De Maas ontspringt op het Plateau van Langres in Frankrijk. Zij stroomt door België en vormt een tijdlang de rijksgrens tussen België en Nederland. Vanaf even ten noorden van Geijsteren tot aan Mook vormt de Maas de grens tussen Noord-Brabant en Limburg, en vanaf Mook tot aan Loevestein die tussen Noord-Brabant en Gelderland.
De Maas bij Maashees
Het bevaarbare deel in Frankrijk is 272 kilometer lang. Over dat gedeelte is het verval 148 meter. Het Belgische traject van de Maas meet 125 km, met een verval van 50 meter. Vanaf de grens tot aan de Dongemond (overgang Bergse Maas en Amer) is de Maas 245 kilometer lang, met een verval van 44 meter.
Bergse Maas bij Heusden
Tussen Well en Hedikhuizen is in de jaren 1888-1904 een nieuwe monding voor de Maas gegraven, de Bergse Maas, die verderop samen met de Donge verder gaat als de Amer. Die nieuwe monding was nodig vanwege de grote afvoerproblemen die deze rivier al in sinds de 17e eeuw veroorzaakte. Vóór ca 1300 stroomde de Maas ten zuiden van Heusden rechtstreeks naar zee, met een onbelangrijke aftakking ten noorden van Heusden (ongeveer het tegenwoordige tracé van Heusdensch Kanaal en Afgedamde Maas). Toen de zuidelijke arm verzandde, en het Land van Heusden rond deze tijd werd ingedijkt, verloor deze arm zijn betekenis voor de waterafvoer ten gunste van de noordelijke tak.
Slot Loevestein
Het machtige Heusden hief in de veertiende en vijftiende eeuw hoge tol op het scheepvaartverkeer, waardoor de stad ’s Hertogenbosch zich uiteindelijk genoodzaakt zag maatregelen te nemen. In 1460 leidde men de Maas rechtstreeks om van Bern naar Wijk, waardoor Heusden van de doorgaande rivier werd afgesneden. De rivierarm van Bern naar Heusden verzandde, al bleef de bocht voor Heusden wel bestaan tegenwoordig heet dat de Dode Maas).
Werkzaamheden voor de Maaskanalisatie
Bij Heerewaarden raakten Maas en Waal elkaar, en bij kasteel Loevenstein vloeide de Maas uit in de Waal. Doordat de Waal een veel grotere rivier is dan de Maas, werd daardoor de afvoer van het Maaswater regelmatig ernstig gehinderd. Dat leidde dan weer tot overstromingen langs de Maas. Een systeem van overlaten (onder andere de Heerewaardense overlaten en de Beerse Overlaat) functioneerde al sinds de dertiende eeuw om hoog water op de Maas versneld af te voeren. Maar omdat ook deze overlaten voor overlast zorgden, besloot men in 1888 tot verlegging van de Maasmonding.
Ingenieur Lely
In 1904 werd de Bergse Maas in gebruik genomen en verbonden met de Amer. Tegelijkertijd werd de oude loop van de Maas bij Andel afgedamd. De Maas mondde nu uit op een punt waar de ebstanden veel lager waren dan bij Woudrichem, zodat het Maaswater veel sneller kon doorstromen.
De verlegging van de Maasmond had weliswaar goed gewerkt, maar lang niet alle problemen met het water waren hiermee opgelost. Kort na de opening van de nieuwe Maasmond, kreeg een commissie van Belgische en Nederlandse ingenieurs in 1906 opdracht een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheid om de Maas te kanaliseren. Zes jaar later verscheen het rapport, maar de onderhandelingen tussen Nederland en België over de uitvoering werden door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog afgebroken.
Overstroming bij Grave, 1936
De Nederlandse regering besloot toen maar zelf aan de slag te gaan. De Maas werd van Maasbracht tot Grave gekanaliseerd. Er kwamen stuwen te Linne, Roermond, Belfeld, Sambeek en Grave. Voor de scheepvaart betekende dit een enorme verbetering, maar voor de afvoer van water bleek het niet genoeg.
De watersnood van januari 1926 maakte dat al te pijnlijk duidelijk. Ir. C.W. Lely stelde in een rapport over de “verbetering van de Maas voor grote afvoeren” een aantal maatregelen voor, die neerkwamen op verruiming en rechttrekking van de Maas
Monument voor de sluiting van de Beerse Overlaat
beneden Mook, en verdieping van de Bergse Maas en Amer. In 1931 kon met deze verbeteringswerken worden begonnen, en in 1942 werden ze afgerond.
Het ging om bochtafsnijdingen, verdieping van de rivier op een aantal plaatsen en ten slotte ook een verhoging van de Beerse Overlaat, zodat deze geen water meer door kon laten. De buitenwerkingstelling van de Beerse Overlaat was in 1942 het sluitstuk van deze verbeteringswerken. Een monument ter plaatse herinnert daar nog aan.
Mij herinneren nog de radioberichten eind jaren ,40.
