“In de zaak van den Heer Officier van Justitie tegen L. van Rijswijk. De zitting is door den Politierechter geopend en is openbaar.” Zo begint het eerste proces-verbaal in het archief van de politierechter in ’s-Hertogenbosch op 18 september 1922. Honderd jaar later blikken we terug; hoe heeft de politierechter zich in een eeuw ontwikkeld?
uit het eerste boek van de arrondissementsrechtbank van ’s-Hertogenbosch (T 24 I 789)
We schrijven 1920 en de rechtbanken komen om in stapels en stapels werk. Niet alleen vol met zware zaken als moord en doodslag maar de rechters hebben ook hun handen vol aan lichtere vergrijpen; winkeldiefstal, stroperij of landloperij. Om de achterstanden bij de rechterlijke macht weg te werken en ook een soort snelrecht in het leven te roepen, komt er een wet in 1921: voortaan kan een politierechter lichte strafzaken behandelen.
Geen vergunning om kousen weg te nemen
In de arrondissementsrechtbank van ’s-Hertogenbosch begint het eerste boek (bron T 24 I 789) met een zaak op 18 september. De twijfelachtige eer van die eerste zaak gaat naar Leendert van Rijswijk, een twintigjarige veldarbeider die Wouter van der Pol in zijn been heeft gestoken (de opgelegde straf: 40 gulden of 20 dagen hechtenis). In de tweede zaak vinden we meteen de eerste vrouw die door de Bossche politierechter wordt veroordeeld (tot een maand gevangenis). Haar vergrijp: “Ik heb op 31 mei twee paar kousen te Eindhoven meegenomen uit de bioscoop die mij niet toebehoorden. Ik had geen vergunning die weg te nemen.”
Veel spannender dan dergelijke vergrijpen ziet de politierechter niet voorbij komen, en mede daardoor wordt deze politierechter aanvankelijk niet altijd door iedereen voor vol aangezien. Minister van Justitie Theo Heemskerk (1852-1932) zet in het begin ook vraagtekens bij deze functie maar wil het toch proberen, in de hoop hiermee de druk bij de rechtbanken weg te nemen. En dat werkt.
Meer complexe zaken
Sterker nog, de politierechter heeft(krijgt?) er in de loop van de decennia taken bij. In het begin moet hij (of steeds vaker zij) zich van minister Heemskerk beperken tot ‘zaken van eenvoudigen aard’. En daarom is een gevangenisstraf van 6 maanden dan de maximale straf. Maar in 2002 is die competentie van de politierechter verruimd tot één jaar. Door die verruiming komen er nu ook meer complexe zaken ter tafel.
Een eeuw later is de politierechter vrijwel niet meer weg te denken uit de rechterlijke macht. Strafzaken kunnen bijvoorbeeld gaan over een bedreiging, mishandeling, vernieling of diefstal. De politierechter doet in bijna alle gevallen direct na afloop van een zaak mondeling uitspraak. Bovendien zijn deze strafzaken openbaar. Ook scholieren (van 12 jaar en ouder) kunnen deze strafzaken van begin tot eind volgen.
