Volkel in vogelvlucht

In Carnavalstijd heet Volkel “Piepergat” en laten de inwoners zich aanspreken als “piepers” en “pieperinnekes”.

De naam

Hoewel er verschillende spellingen zijn overgeleverd (en oudere inwoners de naam nog wel uitspreken als Volker), is de meest waarschijnlijke verklaring voor de naam Volkel die van “het bos van Fulco”. De slot-l is een relict van het achtervoegsel “-loo”, dat “bos” betekent. Volke zou dan een variant van de mansnaam Fulco zijn.

Oudste vermelding

Volkel wordt voor het eerst schriftelijk vermeld in een akte uit 1313, waarin Rutger van Herpen, Heer van Uden, Boekel en Zeeland, gemeenschappelijke gronden uitgeeft aan de bewoners van Volkel en Boekel. Omdat het beheer van die gemeenschappelijke gronden een zekere mate van organisatie vereist, mogen we ervan uit gaan dat er toen al zoiets als een Volkelse dorpsgemeenschap bestond.

Kerk van Volkel

In 1455 kwam de kerkelijke toestemming af voor de stichting van een kapel in Volkel, onderhorig aan de Udense moederkerk natuurlijk. Die stichting was een particulier initiatief van Aert Willems en zijn vrouw Lutgardis. De kapel werd gewijd aan de H. Antonius Abt en de H. Barbara. Vanaf 1485 konden de Volkelnaren in deze kapel aan hun zondagsplicht voldoen. Maar trouwen, dopen en de Paascommunie moest nog steeds in de parochiekerk van Uden gebeuren.

In 1635 werd de kapel door een plunderende groep Kroaten in brand gestoken. De kapel werd herbouwd. Dat herbouwen gebeurde ruim een eeuw later, in 1740, opnieuw. En weer een eeuw later, in 1836, werd de kapel vergroot. Vanaf toen mochten ook de sacramenten als huwelijk en doop in de Volkelse kapel toegediend worden. Nog geen twintig jaar daarna, in 1855, werd de kapel tot volwaardige parochiekerk verheven, met Andreas van Kilsdonk als eerste pastoor. 

De huidige parochiekerk van Volkel werd in 1938 gebouwd, naar ontwerp van architect van Halteren uit ’s-Hertogenbosch, in traditionalistische gotiserende baksteenstijl. Tijdens de Tweede Wereldoorlog haalden de Duitsers twee klokken uit de toren. Deze werden in 1947 vervangen door twee nieuwe klokken, gegoten bij gieterij Petit&Fritsen uit Aarle-Rixtel.

Middelen van bestaan

De bewoners van Volkel waren historisch gezien eigenlijk allemaal boer of ook wel schaapherder. Een enkeling oefende een ambacht uit dat direct met het agrarische bestaan te maken had, zoals de molenaar. Volkel kende vanaf het begin van de negentiende eeuw één molen op het “Heike”. Aan het begin van de twintigste eeuw bouwde Frans van Dieten een nieuwe stenen stellingmolen in het dorp. Een paar jaar later bouwde Bert Coppens ook een molen, even buiten de bebouwde kom. In reactie daarop bouwde Frans van Dieten nóg een molen, die in de volksmond de bijnaam Kreitmolen (van kreiten=pesten) kreeg.

De Kreitmolen brandde in 1935 af. In plaats van geheel nieuw te bouwen, kocht de toenmalige molenaar de molen op het Heike en verplaatste die naar de plek van de afgebrande molen. De nieuwe oude molen ging in 1983 tijdens een hevige storm in vlammen op, maar is na enkele jaren weer glorieus gerestaureerd aan de Brabantstraat.

De stenen stellingmolen van de familie Van Dieten was toen ook al volledig door brand verwoest. Dat gebeurde in 1949. Op de plek waar ooit die molen heeft gestaan, ligt nu het Schakelplein.

Vanaf 1926 begon men op grote schaal de omringende heidevelden te ontginnen. Dat was nog niet zo eenvoudig als het klinkt, want de grond was schraal en er moest veel (kunst)mest aan te pas komen voordat de nieuwe bedrijven rendabel werden. De nieuwe ontginning Terraveen kreeg een eigen kerk, dochterkerk van de Volkelse parochiekerk.

Bijzonder Volkel

Men kent Volkel van de vliegbasis en recreatiepark Hemelrijk. Dit laatste ligt in het zuidoosten van Volkel en bestaat uit een groot strandbad, een buitenspeeltuin en twee binnenspeeltuinen. Het wordt vooral in de zomermaanden druk bezocht door vakantievierende jongeren en gezinnen.

De vliegbasis Volkel is landelijk bekend geraakt door enerzijds de demonstraties tegen de vermoedelijke opslag van kernwapens op de basis en anderzijds het jaarlijkse evenement “Volkel in de Wolken”, georganiseerd door de gelijknamige stichting. Vaste onderdelen zijn een vliegshow (met deelname van onder meer F-16's van de Koninklijke Luchtmacht), een grote braderie en kindervermaak.

Verenigingsleven

Op het gebied van sport en sociaal-culturele activiteiten is Volkel actief. Het verenigingsleven bloeit er van oudsher. Volgens het Dorpsontwikkelingsplan Volkel van maart 2009 zijn er maar liefst 61 clubs en verenigingen actief in Volkel, waaronder 12 buurtverenigingen, 4 biljartverenigingen, 3 volleybalclubs en 2 toneelverenigingen.

Monumenten

Volkel kent een aantal gemeentelijke monumenten, zoals

• een paar woonhuizen van rond 1900 (Antoniusstraat 2-4; Kloosterstraat 9; Rudigerstraat 16);
• een villa in strakke Amsterdamse schoolstijl uit c. 1920 (Rudigerstraat 26);
• een aantal boerderijen (Haverkampstraat 3; Heikantstraat 21; Wilgenstraat 4; Nieuwstraat 35);
• het voormalige processiepark aan de Antoniusstraat / Wilgenstraat;
• het kruisbeeld op sokkel op de kruising Zeelandsedijk / Brabantstraat;
• het oude brandweerhuisje aan de Heuvelstraat;
• een voormalige Duitse bunker aan de Zeelandsedijk;
• de pastorie aan de Kloosterstraat 4;

Daarnaast telt Volkel ook vier Rijksmonumenten:

• de standerdmolen op bakstenen onderbouw aan de Brabantstraat 20;
• de R.K. Kerk uit 1938 aan de Kloosterstraat 2;
• het Heilig Hartbeeld uit 1926, gegoten door J. Dechin;
• de Deisselhangar op Vliegbasis Volkel.