Dat Ewald Marggraff een beetje 'een aparte' is, weten de meeste mensen in Vught wel. Deze grootgrondbezitter – zelfbenoemd kasteelheer – woont op Zionsburg en heeft meer geld dan vrienden. De lancering van de succesvolle podcast De brand in het landhuis (2019) brengt landelijke bekendheid; meer dan een miljoen mensen luisteren naar het verhaal achter Marggraff, verteld door theatermaker Simon Heijmans.
Ewald Marggraff, foto Felix Janssens Brabants Dagblad - 1685-053051
Willem Frederik Ewald Marggraff (Vught, 9 juni 1923) bezit ongeveer 700 hectare land, heeft een kunstcollectie van ruim 500 schilderijen en een vermogen van 160 miljoen in verschillende belastingparadijzen. Tot hij op 7 december 2003 dood achter zijn voordeur in zijn brandende landhuis wordt gevonden.
Zuinig en solistisch
Zijn dood roept veel vragen op: over de beslissing van de brandweer om niet eerder het pand binnen te gaan, over de verloren kunstschatten, over geld dat verdwenen is. Verhalen doen al gauw de ronde maar niemand weet hoe het precies zit. Inwoners van Vught kennen Ewald vooral als de zuinige, solistische man van Zionsburg die je van zijn land joeg als je daar niets te zoeken had. Die eeuwig in de clinch lag met de gemeente Vught, en als jurist maar bleef procederen om zijn zin of zijn gelijk te halen. En de man die nauwelijks iets deed aan het onderhoud van zijn panden of zijn bosgebieden. Die ook weinig geld stak in zijn geboortehuis, Zionsburg, waar hij samen met zijn ouders en vier zussen begin vorige eeuw opgroeit.
Via het Stedelijk Gymnasium in Den Bosch en een rechtenstudie in Utrecht, rondt Ewald zijn studie privaatrecht af in Parijs. Tijdens de oorlog zit hij – net als de rest van zijn familie – ondergedoken. Zionsburg is gevorderd door de Duitsers. Vlak na de oorlog wordt zijn vader vastgezet in interneringskamp Vught – onterecht, blijkt achteraf. Als zijn vader in 1954 overlijdt, is Ewald ervan overtuigd dat dat mede komt door de gevolgen van de opsluiting. Sindsdien is zijn relatie met de overheid, en de gemeente Vught in het bijzonder, op z’n minst gespannen te noemen.
Monumenten
Conflicten gaan onder meer over zijn onroerend goed. Over het pand Parva Domus aan de Taalstraat bijvoorbeeld, een eeuwenoud pand (uit 1620). Door die monumentale status is Marggraff verplicht het te restaureren maar die stelt dat het gebouw – door meerdere verbouwingen – geen monument meer is. Hij weet alles zo te traineren dat het pand wordt afgebroken, met weinig gevoel voor de historische achtergrond. Doordat het in de 17de eeuw is bewoond door de secretaris van Willem van Oranje kreeg het in Vught de bijnaam 'den prince van Oranje'. Aan het einde van die eeuw werd het huis een herberg en weer later gesplitst in twee woonhuizen: Domus Rosalia en Parva Domus. Marggraff lijkt weinig gevoel te hebben voor die historie. Zo verdwijnt ook de statige villa Elzenburg door achterstallig onderhoud roemloos van zijn landgoed.
Ewald Marggraff in zijn tuin
Foto: Vera Delleman-de Kort, Vera1923-001262
Tegelijkertijd verzet Ewald Marggraff zich sterk tegen de afbraak van Villa Leeuwenburg. De gemeente wil dit pand slopen om zo het bejaardenhuis te kunnen uitbreiden, maar Ewald werpt juridische drempels op. Met succes want de villa blijft staan. Het lijkt erop dat Marggraff vooral gedreven wordt door verzet tegen regeltjes en bureaucratie, en de wil om de overheid te dwarsbomen. Overigens lijkt het erop dat de overheid ook niet altijd – of pas na lang gesteggel – zijn toezeggingen nakomt.
