Op initiatief van Ds. Van Heusden uit Hilvarenbeek richtte op 22 juli 1822 in Breda een aantal notabelen de “Protestantse Maatschappij ter bevordering van Welstand door ondersteuning en voorlichting” op. Rond 1840 kocht de Maatschappij van Welstand in Etten-Leur vier boerderijen. Waarom en voor wie werden deze boerderijen gekocht?
De Maatschappij had als doelstelling protestanten op het platteland in Noord-Brabant een beter inkomen in de landbouw te verschaffen, waardoor de protestantse gemeenten in de dorpen levensvatbaar konden blijven.
Na de Vrede van Munster in 1648 kreeg de Nederduits gereformeerde kerk in de Republiek als staatskerk een bevoorrechte positie. De katholieke kerkgebouwen werden hun ter beschikking gesteld; het onderhoud en de salarissen van dominees, onderwijzers etc. kwam voor rekening van de Staat. Het katholieke geloof in Brabant werd officieel niet verboden, maar gedoogd, zolang er maar geen openlijke vertoning van kwam.
Met de komst van de Fransen in 1795 kwam aan deze bevoorrechte positie een einde en braken er moeilijke tijden voor de kleine protestantse gemeenten aan. Veel protestanten vertrokken naar Holland.
Door boerderijen aan te kopen en daarop een protestantse boer met kinderen te zetten, werd geprobeerd het aantal leden van de kleine protestantse gemeenten constant te houden en als het kon te vergroten. In Etten-Leur werden vier boerderijen gekocht: op de Lage Bremberg, de Haansberg, de Lage Donk en in de Bankenstraat. Deze boerderijen werden door de Maatschappij geadministreerd als ‘ondersteuning’ met een nummer. Op 1 januari 1922 kwamen in de administratie de volgende ondersteuningen voor:
Ondersteuning nummer 38, huidig adres Bankenstraat 4, werd verpacht aan J.C. van Eekelen Jz. De totale oppervlakte bedroeg 9 hectare, 85 are en 90 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 6.616,23 gulden. Alleen al de waarde van de grond zou in 2016 ca. € 570.800 geweest zijn (gemiddelde prijs landbouwgrond in 2016: € 57.900 per hectare).
Dat waren dus behoorlijke bedragen, die maar weinig boeren op konden hoesten. De Maatschappij had deze boerderij in 1836 aangeschaft. Diverse generaties Van Eekelen hebben op de boerderij gewoond. De boerderij staat er nog steeds.
Ondersteuning nummer 42, vroeger Lage Bremberg 7 nu Lage Bremberg 5C, werd verpacht aan A. de Wit. De totale oppervlakte bedroeg 8 hectare, 44 are en 52 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 8.476,01 gulden.
Alleen al de grond zou in 2016 ca. € 489.000 waard geweest zijn. Andere pachters in de loop der tijd waren de families Aarssen, Gelijns, Lips en Van Uijthoven. De laatste pachter was W. Oostdijk.
Ondersteuning nummer 78, Haansberg 37, werd verpacht aan C. Kerstens. De totale oppervlakte bedroeg 9 hectare, 46 are en 50 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 14.437,81 gulden. De grond zou in 2016 al ca. € 548.000 waard geweest zijn.
De familie Kerstens pachtte de boerderij honderd jaar lang. Na 1942 werd de boerderij gepacht door Adriaan van Eekelen. Vandaag de dag staat alleen het woongedeelte van de boerderij er nog. De aangebouwde stal werd afgebroken.
Ondersteuning nummer 83, Lage Donk 56, in de jaren vijftig van de vorige eeuw gesloopt, werd verpacht aan J.C. van Eekelen Thz. De totale oppervlakte was 6 hectare, 65 are en 50 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 7.362,37.
Naar maatstaven van 2016 zou de grond ca. € 385.000 waard geweest zijn. Later werd de boerderij verpacht aan de familie Gelijns.
Regelmatig maakten de bestuurders, “De Heren van Welstand”, inspectietochten langs de bezittingen van de Maatschappij, waarvan ze uitvoerige inspectierapporten opmaakten.
Hierin stond o.a. de samenstelling van het gezin van de pachter, of zij bekwaam waren de boerderij te runnen, opmerkingen over hun karakter en hoe zij hun geloof beleden. Verder de staat van onderhoud van de gebouwen, de landerijen en de oogstopbrengsten; of ze goed verzekerd waren en de pacht wel op tijd betaalden.
Een negatief rapport kon er zelfs toe leiden dat ze de ondersteuning moesten verlaten. Kortom, de Maatschappij had behoorlijk wat invloed op de gemeenschap van de lokale kerkelijke gemeenten.
Enige wetenswaardigheden
Opa Vincent van Gogh, predikant van de grote kerk in Breda, was van 1828 tot 1866 algemeen secretaris van de Maatschappij. Ook zijn zoon Theodorus van Gogh, de vader van de wereldberoemde kunstschilder, zat in het bestuur. Bij thuiskomst in Nuenen van zijn laatste inspectietocht voor de Maatschappij (in 1885) zakte hij bij de voordeur in elkaar en overleed.
Enkele bekende eigendommen van de Maatschappij in West-Brabant zijn Café ’t Pannenhuske op Landgoed Wallstein en de Annahoeve op de Oude Buisse Heide in de gemeente Zundert.
De Maatschappij had als doelstelling protestanten op het platteland in Noord-Brabant een beter inkomen in de landbouw te verschaffen, waardoor de protestantse gemeenten in de dorpen levensvatbaar konden blijven.
Ondersteuning nummer 38, huidig adres Bankenstraat 4, werd verpacht aan J.C. van Eekelen Jz. De totale oppervlakte bedroeg 9 hectare, 85 are en 90 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 6.616,23 gulden. Alleen al de waarde van de grond zou in 2016 ca. € 570.800 geweest zijn (gemiddelde prijs landbouwgrond in 2016: € 57.900 per hectare).
nu Lage Bremberg 5C, werd verpacht aan A. de Wit. De totale oppervlakte bedroeg 8 hectare, 44 are en 52 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 8.476,01 gulden.
Ondersteuning nummer 78, Haansberg 37, werd verpacht aan C. Kerstens. De totale oppervlakte bedroeg 9 hectare, 46 are en 50 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 14.437,81 gulden. De grond zou in 2016 al ca. € 548.000 waard geweest zijn.
Ondersteuning nummer 83, Lage Donk 56, in de jaren vijftig van de vorige eeuw gesloopt, werd verpacht aan J.C. van Eekelen Thz. De totale oppervlakte was 6 hectare, 65 are en 50 centiare. De waarde van de vaste goederen in 1922 was 7.362,37.
Enige wetenswaardigheden