Op de Zondagmorgen en tijdens onze schoolvacantie.
“De waterstanden van hedenmorgen verstrekt door Rijkswaterstaat” het rijtje begon met Konstanz.
Gevolgd door een hele rij plaatsen gelegen aan de Rijn, Ijssel, Maas en Waal.
En voor ons in de naaste omgeving, “Grave beneden de sluis” werd genoemd.
Hieraan moest ik denken toen ik afgelopen zondag, speciaal een bezoek bracht aan Sluis Eefde.
De sluis waar in de nacht van 2 op 3 Jan. jl. vóór het vertrekkende schip uit de Kolk, plots de 90 Ton zware sluisdeur naar beneden viel.
Marilou Nillesen, namens BHIC
bhiczei op 1 februari 2012 om 13:30
Ja Rini, dat is een mooie herinnering die je daar optekent! "Grave beneden de sluis" moet voor heel wat mensen bekend in de oren klinken. Zijn die radioberichten niet nog veel langer uitgezonden? Wie kan zich dat nog meer herinneren?
Dorethé
zei op 1 februari 2012 om 15:34
Ik kan het me ook nog herinneren uit de jaren '70 en '80.
Een antwoord staat trouwens elders op deze site: Home > Water > Waterkaart > Sluizen > Sluizen > Sluis en stuw bij Grave > De waterhoogten van hedenmorgen. Hierin staat tot ca 1985.
Even googlen levert een artikel op uit Trouw d.d. 07/09/96 met als kop Waterstand. Volgens dit artikel gaat Rijkswaterstaat stoppen met het lezen van de waterhoogten. Een exacte datum wordt niet genoemd. Zal wel ergens najaar 1996 geweest zijn.
Marilou Nillesen, namens BHIC
bhiczei op 2 februari 2012 om 11:33
Tjee, zo lang nog? Met de huidige communicatiemiddelen lijkt het allemaal wel heel gedateerd. Bedankt voor je reactie, Dorethé.
Rini de Groot.
zei op 2 februari 2012 om 15:23
Wanneer je wilt horen hoe het klinkt, het voorlezen van de “Waterstanden”? Google dan naar de site:
Radio in de jaren dertig, veertig en vijftig.
Marilou Nillesen, namens BHIC
bhiczei op 2 februari 2012 om 19:31
Nou Rini, ik denk dat veel mensen hun hart daar kunnen ophalen aan die diverse fragmenten. Ik zet meteen het <a href="http://www.kwaad.net/Radio.html" target="_blank">directe linkje</a> er even bij.
Rini de Groot.
zei op 2 februari 2012 om 20:53
Het was begin jaren ,50.
Vanuit Uden was ons Moeke samen met mijn broer op weg naar Oosterbeek, voor een bezoek aan het klooster, waar 2 andere broers hun intrek hadden genomen.
Bij het naderen van de brug over de Maas in Grave, werd hij zo bang, hij dacht dat de autobus zijn weg vervolgde via de boog van de brug.
Willy Peters
zei op 14 februari 2012 om 17:24
In 1793 verdrinkt Henricus Peters in de Maas. Op 5 april begraven in Ravenstein.
Kan ik meer hierover vinden, en waar?
Paul Huismans, namens BHIC
bhiczei op 16 februari 2012 om 08:57
Beste Willy,
Het begraafboek van Ravenstein vermeldt dat Henricus Peters uit Heumen kwam. Misschien is er meer te vinden in (bijvoorbeeld) het Oudrechterlijk archief van Heumen (ORA Heumen, Malden en Beek, toegang 0163). Dat vind je in het Gelders Archief in Arnhem. En mogelijk kun je nog sporen van hem vinden in het archief van de Heerlijkheid Heumen en Malden. Dat vind ik dan weer bij het Regionaal Archief Nijmegen (toegang 372).
Willy
zei op 17 februari 2012 om 13:43
Bedankt Paul.
Willy
zei op 2 juni 2016 om 20:54
Henricus (Hendrik) was op 4 maart overleden in Heumen volgens DTB registers van St. Georgius (St. Joris) Heumen en Malden. Hij woonde in Malden. Volgens de DTB van Ravenstein 4 april 1793 is hij verdronken in de Maas (Misschien kan iemand de deze inschrijving in het Latijn goed vertalen). Nu is het zo dat in de week van 4 maart 1793 de Fransen gevechten leverden tussen Beers en (Groot) Linden en gestopt werden bij Grave. Daarna vertrokken de Fransen om in 1794 terug te keren en Brabant bezetten. Ik vraag me af of deze gebeurtenissen met elkaar te maken kunnen hebben. Is er iets bekend over die Fransen/ Hollandse Patriotten acties in 1793 bij Grave.
