Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Zesgehuchten
Zie mijn schrijven van 3 Februari 1896 A no 1ste Afdeeling 1ste bureau betrekkelijk de houding van den burgemeester, als hoofd der politie, en het antwoord van dien ambtenaar dd. 8 Februari no. 13.
Den 23ste Augustus 1897 bezocht ik deze gemeente; ik reed van Eindhoven over Stratum naar Zesgehuchten; vandaar naar Mierlo en vervolgens naar Helmond. Het Raadhuis staat in het gehucht Papenvoort. De weg daarheen was vanaf den weg Stratum-Geldrop met vlaggen aan geverfde stokken versierd. Op het versierde Raadhuis vond ik het Dagelijksch Bestuur der gemeente; ik had nogal moeite om met hen de tijd dood te praten.
Op mijne audientie verscheen pastoor Stael, een broeder van den gewezen burgemeester van Dussen; het hoofd der school, Verheugt, die mij kwam vragen een bezoek aan de school te brengen; de veldwachter, die klaagde dat zijn tractement te klein was, en Briggen, een arme man.
Ik bracht een bezoek aan de school; ik luisterde daar naar een liedje, dat de kinderen mij ter eere geleerd hadden; de ondermeester had het gemaakt; het eenige meisje van de school moest mij strooien.
Het hoofd der school en het gemeentebestuur liggen samen overhoop om den hoofdelijken omslag van den eerste en omdat de gemeente zoo weinig voor de school over heeft. Bij de laatste verkiezing heeft het hoofd der school vruchteloos getracht, de beide aftredende raadsleden te doen vallen; daardoor werd de slechte verhouding natuurlijk niet beter. Het Hoofd der school is sinds 27 jaar te Zesgehuchten; hij is nog steeds minimumlijder. Op het raadhuis liet ik een kop koffie met een boterham komen; ik liet een en ander door Gijs de Bruin betalen.
De kas van den ontvanger sloot niet; er was f. 36,32 te veel in kas. De schoolgelden werden door den ontvanger rechtstreeks collectief geboekt, zonder vermelding van de speciale ontvangsten in een gezegeld hulpjournaal. Het journaal der afdeeling Hulst was niet op zegel. Ook de administratie van den secretaris gaf aanleiding tot opmerkingen: in de akten van den burgerlijken stand waren de witte vakken niet aangestreept; de politie-verordening is het laatst herzien in 1867; de schuttersrollen waren nog niet opgemaakt. Een huwelijk was nog niet gevolgd door de af- en inschrijving in het bevolkingsregister, die daarvan het gevolg moest zijn.
Den 15 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Helmond over Mierlo en Geldrop naar Zesgehuchten; vandaar naar Leende; en vandaar over Geldrop naar Eindhoven. B. en W. waren het er samen niet over eens, welke de zes gehuchten van de gemeente waren; volgens den burgemeester zijn het: Hout, Genoenhuis, Riel, Hulst, Papevoort en Hoog Geldrop. Bij elkaar behooren dan: Hout en Zand; Genoenhuis en Gijzenrooij; Riel en de Putten.
Een 300 menschen gaan buiten de gemeente op fabrieken werken; nu de fabrieken in Geldrop sinds 2 jaren slecht gaan, daardoor minder druk werken, en dientengevolge ook minder loon uitbetalen, moeten vele arbeiders naar Eindhoven en naar Stratum. Des winters moeten ze om acht uur op de fabriek zijn, des zomers om zes uur; het werk duurt tot des avonds 7 uur; dan loopt er een extra tram naar Geldrop, die de menschen voor 5 centen naar huis brengt.
Men is zeer tevreden over den veldwachter Van Riet. Dr. Jaspers wordt betaald door het armbestuur; hij levert ook de medicijnen, en declareert op eene rekening. In de laatste jaren beliep die rekening gemiddeld niet meer dan f. 10,- voor verlossingen mag hij f. 5 declareeren. Er zijn, om zoo te zeggen, geen armen meer in de gemeente; dat scheelt heel wat met den toestand van vóór twintig jaren.
Vele meisjes gaan op school in het liefdehuis van de Zusters te Geldrop; met de bewaarschoolkinderen medegerekend zullen daar 80 à 90 kinderen gaan. Er zijn geen 40 handwevers meer in de gemeente; het vak wordt niet meer aangeleerd; ook als de vader handwever is, dan stuurt hij zijn kinderen toch naar de fabriek. De Jong en Co uit Gestel hebben eene stroohulzenfabriek te Hulst, aan het Eindhovensch Kanaal. De fabriek is gevestigd in eene oude bierbrouwerij. Hij geeft daar werk aan een 30-tal meisjes van 12-16 jaar, eene enkele nog wat ouder; ze verdienen daar van f. 4,- - f. 5,-. Door hen is het stroo zoo duur; f. 14 à f. 15 de duizend pond.
