Vroeger lag op de plek van het huidige Willemstad een gors. Jan IV van Glymes, markies van Bergen op Zoom liet dit gors inpolderen, waarna er rond 1565 het dorpje Ruigenhil ontstond.
De polder van Ruigenhil
Als waardering voor zijn oorlogsinspanningen tegen Spanje kreeg Willem van Oranje het dorp in 1582 in leen. Het jaar daarna liet hij Ruigenhil versterken tot vesting. Zijn zoon Prins Maurits verleende de plaats vervolgens in 1585 stadsrechten. Zo werd “Willems stad” officieel Willemstad.
Plattegrond van Willemstad uit 1586
Het vestingidee van Willem van Oranje was natuurlijk niet uit de lucht komen vallen: Willemstad lag nu eenmaal op een zeer strategische plek, iets wat ook Prins Maurits inzag. Hij gaf zijn fortificatiemeester, Adriaen Anthonisz, opdracht de vesting uit te breiden tot een zevenpuntige ster. De bastions op de punten van de ster werden genoemd naar elk van de zeven provinciën die zich hadden verenigd in de strijd tegen Spanje.
Slag in 1793
Willemstad toonde zijn kracht in 1793 door een Frans beleg te doorstaan. Maar na de val van Bergen op Zoom moest Willemstad toch zonder verdere strijd worden opgegeven. In tegenstelling tot de andere vestingsteden van het Zuider Frontier bleef Willemstad ook in de Franse tijd zijn strategische belang houden. De focus van de verdediging was nu echter niet zuidwaarts, maar westwaarts gericht, naar Engeland. Willemstad was van 1809 tot 1813 een kernvesting in de Franse kustverdediging.
Onder Koning Willem I maakte Willemstad deel uit van de Noord-Brabantse Waterlinie, die na de afscheiding van België weer van belang werd. Na de Vestingwet in 1874, waarbij de nadruk kwam te liggen op de verdediging van Holland door middel van inundatielinies, verloren de Noord-Brabantse vestingsteden hun belang. Alleen Willemstad bleef in functie, nu als het centrum van de Stelling van het Hollands Diep en het Volkerak.
Willemstad vanuit de lucht
Deze stelling beschermt Holland tegen troepen die vanuit Brabant het Hollands Diep zouden willen oversteken. Vanuit Willemstad kon de toegang voor schepen naar het Hollands Diep worden afgesloten. In 1926 werd de vesting Willemstad opgeheven.
In mei 1940 speelt Willemstad nog één keer een rol in de verdediging van Nederland. Op de vierde oorlogsdag, 14 mei 1940, verscheen een Duitse verkenningseenheid met pantserwagens voor de stad. Na een korte schermutseling moest de verdediging worden opgegeven en viel de vesting in Duitse handen. De bezetters bouwden daarna nog enkele kazematten op de oude wallen.
