Domineeszoon Vincent van Gogh werd op 30 maart 1853 in het Brabantse grensdorp Zundert geboren. Tot zijn 8ste jaar kreeg hij les van zijn vader. Van januari tot november 1861 bezocht hij de dorpsschool, in een klas met 150 leerlingen! Volgens zijn moeder moest hij er weg omdat ‘den omgang met de boerenjongens te ruw werd’. Daarna kreeg Vincent les van een gouvernante en van zijn vader.
In oktober 1864 werd hij door zijn ouders de kostschool van Jan Provily in Zevenbergen gestuurd, ter voorbereiding op het middelbaar onderwijs. Dit was een protestantse school met een goede reputatie en niet zo ver van Zundert.
De kostschool, met een jongens- en een meisjesafdeling, was in juli 1863 geopend. Jongens werden er voorbereid voor de 'Academiën te Breda en Delft, de Rijkskweekscholen te Utrecht of aan het Nieuwe Diep.' Meisjes konden o.a. opgeleid worden tot schoolonderwijzeres.
Zijn ouders brachten Vincent naar Zevenbergen. De start was niet ideaal: Vincent was de laatste die voor het nieuwe schooljaar aansloot, de andere 18 leerlingen waren al dagen bezig. Met zijn elf jaar was hij de jongste, hij was in zichzelf gekeerd en eigenzinnig.
In drie brieven vertelde Vincent kort iets over zijn kostschooltijd. In 1876 schreef hij zijn vader: ‘Daar juist kwamen wij Zevenbergen voorbij en ik dacht aan den dag toen U mij daar bracht en ik op de stoep bij den Hr Provily stond en uw rijtuig nakeek op den natten weg. En dan dien avond toen mijn Vader mij voor de eerste keer kwam opzoeken. En dat eerste t’huis komen met Kersmis’.
Bijna een half jaar later ging hij in een brief aan zijn broer Theo uitgebreider in op het afscheid van zijn ouders en het eerste bezoek van pa: ‘Het was een herfstdag en ik stond op de stoep van de school van den Heer Provily het rijtuig waarin Pa en Moe naar huis reden na te kijken. Dat geele karretje zag men in de verte op den langen weg, nat na den regen, met dunne boomen aan weerskanten, die door de weilanden heenloopt. De grijze lucht boven alles, spiegelde in de plassen. En een dag of 14 later stond ik op een avond in een hoek van de speelplaats toen men mij kwam zeggen dat er iemand was die naar mij vroeg en ik wist wie het was en een oogenblik later viel ik mijn Vader om den hals. Wat ik voelde, zou het niet geweest zijn “Omdat gij kinderen zijt heeft God den geest Zijns zoons in uwe harten uitgezonden, die in ons roept ‘Abba Vader’”. Het was een oogenblik waarop wij beiden voelden dat wij een Vader in de hemelen hebben; want ook mijn Vader zag naar boven en in zijn hart was eene grootere stemme dan de mijne die riep: “Abba Vader"’.
Jaren later schreef hij vanuit het gesticht in St. Remy en Provence aan zijn zus Willemien: ‘Je viens d’envoyer à Theo une douzaine de dessins d’après des toiles que j’ai en train alors que tout le reste de ma vie est absolument aussi inepte qu’elle l’etait du temps qu’à 12 ans j’étais dans une pension où je n’apprenais absolument rien’. Evenals mijn verblijf hier in het gesticht was mijn verblijf op 12-jarige leeftijd op de kostschool onzinnig, ik heb er totaal niets geleerd.
Waarom verruilde Vincent in 1866 de kostschool in Zevenbergen voor de HBS in Tilburg? Daar is veel over gespeculeerd, maar het zal vooral te maken hebben gehad met de kostschool. In 1864 werd besloten vanaf het schooljaar 1867 alleen nog jongens tot maximaal 13 jaar aan te nemen en hen alleen nog op te leiden voor de middelbare scholen. In maart 1866 werd Vincent 13 jaar. Hij moest dus wel naar een andere school. Dat werd de Rijks H.B.S. in Tilburg.
Op 15 april 1867 werd aangekondigd dat de jongensafdeling werd gesloten. Het lijkt erop dat de meisjesafdeling nog tot 1885 heeft bestaan.
Dit verhaal is een verkorte versie van een uitgebreid artikel van Cor Kerstens uit 2013. Lees hier het volledige verhaal
Illustraties
De voormalige kostschool, Stationsstraat 16 in Zevenbergen (BHIC, coll. provincie Noord-Brabant, fotonr. PNB001076928)
Vincent van Gogh: foto aangeleverd door auteur.
