Pas na het jawoord van de Eerste Kamer op 12 september 1995 op de voorgestelde gemeentelijke herindeling, kwam aan de Gemondse vierherigheid een einde.
Tijdens het zilveren priesterfeest van pater Alexius van Breedveld zong het Gemonds Gemengd Koor het “Gemonds volkslied”, waarvan de tekst was geschreven door pater Alexius (op muziek gezet door pastoor Lax). De eerste regels gaan meteen over het “juk” van de vier:
Gemonde, ’t is zonde, dat ge zo zijt gebonden,
Gemonde, tot ver in het verleden, hebt gij met moed gestreden.
Om te werven een eigen bestuur, maar tot op dit uur
Is ’t U niet gelukt, en gaat ge gebukt
Onder ’t ambtelijk besturen, van vier grote buren.
‘tis zonde, dat gij zo zijt gebonden
en er is maar één juiste manier, om je innerlijk te bevrijden van de vier.
door uit te groeien tot een hechte zaak, door je in te zetten voor je taak.
Door je liefde voor land en kerk, met een duidelijk christelijk merk.
Gemonde, een hechte broederlijke geest, maakt van ’t leven hier een feest.
Daarom Gemondenaren wil niet treuren, wat er ook in de toekomst gaat gebeuren.
Want onze eenheid maakt ons sterk, voor vaderland en kerk.
Pater Alexis van Beekveld 1978
De eerste poging om zich aan het vierkoppig bestuur te onttrekken en een zelfstandige gemeente te worden, dateert al uit 1803. Toen al constateerde men dat het vierhoofdig bestuur van een zelfstandige parochie zonder eigen gemeentebestuur in de praktijk leidde tot bestuurlijke verwaarlozing (men gebruikte daarvoor de term “minder behoorlijk toezicht”).
De Franse Tijd had allerlei vernieuwingen, ook in het plaatselijke bestuur, gebracht, en daarom dachten de Gemondenaren vermoedelijk dat ze wel een kans zouden maken. Ze wendden zich met een verzoekschrift tot het gloednieuwe Departementaal Bestuur van Noord-Brabant. Tevergeefs.
Men waagt een nieuwe poging in 1826. Angst voor ernstige financiële verliezen (verminderde belastingopbrengst) bij de vier gemeenten, vooral bij Sint-Michielsgestel, zorgde ervoor dat dit initiatief opnieuw strandde. En niet voor het laatst.
Maar telkens bleek dat de vier betrokken gemeenten niet tot overeenstemming konden komen. Overwegingen over wat het beste zou zijn voor de Gemondenaren zelf leken daarbij eigenlijk altijd een ondergeschikte rol te spelen.
In 1932 kwam uit een enquête onder de stemgerechtigde Gemondenaren naar voren dat rond de 90% van de bevolking voor aansluiting bij Boxtel was. Dat pastoor Van Dooremalen daar zelf een groot voorstander van was, zal bij die uitslag zeker meegespeeld hebben. Maar het provinciale plan om dat ook daadwerkelijk zo te gaan regelen, strandde opnieuw op het verzet van de andere drie.
In 1939 probeerde de provincie het opnieuw. Behalve in Boxtel zelf, waren de gevoelens over dit provinciale plan overwegend negatief, en het plan verdween weer van tafel. Tot drie jaar later de Boxtelse NSB-burgemeester zijn kans schoon meende te zien en aanstuurde op een annexatie van Gemonde (én Liempde én Esch). Het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat in 1942 toch een flink aantal gemeentelijke herindelingen regelde, liet echter de Gemondse situatie zoals die was.
In de jaren ’80 volgden op de Inspraakronde Dorpenplan Leefbaarheidsonderzoek Kamervragen aan de minister over deze ongewenste bestuurlijke situatie, waarin de bevolking inmiddels voor meer dan 90% niet meer naar Boxtel, maar naar Sint-Michielsgestel wilde.
De inmiddels gekozen Dorpsraad stelde in 1989 zelfs voor om een zelfstandige gemeente Dommelland op te richten, waarvan ook de buurtschappen Olland en Kasteren en de gemeente Liempde deel zouden moeten uitmaken. Zelfs in Gemonde was men daar niet echt enthousiast over: ruim 80% wilde nog steeds gewoon naar Sint-Michielsgestel.
Uiteindelijk was er de Commissie Schampers voor nodig om een definitief herindelingsvoorstel te doen. Maar in dit eerste “definitieve voorstel” zou alleen de kern Gemonde naar Gestel gaan. Voor een flink deel van het buitengebied zou dus alles bij het oude blijven. Dat leverde een storm van protesten op.
Eén van de acties was het planten van “SCHEI-EIKEN” op de uiterste punten van de parochiegrenzen, om aan te duiden dat Gemonde één geheel was. Deze gemeenschapsactie bleek uiteindelijk wél de oren van de verantwoordelijke bestuurders te bereiken en in het definitieve wetsontwerp werd Gemonde dan ook in zijn geheel bij Sint-Michielsgestel gevoegd.
Op 12 september 1995 zeiden de senatoren van de Eerste Kamer definitief “ja” (zij het met een nipte meerderheid van 2) tegen de herindelingswet. De Lijst Gemonde veroverde bij de gemeenteraadsverkiezingen van twee maanden later meteen twee zetels in de nieuw raad.
