Begin jaren vijftig bouwde Tomado (Van der Togt’s Massa-artikelen Dordrecht), een fabriek uit Zwijndrecht die huishoudelijke artikelen produceerde, als een der eersten een fabriek op het nieuwe industrieterrein in Etten-Leur. Het werd een voor die tijd supermodern gebouw, ontworpen door de bekende architect Huig Maaskant. Die ontwierp onder andere ook de Euromast en het provinciehuis in Den Bosch.
Dat de familie Van der Togt naar kwaliteit streefde en daarbij niet op een paar centen keek, bewijst het beeldhouwwerk van Ossip Zadkine boven de entree van de fabriek. Op het kunstwerk staan twee vrouwen en een man afgebeeld die ingespannen aan het werk zijn. Het kondigt het tijdperk van de moderne industrie aan. Het weerspiegelt de transformatie van Etten-Leur van een agrarisch dorp naar een moderne industriestad.
Prins Bernhard spreekt Ossip Zadkine toe bij de onthulling in 1955
De maker Ossip Zadkine werd in Rusland geboren, maar zou een groot deel van zijn leven in Frankrijk doorbrengen. In Nederland is hij vooral bekend geworden door zijn creatie ‘De verwoeste stad’ in Rotterdam. Ook heeft hij Vincent van Gogh verschillende keren uitgebeeld, zoals in Zundert samen met zijn broer Theo.
Lang prijkte het kunstwerk boven de ingang van de Tomado-fabriek. Totdat men er enige jaren na het faillissement van Tomado achterkwam dat het er niet meer was. Waar zou het gebleven kunnen zijn?
De ontknoping stond te lezen in het weekblad De Gazet van 27 januari 1988. Via een tip kwam De Gazet terecht bij Pieter Wiegersma, glazenier en beeldend kunstenaar in Deurne. Pieter is de zoon van de bekende huisarts, schrijver en kunstenaar Hendrik Wiegersma. Deze bijzondere huisarts stond model voor de roman ‘Help de dokter verzuipt’ van Toon Kortooms, Hendrik Wiegersma was een goede vriend van Zadkine. De familie kende alle werken die Zadkine ooit gemaakt had. Zo ook het werk in Etten-Leur.
Het gezin Wiegersma, v.l.n.r. Pieter, Zadkine, Nel, Hendrik en kleinkind
Pieter wist dan ook precies te vertellen wat er met het kunstwerk was gebeurd. In de jaren tachtig van de vorige eeuw ging de Tomado-fabriek failliet. Dat stond in alle kranten en werd ook gelezen door zijn zoon Tjerk, die kunsthandelaar was in Parijs. Zoals bij alle faillissementen worden er dan allerlei zaken verkocht.
Tjerk benaderde de curator en vroeg of het kunstwerk te koop was. Dat was zo en Tjerk kwam naar Etten-Leur, betaalde de gevraagde koopsom en nam het mee. Hij heeft nog geprobeerd het in Nederland te plaatsen, maar er bleek geen belangstelling voor te bestaan.
Na een half jaar liet Tjerk Wiegersma het naar Parijs overbrengen. Enige tijd later werd er vanuit Japan interesse getoond. Nadat zij het beeldhouwwerk in Parijs bekeken hadden, werd het aangekocht door het Yoshii museum in Tokio, waar het nu kan worden bezichtigd.
Zoals vaak is ook voor dit kunstwerk een voorstudie gemaakt. Niet een, maar voor zover bekend twee maquettes heeft Zadkine als voorstudie voor het reliëf gemaakt. In 2007 kwam bij Christie’s in London een van deze twee stukken onder de hamer. De geschatte inzet lag tussen de 30.000 en 40.000 Britse Ponden. Voor zover bekend kwam ook dit kunstwerk niet in Nederlandse handen. Een van de twee maquettes was in 2008 bij de opening van Het Van Goghhuis in Zundert nog te zien op de expositie Zadkine & Van Gogh. Zouden we een van de maquettes ooit nog in Etten-Leur te zien krijgen?
Aanvulling: Toon Vissers stuurde deze tekening van Ossip Zadkine uit het receptiealbum van Jan Uten Houte
