Er zijn verschillende manieren om je have en goed te beschermen tegen het overstromingsgevaar van de rivier. De ene is te zorgen dat je droge voeten houdt door je op een verhoging in het landschap te vestigen. De terpen in Groningen en Friesland zijn daarvan bekende voorbeelden, maar ook langs de onvoorspelbare Maas is al heel vroeg sprake van kleine nederzettingen op al dan niet kunstmatige hoogten langs de rivier.
Bron: uitsnede uit BHIC 343-662, kaart van D.W.C. Hattinga uit ca. 1739-1742
De andere manier is het bouwen van dijken. Dat vereist meteen veel meer organisatie, want zo’n dijk opwerpen is één ding, hem onderhouden een ander. Daarvoor moet je samenwerken met anderen, in een structuur bovendien waarin die samenwerking zonodig afgedwongen kan worden. Zeg maar een soort van bestuur.
Langs de zuidelijke Maasoever begint dat proces van dijkaanleg, gepaard met een (lokale of regionale) organisatie die toezicht kan houden, in de dertiende eeuw vanuit het westen.
In 1315 worden in een Bossche schepenakte de namen genoemd van zes “heemraden” van Maren en Kessel. De akte is in het Latijn en de zes worden aangeduid als “diffinitores aggerum” ofwel letterlijk de “begrenzers van de dijken”, dat wil zeggen: dit zijn de functionarissen die het voor het zeggen hebben (die het “bepalen”) bij alles wat met de dijken te maken heeft.
We mogen uit de vermelding van deze zes mannen afleiden dat er dus voor Maren en Kessel een lokale organisatie bestond die toezicht hield op aanleg en onderhoud van de dijk. In de akte wordt uiteengezet hoe de zaken zijn geregeld: drie keer per jaar uit naam van de landsheer de toestand der dijken inspecteren (in waterschapstermen heet dat van oudsher “schouwen”) en aan die inspectie zonodig consequenties verbinden (boetes uitdelen voor achterstallig onderhoud, bijvoorbeeld).
Die heemraden vormden een bestuurscollege, voorgezeten door de dijkgraaf. Zo’n college wordt ook wel “dijkstoel” genoemd. De heemraden treden op uit naam van de heer, zij vertegenwoordigen het hogere gezag.
In 1349 zien we dat hogere gezag optreden om het waterschapsbeheer op een iets grotere schaal te regelen: Jan II, hertog van Brabant, installeert dan (schriftelijk) een college van dijkgraaf en zeven heemraden voor het Laag Hemaal. Die zeven heemraden moeten gekozen worden uit de inwoners van Alem, Maren en Kessel, waarbij de laatste twee dorpen ieder drie heemraden leveren en Alem één.
Het Laag Hemaal is meer dan alleen dijkbewaking langs de rivier: het gaat om het hele complex van dijken, watergangen en sluizen, kortom alles wat met het beheer van de waterstand te maken heeft in het hele poldergebied.
Als gevolg van de Maas-kanalisatie in de jaren 1930-1940 kwam Alem aan de andere kant van de rivier te liggen. Dat leidde tot de oprichting van het waterschap de Polder van Alem. De Polder van het Laag Hemaal is in 1973 opgeheven en opgenomen in het waterschap De Maaskant, dat op zijn beurt in 2004 opgegaan is in het waterschap Aa en Maas.
