Het zou zijn begonnen op de kermis in Breda; daar zou 150 jaar geleden het eerste frietje zijn verkocht. Hoewel we het nu niet meer kunnen wegdenken uit ons dagelijks bestaan, lezen we in 1924 in de Graafsche Courant de verbazing van de journalist over deze ‘nieuwe vermakelijkheid’.
De journalist die zijn verhaaltje tikt – midden jaren twintig van de vorige eeuw – heeft de noviteit gezien in de Parijse voorstad Belleville. Om 12 uur ’s middags en om 19 uur verschijnt een „logge auto met aan de achterzijde twee opslaande deuren, waarin zich een gasfornuis bevindt.” Klinkt als een food truck avant la lettre.
En wat staat er dan op het menu? „In dit fornuis wordt een visgerecht met de zg pommes fritis, de in reepjes gesneden gebakken aardappelen bereid.” En dat wordt dan voor 1,25 franc per portie „aan den volke” verkocht.
400 Porties per dag
„Het secces der onderneming schijnt overweldigend te zijn: huismoeders, midinettes, taxichauffeurs, politieagenten, voorts lieden die gehaast zijn of juist niets te doen hebben, verdringen zich om het geurige vehikel, waaruit wel drie à vierhonderd porties per dag op kartonnen bordjes aan hongerige omstanders worden verschaft.”
De woordkeuze voor midinette is hier overigens wel heel toepasselijk. Enerzijds verwijst het naar een soort snack want het woord is samengesteld uit midi-dinette, van midi ['s middags twaalf uur] + dinette [eenvoudig maaltje, letterlijk dus: twaalfuurtje]. Maar een midinette is ook een jong Parijs ateliermeisje, in hedendaagse woorden: een lekker ding.
Terug naar het krantenberichtje. Hieruit blijkt dat niet iedereen blij is met deze nieuwe ontwikkeling die wordt gezien als een „gevaarlijken concurrent”. „Zij vreezen dat het voorbeeld van deze friterie automobile andere ondernemende geesten op het denkbeeld zal brengen porties vlees voor den man in de straat beschikbaar te stellen, en zij beschouwen het geval als een nieuwe, ernstige fase in den strijd tegen de duurte.”
Aanvulling: Thijs den Ouden van Omroep Brabant wees ons op deze advertentie uit de Bredasche Courant 04-06-1868 (via Delpher):
In Valkenswaard was er in de jaren 20/30 van de vorige eeuw ook een belgische dame die frieten verkocht vanuit haar huis, ze werd Mie Patat genoemd. Patat is het vlaamse woord voor aardappel. Mijn oma spaarde 5 centen bij elkaar om dan " een frietje" te kopen, dat kostte toen zoveel. Een ware traktatie in die tijd.
Marilou Nillesen
bhiczei op 17 oktober 2019 om 21:00
Hallo Marina, wat een prachtige aanvulling: vijf cent voor een frietje van Mie Patat! Misschien zijn hier nog meer mensen die haar nog kennen? We horen het graag :)
Anny Toonen
zei op 18 oktober 2019 om 10:40
50er jaren, lagere schooltijd. Bij ons in het dorp op de Brink stond een houten keet waarin voor hedendaagse begrippen biologische friet werd gebakken. Kan me nog zó voor de geest halen dat de frietbaas vanaf zijn huis met een mand geschilde aardappels door het dorp reed op weg naar de "frietkraom". Daar werden die grote aardappels door zo'n grote frietsnijder gedrukt, eerst voorgebakken en daarna nog een keer in het vet om af te bakken. En dan ging het in zo'n puntzak met een klodder mayo, piccallily of mosterd om met de vingers naar binnen te worden gewerkt. Friet eten zoals friet eten bedoeld is. Lekkerder dan uit zo'n puntzak bestaat er nog steeds niet. Wat hebben we als kinderen vaak rond die frietkraam rondgehangen en gekeken hoe het daar toe ging. Zijn vrouw zat vaak in een hoekje van de frietkraam. Soms schilde ze daar ook aardappels maar meestal werkte ze meer met haar mond. Ze kwebbelde met iedereen.