Behalve zijn panden heeft Marggraff veel land, zo omvangrijk dat je daarover van Vught naar Nijmegen zou kunnen lopen, zo wordt gezegd. Door alles zolang op z’n beloop te laten, krijgt het grote natuurwaarde als oerbos. Geen onderhoud plegen, blijkt soms ook voordelen te hebben. Maar doorgaans wekt het weinig sympathie. Marggraff’s eigenzinnige houding zorgt ervoor dat het kringetje om hem heen vrij beperkt is. Zijn onbuigzame attitude roept vaak vijandigheid op, wat weer tot speculaties leidt bij zijn tragische dood. In de veel beluisterde en onderscheiden podcast wordt gesuggereerd dat hij slachtoffer is van kunstzwendel. Maar het Openbaar Ministerie ziet geen aanleiding het onderzoek te heropenen. Inmiddels wordt de villa en het landgoed Zionsburg nu gerestaureerd. Eind 2022 moet het geschikt worden voor gezinnen met ernstig zieke kinderen.
Wil je zien hoe Zionsburg en andere panden van Ewald Marggraff eruit zag? Duik dan in onze fotocollectie.
Ik herinner me dat pand in de Taalstraat in 1990 dat hij zo gedeeltelijk had laten slopen dat je precies op een toilet keek op de eerste verdieping. Ik vond dat altijd wel grappig als ik er langs kwam.
Marilou Nillesen
bhiczei op 8 december 2020 om 08:08
Ja, dat kan ik me voorstellen, Mark. Je ziet ook wel eens een gesloopt huis waarbij je op de resterende muur nog de afdruk van de trap ziet zitten, dat vind ik ook van de bijzondere stille getuigen. Maar bij een toilet is dat nog net iets grappiger ;)
Weet je nog hoe jij zelf tegen Ewald Marggraff aankeek? Heb je herinneringen aan hem?
Mark Goossens
zei op 8 december 2020 om 14:52
Nee, de reden dat ik dit las was omdat ik weinig tot niets van hem weet. Ik herinner me wel dat volwassenen om me heen (als tiener in de jaren '80) vaak met enige minachting over hem spraken. "Rijk" en "moeilijk"zijn etiketten die me bij staan. Zelf had ik, zonder kennis van zaken, instinctief wel enige bewondering voor zijn, op z'n Brabants uitgedrukt, kont tegen de krib houding, maar dat zal ook met mijn persoonlijkheid te maken hebben. Het leuke aan hem vind ik dat hij ambtenaren gek moet hebben gemaakt, maar de waarschuwing is natuurlijk wel dat veel geld hebben niet betekent dat je automatisch gelijk hebt.
Marilou Nillesen
bhiczei op 9 december 2020 om 09:52
Klopt, en zoals altijd zijn er meer kanten aan een persoon. Je vraagt je af hoe Ewald tot zijn gedrag gekomen is, en of dit de weg waarvoor hij bewust gekozen heeft. Het blijft hoe dan ook een uiterst intrigerend persoon (mocht je de podcast De brand in het landhuis nog niet hebben geluisterd, Mark, da's echt een aanrader).
Mark Goossens
zei op 9 december 2020 om 13:55
Ik had er niet van gehoord, maar, door dit artikel, inderdaad gisteren begonnen met die podcast. Ik krijg een beetje zo'n "Zevensprong" gevoel bij die podcast. Dat was een jeugdserie uit de jaren '80 waar mijn broer toen naar keek. Eén groot mysterie!
Marilou Nillesen
bhiczei op 9 december 2020 om 15:22
(Afgelopen zomer met onze kinderen nog eens naar De Zevensprong gekeken omdat-ie in mijn herinnering net zo spannend was als Q&Q. Wat zal ik ervan zeggen? Misschien vat dit het het beste samen: onze jongens kregen de slappe lach terwijl ik ssst siste)
Mark Goossens
zei op 9 december 2020 om 15:38
Ha, inderdaad! In de jaren '90 werd Q&Q op TV herhaald en vertelde ik de overbuurkinderen van mijn vader "daar moet je naar kijken, dat is fantastisch!" Die keken me ook aan alsof ik gek was. "De Kris Pusaka" was ook zo iets.
Marilou Nillesen
bhiczei op 14 december 2020 om 08:37
Tja, je ziet het pand op de foto's als het ware in verschillende fases ten onder gaan - van een verdrietige schoonheid.
Bedankt voor je linkje, Mark.