De gemeente heeft nog hand- en spandiensten; bezwaren worden daarbij niet ondervonden, maar het werk aan de wegen enz. wordt minder goed verricht, dan wanneer men betaalden arbeid had. Er zijn in de gemeente een 20-tal huurboeren, het gaat hen goed; zij leven rijk en kunnen goed betalen. De boerderijen van de 50 eigen boeren zijn somtijds zwaar belast. De boeren gebruiken veel kunstmest; heideplaggen om mest te maken worden bijna niet meer gehaald. Men klaagt dat de kunstmest niet meer zoo goed is als vroeger.
 A.M.C. Holmberg de Beckfelt, getrouwd met H.P. Hoevenaar, 1840 (bron: RHCe) |
Mevrouw Hoevenaers van Geldrop heeft nog al gronden onder Zesgehuchten: ze heeft daar 6 boerderijen. Mevrouw Hoevenaers heeft 4 kinderen, alle meisjes; de oudste is ongehuwd, en bij de moeder tehuis; de tweede is gehuwd met Baron Van Tuyll, burgemeester van Voorburg; de derde is gehuwd met Baron Van Welderen Rengers; de vierde is weduwe en woont in Parijs; zij was gehuwd met den Heer Van Rijk. Men hoopt zeer, dat later de bezittingen in de gemeente aan de ongehuwde dochter zullen ten deel vallen; men roemt haar zeer; het lot van armen en ongelukkigen moet zij zich zeer aantrekken.
Er is een coöperatieve roomboterfabriek, waar de melk van 100 koeien verwerkt wordt. Prinzen van Glabbeek te Helmond koopen veel melk voor hunne margarinefabriek. Ze laten de melk bij de boeren aan huis halen, en betalen nogal ruim.
Den 12 April 1905 kwam ik weer in Zesgehuchten. Vanuit Eindhoven reed ik er heen; ik bezocht vervolgens Mierlo en Stiphout, en reed toen door naar Helmond. Op het raadhuis vond ik slechts de twee wethouders Bastian en Geven. Burgemeester Smulders had influenza en kon daarom niet komen. Uit den aard der zaak was het niet mogelijk, met de Heeren het gemeenteverslag te behandelen; daarvoor waren de wethouders niet voldoende van de détails op de hoogte.
Ons onderhoud bepaalde zich daarom vooral tot de hangende secretarisquaestie: secretaris v.d. Linden is overleden; Fleskens, de secretaris van Geldrop is met de waarneming belast. B. en W. hebben nog geen voordracht ter benoeming van een secretaris gedaan; er zijn twee candidaten, beide onderwijzers, beide geboortig van ZesGehuchten, nl. Verheugt (zoon van het schoolhoofd) onderwijzer te Woensel, en Van Engeland. Geen van beiden weet iets van de gemeente-administratie. Beide hebben aanhang onder de leden van den Raad, en onder de wethouders.
 Burgemeester Fleskens, 1905-1921 (bron: RHCe) |
Ik heb den Heeren in overweging gegeven, om den voorloopigen toestand met Fleskens te bestendigen tot na 1 Juli. Tegen dien datum gaat burgemeester Smulders weg; het is toch gewenscht, dat de nieuwe burgemeester mede overleg kan plegen bij de voordracht aan den Raad tot benoeming van een secretaris. De secretaris is de rechterhand van den burgemeester; het is meer dan gewenscht, dat bij de benoeming van den nieuwen secretaris de burgemeester zich kan doen gelden. De twee solliciteerende onderwijzers hebben tegen dien tijd misschien wel examen gedaan; dan weet de Raad, een van hen benoemende, dat hij voldoende bekwaam is. Wethouder Geven scheen daar wel ooren naar te hebben; wethouder Bastian sprak mij wel niet tegen, maar mijn voorstel scheen niet te strooken met zijn plannen.
Wethouder Geven wilde niet gelooven, dat burgemeester Smulders zijn ontslag zou nemen; ik liet hem even het request aan H.M. de Koninging lezen, waarbij door hem ontslag gevraagd werd. Geven schijnt vreselijk gebeten op den burgemeester; hij wist er geen kwaad genoeg van te zeggen. Ik verleende audientie aan Everaers, den eertijds ontslagen veldwachter uit Son; hij vroeg mij steun bij den Sonschen gemeenteraad op eene eventueele aanvraag om pensioen. Ik kan hem dien steun niet toezeggen. Alvorens de gemeente te verlaten reed ik nog even aan bij Burgemeester Smulders; ik gaf hem zijne ontslagaanvraage terug, omdat die te vroeg was ingediend. Ongeveer half Mei moest hij die direct aan H.M. verzenden.