Als kind zelf een frietje kopen dat was een uitzondering in een tijd dat wekelijks zakgeld nog niet bestond voor ons. Ik kan me nog goed herinneren dat er één meisje was dat wél friet kon kopen. Ze was een paar jaar ouder, ging buiten het dorp naar school (wij noemden dat in onze onnozelheid de dommerikenschool) en die had wél geld voor friet. Kun je je voorstellen dat we haar dan wel een beetje aardig vonden als we een frietje mee mochten pikken? Al vroeg je je dan wel eens af waar ze dat geld vandaan had, wat maakte het ook eigenlijk uit als we mee mochten genieten.
De frietboer maakte later ook zelf kroketten. Die deelde dat meisje wel eens uit. Man, dat wás wat!
Een paar jaar later verkocht de beste man de frietkraam en begon zelf een cafetaria aan de rand van het dorp. Daar kon je binnen friet eten. Voor ons bleef het bij een zakje friet bestellen aan een raam dat dienst deed als loket. Flink drukken op de bel, er kwam iemand tevoorschijn en je lekkernij zakte even later sissend en bruisend in de frietoven. Omdat je dat maar zo af en toe kon, was het een traktatie. Een paar kwartjes is nu niks, toen was het een kapitaal.
Marlo Eygenraam
zei op 27 november 2019 om 12:59
Ja, inderdaad. Met het kwartje zakgeld konden we als kind én een zakje patat (met mosterd, want die was gratis, voor "prut" (mayonaise) moest je betalen) én een ijsje kopen.
Heerlijk!!!!
Marilou Nillesen
bhiczei op 27 november 2019 om 17:28
Mooie herinnering, Marlo! Voor mij is de benaming prut voor mayonaise helemaal nieuw, maar ik word graag op m'n vingers getikt door mensen die dit wel kennen, hoor ;)
Over welke jaren spreek je nu trouwens?
Marlo Eygenraam
zei op 27 november 2019 om 21:18
Hallo Marilou
Mijn frietjes waren uit de jaren 50. Wat "prut" betreft, ik weet niet of het typisch Limburgs is, maar wij gebruikten dat woord voor "mayonaise".
Marilou Nillesen
bhiczei op 28 november 2019 om 08:43
Oh geen idee, Marlo, wie weet, werd het ook in Brabant gebruikt hoor. Mogelijk bevestigt iemand dat hier ;)
Norah
zei op 28 november 2019 om 11:51
Okay, laat ik me er ook eens mee bemoeien:)
Als oud-Zuid-Limburgse gebruikte ik niet het woord "prut"voor mayonaise. Friet met mosterd ken ik totaal niet, wel met "unnesajs"(uiensaus), maar dat was weer van latere orde...
We zeiden ook niet patat, maar friet(frites), maar dat geldt, dacht ik, voor het hele zuiden.
Marilou Nillesen
bhiczei op 28 november 2019 om 13:19
Fijn dat je dat doet, Norah! ;) Misschien is het gebruik van prut ook wel streekgebonden, ook in Limburg. En ik maar denken dat Limburgers hun friet altijd met zoervleijs aten :D
Norah
zei op 28 november 2019 om 16:25
Je hebt helemaal gelijk, Marilou, maar zoervlès was meer voor op het bord en niet in een puntzak. Het doet me aan tijden denken, van honderd jaar geleden, dat we nog op stap gingen;)
Marina Dubach
zei op 29 november 2019 om 10:55
Hallo Marilou, ik weet niet of er nog veel mensen zijn die zich haar herinneren, het is ook al lang geleden. Als ik in het zorgcentrum in ons dorp kom, vraag ik er eens naar wie ze nog kent.
Marilou Nillesen
bhiczei op 1 december 2019 om 18:16
Ah Norah, dan heb ik weer wat bijgeleerd! En ik moest erg lachen om het honderd jaar geleden :) Dat zal wel meevallen, maar vorige eeuw: dat klopt waarschijnlijk wel? ;)
Als je dat zou willen doen, Marina, heel graag. Alvast veel dank voor al je moeite!
Norah
zei op 1 december 2019 om 19:50
Ik behoor niet tot de millennium-generatie Marilou, dat is het enige dat ik kwijt wil:)