Jos
zei op 16 december 2020 om 18:34
De podcast is inmiddels verheven tot taalproject op de middelbare school voor het vak Nederlands. Soort hoorspel voor pubers, maar dan in een modern literair (?) jasje. Ik vond het interview met Marggraff uit 1991 erg aardig. Zoals de interviewer probeerde door te drukken, zo hield Marggraff vast aan zijn terechte standpunt over de restauratie van zijn door krakers gemolesteerde pand aan de Vugtsestraat in Den Bosch. Vrijdag was ik even in Vught. Het pand ziet er desolaat uit, maar het gele hek van Zionsburg van de Marggraff Stichting glom als nieuw. Net als de gele hekken van het Wilhelmina Park, dat je op de weg naar Eindhoven ziet. Ben benieuwd of de Stichting haar plannen waarmaakt.
Marilou Nillesen
bhiczei op 17 december 2020 om 12:22
Hallo Jos, bedankt voor je berichtje. Wat leuk om te lezen dat de podcast zo wordt ingezet op middelbare scholen. Is dat op een school hier in de omgeving, weet je dat wellicht?
En ja, de bezigheden van de stichting zullen waarschijnlijk door velen met interesse worden gevolgd. We gaan het zien inderdaad.
Jos
zei op 17 december 2020 om 13:11
Hallo Marilou, het is op 4 Havo in Leiden. Vragen per aflevering over spanningsopbouw en stijl, inhoud en emotie. Met als slotopdracht een betoog schrijven vanuit het standpunt literatuur of geen literatuur. Misschien wel landelijk, gezien de bewering dat de podcast al een miljoen keer is beluisterd.
De podcast was wel aardig, maar erg suggestief met al die anonieme mensen die het ook bijna allemaal ‘van horen zeggen’ hadden en meningen spuiden in plaats van feiten te noemen. Die Arthur Brand spant nog de kroon met zijn catalogus van schilderijen die hij niet kan laten zien en zijn getuigenissen van onzichtbare onderwereldfiguren.
Als je naar aanleiding hiervan het net afstruint kom je wel heel veel tegen over Marggraff. In de geestelijke gezondheidszorg had hij zeker een diagnose en behandeling kunnen krijgen. Zoals voor hoarding (hamsteren, niets kunnen wegdoen) als dwangstoornis, gecombineerd met een antisociale persoonlijkheidsstoornis.
Nou ja, daar had hij zich toch nooit toe laten verleiden.
feliz
zei op 17 december 2020 om 16:26
geweldig, dat ons mooie Vught (ok, Marggraf dan...) nu zelfs in Leiden bekend is:)
ik kan me ook nog dat oude huis op de Taalstraat herinneren (Parva Domus dus, toen was ik nog wel echt jong) . Ik kan me die wc niet herinneren, wel dat er gordijnen voor de ramen hingen maar het glas was weg, dus die gordijnen wapperden daar jaren in de wind, te bizar voor woorden eigenlijk.
En ik weet ook nog dat Zionsburg was afgebrand en dat ik er de ochtend erna langs fietste langs mn werk. Was een chaos was dat toen. Mensen gingen van alles stelen volgens mij was zelfs zijn auto van het terrein gestolen die dag!
Voor (oa) Jos wilde ik even aangeven dat er een (vind ik dus) super interessant boek is over Zionsburg; Het geheim van Zionsburg door Joris van Oss. ik vind het de moeite waard.
Mark Goossens
zei op 17 december 2020 om 16:52
Ik vond die Arthur Brand erg geloofwaardig, en kundig, overkomen. Voor hamstergedrag bij Marggraff zie ik geen indicatie.
Ter verdediging van Marggraff (nogmaals, zonder kennis van zaken, maar puur achteraf beredenatie):
Hij had zijn redenen voor wantrouwen jegens de overheid door de behandeling van zijn vader onmiddellijk na WO2. Bovendien, laten we eerlijk zijn, is NL toch een land van nivellering en niet ontvankelijk voor groot grondbezitters. De burger heeft er respect noch bewondering voor, en dat reflecteert zich in het overheidsbeleid.
Het is mogelijk dat hij rijk in bezit was, maar arm in geld, en dus een kasstroom (cash flow) probleem had. Dat zou het gebrek aan onderhoud kunnen verklaren van de panden. Wellicht was voor hem het bewaren van het bezit van grond belangrijker dan de panden er op.