Den 28 Mei 1909 kwam ik weer in ZesGehuchten; ik liet me halen aan het station te Helmond, ik bezocht eerst Mierlo, toen ZesGehuchten, waarna ik te Eindhoven weer den trein nam naar Den Bosch. Ik verleende audientie aan Verheugt, het gepensioneerde hoofd der school; hij klaagde over zijn aanslag in den hoofdelijken omslag; hij was door den burgemeester onbehoorlijk behandeld, deze had hem uitgescholden enz, toen Verheugt zich bemoeide met zaken, waarmede de burgemeester vond, dat hij niets te maken had; en eindelijk vond hij, dat de Regeering zijne diensten bij het onderwijs bewezen, had moeten erkennen door hem eene onderscheiding te verleenen; hij had bijna 50 jaren dienst als onderwijzer!
Er gaan een 200 menschen buiten de gemeente werken; meestal in Geldrop; de zaken gaan daar erg slap; desniettegenstaande worden er tegenwoordig – onder den druk van de algemeene actie – redelijke loonen betaald: f. 7 per week voor een gewoon werkman, tegen f. 4,50 voor tien jaren. Gedwongen winkelnering bestaat er niet; maar de fabrikant Van Besouw, wethouder van Geldrop, heeft een winkel; evenzoo de meesterknecht van H. Eycken en Zonen, zaak van Schellens. In die winkel koopt men echter niet duurder dan in gewone andere winkels. De toestand van den armen klasse is redelijk wel; broodsgebrek lijdt niemand; er zullen nog een twintigtal handwevers zijn; deze menschen zijn tevens kleine landbouwers, en weven, wanneer ze op de boerderij niets te doen hebben.
De boeren gaat het goed, zoowel de eigengeërfde, als den pachtboeren, wanneer ze maar met hun eigen volk kunnen werken. De loonen van knechts en meiden zijn haast niet te betalen. Hand- en spandiensten tot onderhoud van wegen en waterleidingen werken uitstekend. Burgemeester is er echter altijd zelf bij, en regelt en verdeelt het werk. De stroohulzenfabriek van de Jong en Co te Hulst heeft opgehouden te werken; zij ging in eigendom over aan Govers, en werd verplaatst naar Geldrop. Er wordt veel kunstmest gebruikt; niemand is tegen hagelslag verzekerd; men vertrouwt, dat de H. Missen, welke jaarlijks, door de verschillende gehuchten (voor iedere ééne) deswegen worden opgedragen, voldoende zullen helpen!
Er is eene boterfabriek (eigendom van zes menschen); de verdere melk wordt in Geldrop of Eindhoven verkocht. De veldwachter Van Mol wordt zeer geprezen; hij kwam voor een jr of zes, uit Borkel en Schaft, op een tractement van f. 240; thans heeft hij f. 375; zijn tractement zal gaandeweg hooger worden.
Wethouder Geven is nog altijd een brutale man, die wel weet, wat hij wil; wethouder Van Gastel is meer gemoedelijk; hij is ongehuwd. Alvorens te vertrekken, met B. en W. den in aanbouw zijnde nieuwe school met onderwijzerswoning in oogenschouw gaan nemen; drie mooie lokalen; eene gymnastiekkamer; eene overdekte speelplaats; eene flinke onderwijzerswoning met zeer uitgestrekten tuin; alles zeer fraai; haast te mooi voor Zesgehuchten, te meer, waar de gemeente 100% van het Rijk krijgt.
Den 14 Maart 1913 kwam ik weer in de gemeente; per auto had ik vanuit Helmond tevoren Woensel en Tongelre bezocht. Door B. en W. werd ik ontvangen in het nieuwe gebouwde raadhuis; het is voor ± een jr in gebruik genomen en ziet er zeer goed uit; in de raadszaal tochtte het echter zoo erg dat ik haast weg woei. Naar Burgemeester Fleskens mij mededeelde, werd het gebouwd door Jan Stuyt. Een opzichter van Geldrop houdt toezicht op de handhaving der bouwverordening.
Groote klachten tegen het gemeentebestuur van Eindhoven, dat zoo slecht zijn plichten vervult, aanlegplaats in het kanaal niet onderhoudt, en vooral niet behoorlijk zorgt voor het onderhoud der waterleidingen; daardoor wordt groote schade geleden; broekgronden, die zeer goed zouden kunnen gecultiveerd worden, moet men inculte laten liggen, omdat men niet zeker is, dat men het overtollige water zal kunnen loozen.
