceremonie. Vader zat aan de keukentafel met voor zich de scheerspiegel, de scheerkwast, scheerzeep en een bakje warm water.
Een Hendrik van der Sanden liet medio 19e eeuw een langgevelboerderij bouwen op het Kerkeind in Aalst. Al snel daarna legde men zich in die boerderij volledig toe op het maken van messen. In een apart gebouwtje kwam de smederij. In 1865 waren er drie werkkrachten. De broers Harrie en Jan (1896-1981) van der Sanden zijn vanaf begin 20ste eeuw met het messenmaken doende geweest.
