Een stukje paradijs op aarde: Boerdonk

Het is de kleinste en misschien wel de oudste kern van Erp, en daarmee van de huidige gemeente Veghel. De kern van het kerkdorp Boerdonk is waarschijnlijk ontstaan uit een Frankische ontginningsboerderij die rond 700 in de uitgestrekte heide is gesticht. Bij nieuwe ontginningen tussen 900 en 1100 is langzamerhand de buurtschap Bordonck of Bourdonck gegroeid.

Temidden van de vele beekjes en stroompjes lag Boerdonk rond een knooppunt van zandwegen op de hoger gelegen zandrug. Mensen vestigden zich nu eenmaal graag op hoger gelegen delen in het landschap...

Aan die ligging heeft Boerdonk dan ook zijn naam te danken: ‘donk’ is het woord voor een zandrug in een wat nattere omgeving. Het element “boer-“ is wat onduidelijker. Het zou afgeleid kunnen zijn van het woord buur (buer in oudere spellingsvarianten), dat huis betekent. Dan zou je Boerdonk dus (een beetje romantisch) kunnen vertalen als “het huis op de heuvel”.

We weten dat er al in de 15e eeuw in Boerdonk een kapel staat, gewijd aan Sint-Cornelius. Een van de kapelaans van de Sint-Servatiusparochie in Erp bediende deze Corneliuskapel als rector. In 1483 werd voor de dienstdoende kapelaan een eenvoudig schuurtje gebouwd, met lemen wanden en een dak van stro. De kapel stond aan de huidige Kapelstraat achter de oude school. De aanwezigheid van de kapel leidde tot meer bebouwing.

Tussen 1822 en 1825 werd de Zuid-Willemsvaart aangelegd. Men vond het gehucht Boerdonk niet belangrijk genoeg voor een vaste brug over het nieuwe kanaal. Er kwam een goedkopere oplossing in de vorm van een pontveer voor de overtocht van personen, vee en karren. In de Tweede Wereldoorlog is het veerbootje beschadigd, waarna men het veer uit de vaart heeft genomen. Het is niet meer in ere hersteld. Het woonhuis van de veerman is café-restaurant ’t Veerhuis geworden.

In 1898 bouwde molenaar Van Brussel een beltmolen aan de Veerstraat. De molen bleef in bedrijf tot 1938 en is het jaar daarna gesloopt. Rondom de molen ontstond de buurtschap Het Pontveer. 

Boerdonk mocht dan in 1825 niet belangrijk genoeg geweest zijn voor een brug, de gemeenschap werd in de loop van de negentiende eeuw langzamerhand wel groot genoeg om een zelfstandige parochie te worden. Na jaren van aandringen bij het bisdom, was het in 1868 eindelijk theoretisch zover: mgr. J. Zwijsen besloot op 1 september van dat jaar tot het instellen van een eigen parochie voor Boerdonk.

De kerk kwam een paar jaar later. Hij werd op de plek van de oude Corneliuskapel uit 1483 gebouwd naar ontwerp van architect M. Verhoekx. Het is een eenbeukige zaalkerk in neogotische stijl, waarin in 1925 gebrandschilderde glas-in-lood vensters zijn gemaakt door Glasmalerei Jos Menke uit Goch. De Boerdonkse parochiekerk werd op 14 april 1871 gewijd aan de H. Servatius, de patroon van de moederkerk in Erp.

Niet lang daarna, in 1879, kreeg Boerdonk een openbare school met dienstwoning aan de Kapelstraat. Daarentegen duurde het nog ruim twintig jaar voor de kerk ook een echte pastorie kreeg. Die werd namelijk pas in 1896 gebouwd. In 1910 trok een aantal nonnen bij de pastoor in om hem bij te staan in zijn werk en de huishouding.

Pastoor Van Schijndel stichtte daarna de congregatie van de Missiezusters Franciscanessen van de Heilige Antonius van Padua. In 1918 kregen de zusters een eenvoudig kloostertje naast de pastorie. De congregatie heeft daar gewoond tot 1976, waarna het kloostertje is gesloopt. De pastorie is inmiddels als gemeenschapshuis “den Hazenpot” in gebruik.

Halverwege de negentiende eeuw was nog maar een klein deel van de gronden rond Boerdonk ontgonnen. Het dorp was nog een echte boerennederzetting: alle boerderijen stonden redelijk verspreid in de kom en het gebied er omheen was onbebouwd. Maar vanaf het einde van de 19e eeuw veranderde het landschap rond Boerdonk aanzienlijk.

De uitgestrekte heidevelden en moerasachtige gronden werden omgezet in agrarische cultuurgrond en bos. Dat proces nam decennia in beslag. Zo werden nog in 1933 180 hectaren van De Leek ontwaterd en herverkaveld door het waterschap Het stroomgebied van de Aa. Dat gebeurde met inzet van een groot aantal werklozen.

Het landschap rond Boerdonk veranderde opnieuw van aanzien door de ruilverkavelingen die na de Tweede Wereldoorlog begonnen en tot 1984 duurden. Ook de verstedelijking ten zuiden van Boerdonk, rond Beek en Donk, droeg het nodige bij aan die verandering.

Aan de achteruitgang die vanaf de jaren zestig toesloeg is inmiddels een stevig halt toegeroepen. De kerk is gerenoveerd en geschilderd. De prachtige tegelvloeren die onder een laag cement bedekt waren, zijn weer zichtbaar geworden.

Een aantal wegen is herbestraat, er is nieuwe, nostalgische, verlichting gekomen en het schoolplein heeft een grondige opknapbeurt gekregen. Dat alles is onder meer met Europese subsidies mogelijk gemaakt. De structuurvisie die de gemeente Veghel voor en met Boerdonk heeft ontwikkeld, heeft daaraan richting gegeven.

Bij de officiële heropening van het centrum in juni 2007 stelde wethouder  Jan Kerkhof, zelf woonachtig in Boerdonk, met trots vast dat met deze renovatie “een stukje paradijs op aarde is gerealiseerd." In dit paradijselijke “huis op de heuvel”  woonden anno 2007 792 inwoners in 275 huizen.