Tempus destruendi of het Uur der Vernietiging: de bevrijding van Geffen, Nuland en Vinkel (sept.-okt. 1944)

De geallieerde troepen hadden opdracht hun positie te behouden. Voor de Duitsers was het van strategisch belang om in ieder geval Den Bosch tot het uiterste te verdedigen: die stad betekende immers het veiligstellen van een ontsnappingsroute over de Maas. Tot tweemaal toe hebben ze geprobeerd de corridor te doorbreken, maar beide keren mislukte dat.

De impasse die daarop ontstond werd uiteindelijk doorbroken door de opdracht van het geallieerde hoofdkwartier tot operatie Pheasant: het Canadese 1e leger moest Zeeland en West-Brabant bevrijden, het Britse 2e leger moest vanuit de corridor naar het westen optrekken en zo heel Noord-Brabant Duitser-vrij maken. Die aanval zette op 22 oktober in. Maar voor het zover was maakten Geffen, Nuland en Vinkel nog zware tijden door.

De Nulandse priester Wouter Lutkie heeft een dagboek bijgehouden van deze donkere dagen voor de regio. Tijdens operatie Market Garden beschrijft hij hoe ’s ochtends in alle vroegte naar het klooster fietst om daar de mis op te dragen:

Zes uur vanmorgen, nog volslagen donker, doffe bonken van het kanon. Zoals ook gisteravond, na inval van de duisternis de dreigende stemmen van het geschut… Vinkel, Kaathoven, Loosbroek, Vorstenbosch, Heeswijk, Middelrode, Dinther, Schijndel, Sint Oedenrode, Uden, Veghel: de kanonnen spuwen daar hun vuur. Op de broze woninkjes, waarbinnen de mensen in doodsangst hun rozenhoedjes prevelen. Ze zijn niet geëvacueerd, die dorpen. Schuilkelders kent men er niet.

28 september: thans wordt Nuland beschoten van Heesch uit, door de geallieerden. Straks, wanneer de Duitsers zich op Den Bosch hebben teruggetrokken, krijgt ons dorp beschieting van hen. Zo wordt stuk voor stuk elk dorp tweemaal onder vuur gelegd. Tempus destruendi…

De ietwat eentonige strategie der vernieling…

Lutkie had gelijk: in deze nasleep van de operatie Market Garden, waarbij op zondag [dat moet natuurlijk zijn: donderdag; zie bij de reacties] 28 september Heesch door de Britten veroverd was, werd er nog hevige gevochten in Middelrode, Nuland en Geffen door de 7de Armoured divisie. Begin oktober stabiliseerde het front en werd het relatief rustig, want niet wilde zeggen dat er niet meer geschoten werd.

De verdedigingslinie van de Duitsers loopt nu dwars door Nuland: alle boerderijen worden bezet, overal inkwartiering en rondom de huizen en langs de wegen worden dekkingskuilen gegraven. Langs de Heiweg, de Singel en andere toegangswegen worden mijnenvelden aangelegd.

Veel bewoners trekken weg, vooral naar Vinkel. In de eerste week van oktober zijn eigenlijk alleen nog maar Wouter Lutkie, de zusters in het klooster, de burgemeester, de pastoor en nog een paar families in het dorp. De meesten zitten geregeld in de schuilkelder vanwege de beschietingen.

Omdat de Britten denken dat de kerktoren van Nuland een observatiepost van de Duitsers is, is die een geliefd doelwit. Uiteindelijk zijn het echter de Duitsers zelf die in de nacht van 5 op 6 oktober de toren opblazen. Op 9 oktober komt het bevel tot evacuatie van het hele dorp. Op 11 oktober verlaten de laatsten Nuland en komen via de spoorlijn in Geffen terecht, dat inmiddels al door de Britten is bevrijd. Vandaar gaat het naar Oss.

Op zondag 22 oktober zetten de geallieerden vanuit de Corridor de aanval op Den Bosch in. De strijd rond Nuland is kort maar hevig. Rond half elf in de ochtend is het dan totaal verwoeste dorp in geallieerde handen. Langs de spoorlijn Den Bosch-Nijmegen rukt de 53ste Welsh divisie verder op richting de hoofdstad, die na hevige gevechten op 27 oktober definitief wordt ingenomen… Op de kaart ziet de hele actie er zo uit: