In 1303 ontwikkelden de inwoners van Oss en hun buren een plan om een afwateringskanaal te graven van een plek ten noorden van Oss naar Gewande. Om dit project te kunnen betalen, vroegen en kregen de Ossenaren toestemming van hertog Jan II van Brabant om daarvoor de inkomsten uit hun gemeenschappelijke gronden te gebruiken. Vandaar de naam Hertogswetering.
Die naam komen we voor het eerst tegen in 1325 als de “weteringe ende waterlaeten ons heeren des hertogen”. “Wetering” betekent weliswaar “gegraven watergang”, maar de oude Ossenaren waren wel zo slim om voor het hele tracé zo veel mogelijk gebruik te maken van de oude Maasarmen in dit laaggelegen gebied, zodat het graafwerk tot het hoognodige beperkt kon blijven.
Dat is bijvoorbeeld nog steeds duidelijk zichtbaar bij de Ossermeer, een oude Maasarm die deel uitmaakt van de Hertogswetering. Dankzij het nieuwe afwateringskanaal kon een groot gebied tussen het graafschap Megen en ’s-Hertogenbosch van overtollig water worden verlost.
Bij Gewande werd het water via een uitwateringssluis op de Maas geloosd. De eerste vermelding van deze sluis stamt uit 1309. Later stond deze sluis bekend als de Blauwe Sluis, naar het gebruik van “blauwe”, Naamse, natuursteen voor de sluisdrempel. Oorspronkelijk werkte de uitwateringssluis puur op verschil in waterniveau. Zodra het peil van de Maas hoger was dan dat van de Hertogswetering, kon er niet meer worden gespuid.
Was de Hertogswetering in het begin vooral een zaak van het kwartier Maasland van de Meierij van ’s-Hertogenbosch, al snel zagen ook Megen (met Haren en Macharen) en Oijen het voordeel als ze hun overtollig water via deze wetering zouden kunnen lozen. Bij Gewande was het peil van de Maas immers een heel stuk lager dan ter hoogte van Megen, wat lozing een stuk makkelijker maakte.
Overleg met de hoogschout van ’s-Hertogenbosch (namens de hertog), Oss, Geffen, Lith en Lithoijen, leidde voor Megen en Oijen tot positief resultaat. Via de Teeffelse Wetering mocht hun overtollig water onder bepaalde voorwaarden de Hertogswetering instromen.
Hertog Jan III bezegelde deze overeenkomst in 1326 door de oprichting van een speciaal Waterschap De Hertogswetering. De zeven bestuursleden of heemraden (vijf uit het Hoog Hemaal, één uit Megen en één uit Oijen) moesten ervoor zorgen dat de regeling correct zou worden uitgevoerd.
Na de oprichting van Waterschap De Maaskant in 1921 veranderde er veel tussen Grave en Den Bosch. Bij de normalisatie van de Maas werden bochten afgesneden en rivierdijken vernieuwd, maar ook de Hertogswetering werd op verschillende plaatsen rechtgetrokken en verbreed. Dat gebeurde via de werkverschaffing en grotendeels met de hand; graafmachines kwamen er maar spaarzaam aan te pas.
De laatste grote verandering kwam voor de Hertogswetering na de sluiting van de Beerse Overlaat in 1942. Tot die tijd had het Land van Ravenstein zijn eigen afwatering gehad, de Groote Wetering, die uitmondde in de oude Maasarm bij de Megense of Diedense Sluis, ten noorden van Haren.
Na 1942 werden de Groote Wetering en de Hertogswetering met elkaar verbonden en kreeg het geheel de naam Hertogswetering, die dus nu vanaf Grave tot aan Gewande loopt. Daarmee is de Hertogswetering de langste van ons land.
in welke periode werd de Hertogswetering gebruikt als rioolafvoer voor Oss.
Wij woonden in de buurt en weten nog heel goed dat het rioolwater via het "pompstation"in de wetering geloosd werd.
BVD
J. Pennings
Henk Buijks, namens BHIC
bhiczei op 17 oktober 2011 om 11:54
@Jan, dat moet geweest zijn vóór de bouw van de Rioolwaterzuivering bij Oijen circa 1970. Toen was lozing van rioolwater op groter oppervlaktewater nog heel gewoon.
Wim van Gruisen
zei op 27 juni 2023 om 13:27
>> Na 1942 werden de Groote Wetering en de Hertogswetering met elkaar verbonden en kreeg het geheel de naam Hertogswetering, die dus nu vanaf Grave tot aan Gewande loopt.
Een vraagje hierover. Naast de Hertogswetering hebben we in dit deel van Brabant nog steeds een Groote Wetering. Die start ergens ten westen van Nistelrode en eindigt in de buurt van Rosmalen, bij de sluis in het Maximakanaal (en daarna via de Stenen Kamerplas en de Zandvang in de Aa). Voor zover ik op de kaart kon zien, zijn deze Groote Wetering en de Hertogswetering niet met elkaar verbonden. Hebben we nu verschillende Groote Weteringen gehad in Brabant?
En heeft het BHIC ook informatie over deze andere Groote Wetering? Een snelle zoektocht op 'Groote Wetering' op jullie site bracht me enkel naar deze pagina.
Henk Buijks
zei op 28 juni 2023 om 12:13
Wim, momenteel is de Groote Wetering tussen Nistelrode en Rosmalen de enige van die naam in Brabant; de Groote Wetering van het verhaal hierboven werd vanaf 1942 Hertogswetering genoemd. En informatie over die - momenteel - enige Groote Wetering in Brabant kun je vinden in het archief van Waterschap De Aa, dat in het BHIC wordt bewaard.
Die naam komen we voor het eerst tegen in 1325 als de “weteringe ende waterlaeten ons heeren des hertogen”. “Wetering” betekent weliswaar “gegraven watergang”, maar de oude Ossenaren waren wel zo slim om voor het hele tracé zo veel mogelijk gebruik te maken van de oude Maasarmen in dit laaggelegen gebied, zodat het graafwerk tot het hoognodige beperkt kon blijven.
Dat is bijvoorbeeld nog steeds duidelijk zichtbaar bij de Ossermeer, een oude Maasarm die deel uitmaakt van de Hertogswetering. Dankzij het nieuwe afwateringskanaal kon een groot gebied tussen het graafschap Megen en ’s-Hertogenbosch van overtollig water worden verlost.
Bij Gewande werd het water via een uitwateringssluis op de Maas geloosd. De eerste vermelding van deze sluis stamt uit 1309. Later stond deze sluis bekend als de 
Overleg met de hoogschout van ’s-Hertogenbosch (namens de hertog), Oss, Geffen, Lith en Lithoijen, leidde voor Megen en Oijen tot positief resultaat. Via de Teeffelse Wetering mocht hun overtollig water onder bepaalde voorwaarden de Hertogswetering instromen.
Na de oprichting van 
Na 1942 werden de Groote Wetering en de Hertogswetering met elkaar verbonden en kreeg het geheel de naam Hertogswetering, die dus nu vanaf Grave tot aan Gewande loopt. Daarmee is de Hertogswetering de langste van ons land.