Op initiatief van Fleskens heeft de afdeeling Hulst f. 6.000 besteedt, om 15 H.A. broekgronden in orde te maken; veel tegenstand van de zijde van den Raad. Het werk viel gelukkig mede; de exploitatie gaat prachtig; men is Fleskens nu zeer dankbaar. Fleskens pleitte er sterk voor, dat het Eindhovensche Kanaal weer in orde zal gebracht worden; daaraan liggen in Eindhoven eenige zeer belangrijke fabrieken; ook de groote steenfabriek te Tongelre ligt er aan; terwijl de industrie uit Geldrop er groot belang bij heeft. Het in orde brengen van dit kanaal is veel noodzakelijker, dan het maken van een kostbare spruit uit het Wilhelminakanaal naar Eindhoven.
Bijna alle arbeiders werken buiten de gemeente; het gros werkt in Geldrop; de rest in Eindhoven. Samen zeker een 200 man. De loonen zijn redelijk; gemiddeld zal er per hoofd ± f. 8,- verdiend worden. Toestand van den armenklasse is vrij goed; groote armoede wordt er niet geleden; het ergste zijn de huiswevers er aan toe, ± 20 in getal; de beste verdienen slechts ± f. 6,-. Zij sterven langzamerhand uit. Rijkdom zit er ook niet in de gemeente; niet één boer is in vermogensbelasting aangeslagen. Driekwart der boeren wonen op hun eigen, maar de meeste boerderijen zijn zwaar verhypothekeerd. Hand- en spandiensten werken uitstekend; de menschen werken gaarne en goed; deze belasting in natura willen zij wel opbrengen; van hoogen hoofdelijken omslag willen ze niet weten. Veldwachter Van Mol is zeer goed; f. 450,- + kleeding + woning + f. 100 gratificatie van Geldrop.
Den 3den Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Helmond de gemeenten Lierop en ZesGehuchten. Hoewel de gemeente straatarm is, wist burgemeester Fleskens veel tot stand te brengen: een net, goed ingericht Raadhuis, eene mooie nieuwe school, enz. Toch zullen de finantien van de gemeente naar mijne meening op den duur niet toereikend zijn voor een eigen administratie. De rijke fabrikanten wonen in Geldrop; meer dan 400 arbeiders in ZesGehuchten. De beide gemeenten hebben in velerlei opzicht dezelfde belangen; het is, dunkt mij aangewezen, dat zij op den duur vereenigd worden. Ik sprak in dien zin met B. en W.; de burgemeester was het blijkbaar met mij eens; de wethouders spraken zich niet uit.
De gemeente is met Geldrop aangesloten bij de werkeloosheidsverzekering. De beide groentendrogerijen staan stop; de grootste der beide inrichtingen, die van de Heeren Houtkooper, Vincent van den Heuvel, Van Vorst en Eysen zou een voorraad hebben ter waarde van zeven ton; uitvoer mag niet plaats hebben. De groote voorraad zou zelfs door de zolders der bewaarplaatsen heen gezakt zijn! De stroohulzenfabriek staat stop (slap?). De beendermeelfabriek was niet voldoende economisch ingericht en werd door de Regeering stopgezet. De fabrieksarbeiders verdienen tegenwoordig gemiddeld f. 14 à f. 15. Armoede dat naam heeft wordt niet geleden.
Aangezien op den duur groote werkeloosheid te voorzien is, treft de burgemeester maatregelen, om de 150 Belgen, thans in Geldrop, naar het interneringskamp te Harderwijk te doen terugzenden. Over de moraliteit van die Belgen wordt zeer geklaagd; abortus, vroeger onbekend, komt thans veelvuldig voor. Van de boeren wonen 75% op eigen boerderijen; van de arbeiders 50% in eigen woningen. Van de eigen boerderijen zijn minstens 75% met hypotheek bezwaard. Van de ingezetenen worden nog steeds hand- en spandiensten gevorderd; het moet wel, omdat de menschen geen belasting kunnen betalen. Die diensten zijn uitsluitend voor het onderhoud der wegen; dus niet voor het onderhoud der waterleidingen.
Voor de distributie heeft ZesGehuchten één bedrijf samen met Geldrop. Geldrop bouwde 50 arbeiderswoningen; als de Belgische gezinnen, die met de Belgen mede kwamen, weg zijn, is er geen woningnood meer. Over veldwachter Van Mol blijft men zeer tevreden; hij heeft thans f. 800 tractement – grootendeels door Geldrop betaald – benevens allerlei emolumenten. Om den aannemer van den harden weg Woensel-ZesGehuchten-Geldrop in staat te stellen, dien weg langzamerhand bij gedeelten op te leveren, wordt thans overleg gepleegd tusschen aannemer en Hoofd Ingenieur van den Prov. Waterstaat. Alle meisjes uit ZesGehuchten gaan naar de bijzondere school te Geldrop.
De oude school (bron: 
Het gasthuis en de meisjesschool te Geldrop (bron: 
Boerderij, 1920 (bron: 
Het Eindhovens Kanaal te Hulst (bron: 
Het nieuwe raadhuis, gebouwd in 1912 (bron: 