Handig met geld is hij in ieder geval niet geweest, en zijn wantrouwen jegens de overheid had hij uit moeten breiden naar zijn adviseurs waarvan, zo lijkt het, verschillende malafide waren. Dat hele oplichterij verhaal met het vervangen van schilderijen komt op mij volstrekt geloofwaardig over.
Dit is het probleem met erfgenamen. Je kunt wel geld en bezit erven, maar dan moet je wel voorbereid zijn op allerlei types die als beren op honing op je welvaart afkomen. Loterij winnaars hebben hetzelfde probleem. Meestal (hier in de VS; in NL worden die geloof ik begeleid) zie je tien jaar later dat die mensen slechter af zijn. Familie waar geen 'nee' tegen kan worden gezegd, en hoe scheidt je het kaf van het koren onder de adviseurs?
Bij de goudkoorts tweede helft 19de eeuw in het westen van de VS waren het meestal niet de goudzoekers die rijk werden, maar de mensen die de kroegen, bordelen en andere zaken bezaten waar dat goud kon worden uitgegeven.
Jos
zei op 18 december 2020 om 09:51
Boudewijn Reijenga heeft vele filmpjes op Youtube gezet, ook van de Taalstraat. Hoe kindertjes uit Boxtel op het pand inhakken en hoe Marggraff zelf er met slopers en een hamer in zijn hand op straat rondloopt. Verder zijn er veel historische foto’s op internet over de aftakeling van het pand; helaas niet frontaal, want die WC zou ik wel eens willen zien.
Arthur Brand roept dit voorjaar zelfs op tot nader onderzoek, maar de catalogus van de honderden werken houdt hij achter de hand. 4 foto’s van dubieuze herkomst kun je bekijken, maar dat zegt niets over het bezit van Marggraff. Zijn zogenaamde onderwereldbronnen blijven ook anoniem. Hij mag wel een reputatie als kunstdetective hebben, maar hier is het voorlopig nog gebakken lucht.
In de podcast heeft hij het over een kunstexpert, maar “ik weet niet wie”, “ergens in Brabant”. Of over Ewalds lichaam “hij is vast niet goed onderzocht”. De schilderijen “ze zijn er nog, maar ik kan niet zeggen waar”. Een ‘informant” zegt dat het oplichting is. Over de politie “de dossiers zijn verdwenen of niet inzichtelijk wegens privacy”. Over Ewald “gaan verhalen, dus er moet iets gebeurd zijn”. Over de moord “er worden moorden gepleegd voor minder geld” en “wat ik gehoord heb van mensen die mensen kennen die erbij waren”, “ik kan de bron niet geven”. De ene vaagheid en insinuatie na de andere. Hoe geloofwaardig is dat nu?
Een hoarder kan geen afstand doen van bezittingen. Marggraff had zijn panden kunnen overdragen aan gemeenten, maar de behoefte aan feitelijk bezit was veel sterker. Daarom knapte hij panden maar gedeeltelijk op, opdat ze niet konden worden verhuurd. Want dan “verloor” hij bezit wegens de huurbescherming. Dat hij geld genoeg had om onderhoud te plegen mag duidelijk zijn. Voor de leeuwenkoppen van Zionsburg had hij een vermogen kunnen krijgen, maar ook daarin was hij niet geInteresseerd.
Zijn behoefte aan autonomie was veel sterker dan gemeenschapszin; een antisociaal trekje. Ook narcisme is hem niet vreemd. Hij rijdt in opvallende auto’s, noemt zichzelf kasteelheer en baron, is altijd overtuigd van eigen gelijk en voert glunderende gesprekken met Boudewijn over zijn procedures tegen de gemeenten. Dit narcisme kan ook een verklaring zijn voor zijn relationele ongebondenheid. De suggestie van homo-erotische relaties lijkt me nergens op gestoeld.
Leuke discussie zo trouwens. @Marilou: verzamelt BHIC ook de digitale bronnen rond deze Vughtse en Bossche onderzoekingen voor haar 40 kilometer archieven?
Marilou Nillesen
bhiczei op 18 december 2020 om 14:49
Eén ding is zeker, Ewald Marggraff houdt de gemoederen nog altijd bezig, en is een mooie bron voor een groot spectrum aan meningen. Dat wordt hier wel duidelijk ;)
En Jos, wat bedoel je precies met de digitale bronnen rond deze onderzoekingen? Doel je dan specifiek op bronnen rond de totstandkoming van de podcast? Of vat ik je vraag verkeerd op?