Willy
zei op 2 juni 2016 om 21:10
In 1793 had de Maas nog ruime bochten tussen Heumen en Ravenstein en was het daardoor mogelijk dat hij er een maand in gelegen heeft en ter hoogte van Ravenstein eruit is gevist. In die tijd was Arnold Voet Pastoor van Ravenstein. Er moet toch iets genoteerd zijn denk ik toen ze hem vonden, hij zal er ook niet meer zo fris uit hebben gezien. Hoe konden ze hem dan identificeren als Hendricus Peters uit Heumen. Het moet dus bekend zijn geweest dat hui verdronken was en zoek. Misschien iets in de archieven van de Heer of Schout van het Land van Ravenstein te vinden?
Marilou Nillesen
bhiczei op 3 juni 2016 om 09:51
Dag Willy, ja hoor: er is meer bekend over die acties in 1793. Zoals deze publicatie van Dick Kranen, Patriotten laten van zich horen (Grave 1793). Dit staat niet online maar is wel in te zien op onze studiezaal in Grave. Kom anders maar eens langs want daar vind je ook de archieven van het Land van Ravenstein. Het is inderdaad mogelijk dat daarin meer te vinden is over de identificatie van Hendricus Peters maar dat zal ook het nodige onderzoek met zich meebrengen...
Rien Biemans
zei op 29 april 2018 om 15:08
Hoe bij de waterhoogten van hedenmorgen, ”Grave beneden de sluis” veranderde in ”Grave” en ”Lith beneden” zijn intrede deed.
Tot midden jaren tachtig van de vorige eeuw waren dagelijks de waterhoogten van heden morgen te horen op de radio. Om 10 minuten over 9 werd een reeks van plaatsnamen genoemd die begon met ”Konstanz” en eindigde met ”Grave beneden de sluis”. Na de plaatsnaam werd de waterstand van die morgen om 8 uur genoemd en daarna plus of min en de centimeters, die de waterstand ter plaatse de afgelopen 24 uur gestegen of gedaald was. Hieraan kon men afleiden of de rivier ter plaatse wassend of vallend was.
Midden jaren tachtig kwamen er steeds meer verzoeken van de vaarweggebruikers om de waterstand van Lith beneden op te nemen in deze dagelijkse waterberichtgeving via de radio. Op deze manier zou de vaarweggebruiker goed geïnformeerd zijn over de diepgang die mogelijk was door sluis Lith en kon hij de belading van zijn schip hierop aanpassen.
De hoofdsluismeester van Lith schreef hierover een rapport en verzocht zijn werkgever om de waterstand van Lith beneden op te nemen in de dagelijkse berichtgeving. Het antwoord van Rijkswaterstaat was, dat dit niet mogelijk was, omdat de zendtijd gebonden was aan een maximale tijdsduur en dat deze niet uitgebreid mocht en kon worden. In een vervolgrapport stelde de hoofdsluismeester voor om Grave beneden de sluis te laten vervallen en daarvoor in de plaats Lith beneden de sluis te noemen. Het noemen van Grave beneden de sluis had na de stuwbouw bij Lith geen functie meer omdat de diepgang van de schepen bepaald werd door het stuwpeil van Lith en diepgang daardoor gegarandeerd was tot en met 3 meter. Het vallen (zakken) of wassen (stijgen) van het water van de rivier kon beter afgeleid worden van de benedenstand van Lith dan van die van Grave.
Toen het bestuur van de gemeente Grave hier kennis van nam, werd er hevig geprotesteerd, immers het stadje Grave ontleende zijn bekendheid mede aan het dagelijks noemen van Grave op de radio en dat mocht niet veranderen, zo stelde men.
De hoofdsluismeester van Lith stelde toen voor om Grave beneden de sluis te vervangen door Grave (zonder beneden de sluis) en Lith beneden toe te voegen. De uitzendtijd bleef daardoor gelijk en Grave werd nog steeds genoemd. In Grave vond men dit niet leuk maar ze konden niet voorkomen dat de dagelijkse berichtgeving zoals voorgesteld, werd aangepast.
Zo kon het gebeuren dat, ergens op het einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw, de dagelijkse berichtgeving over de waterstanden aangepast werd en dat Lith, net als Grave, iedere dag genoemd werd op de radio. Dit heeft maar enkele jaren geduurd. omdat in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw door de komst van Teletekst (zie pagina 720) de radio- uitzendingen, met de waterstanden van hedenmorgen, overbodig waren geworden. Zo verloren Grave en Lith, maar ook al die andere plaatsen, hun dagelijkse benoeming op de radio.
In de huidige berichtgeving van de waterstanden, zoals op Teletekst en www. actuele waterdata.nl, is Lith beneden vervangen door Lith–dorp en Grave in Grave beneden.
Oud hoofdsluismeester Lith
Rien Biemans.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 1 mei 2018 om 15:17
Beste Rien, wat een mooi verhaal. En de oplossing van dit 'grote probleem' vond ik zelfs nog mooier. Allebei de plaatsnamen noemen en dan toch geen extra zendtijd in beslag nemen. Hadden ze toen maar kunnen voorzien dat teletekst gauw hun tijd helemaal over zou nemen :).
Mocht je nog meer verhalen hebben als oud-hoofdsluismeester Rien, dan horen we dat graag van je.