Jos
zei op 18 december 2020 om 15:09
Ha Marilou,
Ik bedoel de informatie die op het net te vinden is, zoals de filmpjes van Boudewijn, de beelden van de brand, de foto’s en informatie over Parva Domus, documentatie - voor zover controleerbaar - op robscholtenmuseum.nl, interview met Marggraff 1991, interview met Boudewijn, een maand na de brand. Dat soort dingen.
De podcast is weinig interessant. De “sprekers” zijn vrijwel allemaal geanonimiseerd. Van klokkenluider tot graafmachineman, van gouden-munten-antiquair tot beleidsadviseur van de Marggraff Stichting. We weten ook niet wie de eigenaresse is van de emmer nep-munten en de enige munt uit 1882 die Simon zou hebben gehad heeft hij ritueel begraven. Weg bewijs. De Liesbeth van het krakkemikkige autootje met louche figuren die de kachel kwamen repareren is ook verder in de anonimiteit verdwenen.
Mijn vraag is dus eigenlijk: wat is het collectiebeleid in dezen van BHIC?
Marilou
zei op 19 december 2020 om 15:13
Hallo Jos,
Wij beheren en maken archieven toegankelijk die aan ons zijn overgedragen (denk hierbij bijvoorbeeld ook aan gemeentearchieven, want ook in het archief van het gemeentebestuur Vught zitten stukken over Parva Domus). Maar ook fotocollecties van persbureaus en fotografen, en boeken en kranten worden op deze manier bewaard en – voor zover mogelijk – als scan op onze site getoond.
Dat wil zeggen dat we niet zelf actief het net ‘afstruinen’, om het oneerbiedig te zeggen, om zoveel mogelijk informatie te vinden. Los van het feit dat dat niet onze doelstelling is, zou het ook een onbegonnen missie zijn. We stellen niet dat we volledig zijn maar wel dat je de originele archieven bij ons vindt. Dus in principe de bronnen en niet de resultaten van wat anderen daarmee hebben gedaan.
Kun je hiermee uit de voeten?
Jos
zei op 21 december 2020 om 17:26
Ha Marilou,
Ja, ik begrijp het. Op de site van BHIC kun je de archieven en bibliotheek doorzoeken, al is het even uitvogelen hoe het systeem werkt. De volledige titelbeschrijvingen van de bibliotheek geven aan hoe de stukken zijn ontsloten, maar links naar de originele stukken zijn er (nog) niet? Als ik op zo’n link klik kom ik weer terecht in de titelbeschrijving.
In de archieven probeerde ik Marggraff te vinden, maar dat is me niet gelukt.
Ook de foto-archieven zijn doorzoekbaar. Bij zoeken naar Zionsburg komt er veel tevoorschijn. Ik mis hier wel actuele foto’s, want foto’s van de brand zijn er niet en ook vind ik geen foto’s van de ruine of begin van herstel. Maar het kan zijn dat ik niet goed zoek. Wel grappig dat bij veel van deze foto’s wordt gelinkt naar jouw artikel van 14 dagen geleden over de Mysterieuze Marggraff; kennelijk zeer onlangs bewerkt.
Bij foto’s kun je ook zoeken op fotograaf, maar ik kan geen foto’s vinden op naam van Reijenga.
Wat ik me afvroeg naar aanleiding je reactie is of BHIC ook digitale bronnen in de collectie gaat opnemen. Er zijn natuurlijk foto’s, maar ik zie nog geen filmpjes. Of zijn die er ook?
leerlingh4
zei op 8 februari 2021 om 20:48
hoi, ik zit op een school in leiden ( havo 4) en ik heb nu voor Nederlands dit 'taalproject' ik moet in een betoog schrijven of deze podcast literatuur is of niet. Ik weet het niet. Ik vind het allemaal maar moeilijk.
Iemand tips?
Jos
zei op 9 februari 2021 om 10:38
Kijk even op Wikipedia of Wikikids wat de kenmerken van literatuur zijn. Je hebt vast ook in je lesmateriaal daarover wel aanwijzingen gekregen. En ga dan na of je dit nou literatuur vindt.
Marilou Nillesen
bhiczei op 9 februari 2021 om 10:40
Hoi, da's inderdaad een lastige opdracht. Misschien kun je dit in je betoog gebruiken:
