Voor een juist begrip van invoering en ontwikkeling van de Reformatie in Brabant, en met name in de Meierij, moeten wij enige aandacht schenken aan de achtergrond, waartegen dit nieuwe proces zich afspeelde. In 1559 - het jaar van de nieuwe kerkelijke indeling- was de situatie van de katholieke kerk in de Noordelijke Nederlanden reeds zo chaotisch, dat van de hiĆ«rarchische herordening praktisch niets is terechtgekomen. Humanistische en protestantiserende invloeden hadden hier vrij spel. De greep van het centrale gezag in Rome was tot vrijwel niets gereduceerd. Men ging spreken van de Hollandse Missie, die vanuit Brussel, waar nog een pauselijk legaat resideerde, zo goed en zo kwaad als het ging, enigszins werd bestuurd. In Brabant en en vooral in de Meierij, lag dit anders. Met name de hervormingsbepalingen in de katholieke kerk, genomen tijdens het Concilie van Trente(1545-1563) en uitgevoerd door het nieuwe bisschoppelijk bestuur in 's-Hertogenbosch heeft de trouw van het overgrote deel der Brabantse bevolking aan de katholieke kerk bestendigd. De ongelukkige start van de calvinistische Reformatie, die vanaf 1629 (inname van 's-Hertogenbosch) in dat gebied naar politiek machtsmiddelen greep in het verbod van de katholieke eredienst, de naasting (vordering) van katholieke kerkgebouwen en de bevoorrechting van een geĆÆmporteerde minderheid , vaak in de trits van gereformeerde schout, predikant en schoolmeester/koster hinderlijk aanwezig, moest wel op een mislukking uitlopen en bij het overgrote deel van de aan het katholicisme trouw gebleven autochtone bevolking gevoelens van afkeer en weerstand oproepen. Het protestantisme in Oss vertoont geen ander beeld.
De katholieken uit Oss en omgeving waren hun kerkgebouw kwijt en zij weken uit naar de St. Annakapel te Koolwijk, een buurtschapje gelegen nabij Herpen. Herpen lag in het Land van Ravenstein alwaar het katholieke geloof niet verboden was. Deze Annakapel in Koolwijk kent een lange geschiedenis. Kerkrekeningen uit 1524 vermelden al een capella S. Anne in Coelwyck. De kapel was een onderdeel van de parochie Herpen en was het doel van een jaarlijkse bedevaart. Na 1629 fungeerde de in het Land van Ravenstein gelegen kapel als grenskerk, voor de bewoners van de nabijgelegen Meierij van 's-Hertogenbosch, waar de uitoefening van de katholieke godsdienst verboden was.
Zoals al eerder gezegd begint de Hervormde Gemeente Oss officieel met het installeren van de kerkenraad in 1653. De eerste kerkenraad bestond uit 2 ouderlingen te weten D'E Johan Tergun, ontvanger van het kwartier Maasland, en D'Eerwaarde Abraham Hendrix. Tot diakenen werden benoemd Leonard Jacobs Verheij en Jan Claessen Kemmers, schepen (wethouder) te Oss. De kerkenraad is het bestuur van een lokale protestantse kerkelijke gemeente. Een kerkenraad bestaat over het algemeen uit de ouderlingen en diakenen van een (wijk)gemeente, de predikant, en soms kerkvoogden (in de Protestantse Kerk in Nederland, de PKN, heten zij kerkrentmeesters)
Vanaf haar eerste ontstaan was de Nederlands Hervormde gemeente Oss gevestigd in het voormalige katholieke kerkgebouw, de St. Willibrordus kerk. Een felle brand op 21 april 1751 brengt zware schade toe aan de oude kerk, waarvan het dak verbrandt en van de toren slechts de muren overeind blijven staan. De predikant wiens huis ook verbrand is, krijgt een nieuwe pastorie in de Begijnenstraat naast de kerk. Na de Franse Revolutie verandert er veel in Europa. Het bestuur van de -op de grondbeginselen van de Franse Revolutie 'vrijheid, gelijkheid en broederschap'- gevestigde Bataafse Republiek hier te lande kondigt in de Staatsregeling van 1798 ondermeer een vergaande vrijheid van godsdienst en godsdienstuitoefening voor alle burgers zonder onderscheid af. 'Alle kerkgebouwen en pastoriehuizen der voormalige heerschende kerk (=de hervormde of gereformeerde religie) worden overgelaten aan ieder plaatselijk bewind, om deswege tusschen alle kerkgenootschappen eenig vergelijk te treffen'. Na vertragende en trainerende acties van de kerkenraad van Oss krijgt het uiteindelijk op 29 augustus 1800 zijn beslag. Vanaf dat jaar zit de Hervormde gemeente Oss zonder adequaat kerkgebouw. Een vervallen koetsgebouw -waarvan de heer Hodenpijl eigenaar is- brengt voorlopig uitkomst. In 1812 moet de predikant ook de pastorie verlaten ten gunste van de pastoor. In 1815 komt er gelukkig een einde aan het pastorie vraagstuk. De pastorie bij de schuurkerk aan de Molenstraat komt aan de Hervormde gemeente Oss. Ook het probleem van het kerkgebouw is dan dus nog niet definitief opgelost.
Een nieuw kerkgebouw in 1817
De nieuwe kerk, gebouwd op de plaats van de vorige RK schuilkerk aan de Molenstraat, hoek Walstraat wordt op 12 januari 1817 plechtig ingewijd. Het is een zogenaamde Waterstaatskerk (Tussen 1813 en 1845 werden meerdere kerken onder regie van het ministerie van Waterstaat gebouwd, vandaar deze naamgeving).
Nogmaals een nieuwe kerk
Vanaf de jaren veertig in de 20e eeuw wordt gesproken over de bouw van een nieuwe kerk. De eigenlijke voorbereiding heeft lange tijd gevergd: van 1953-1966; In 1959 wordt de opdracht verstrekt aan de architecten ir. Van Mourik en ir. Van Wely; aannemer is de bekende firma N.A. de Bont te Oss. Deze nieuwe kerk, ook Paaskerk genaamd, wordt op 2 april 1966 door de Nederlandse Hervormde Gemeente te Oss in gebruik genomen. De oude kerk wordt verkocht en afgebroken. Het huidige kerkgebouw (anno 2017) staat aan de Wethouder Van Eschstraat.
In 1986 werd het archief bij het Streekarchief Brabant-Noordoost in bewaring gegeven. Aanvullingen op het archief volgden in 1996, 1999 en 2002. Voor de geĆÆncorporeerde hervormde gemeenten van Berghem/Nistelrode (1798) en Geffen/Nuland (1822) geldt dat de rechtsopvolger de Nederlands Hervormde gemeente Oss c.a. de archiefvormer is. Er is voor gekozen om de archivalia van die voormalige hervormde gemeenten tussen de stukken van de Nederlands Hervormde gemeente Oss te plaatsen. Wat betreft de gedeponeerde archieven geldt het volgende: In de Ring Oss van de Nederlands Hervormde kerk hadden de predikanten van 1. Oss, Geffen, Nuland, Heesch en Berghem, 2. Oijen en Megen, 3. Lith, Lithoijen, Alem, Maren en Kessel 4. Berlicum en Rosmalen en 5. Heeswijk, Dinther en Nistelrode zitting. De Ring vormde zelfstandig een archiefje. Ondermeer de notulen, huishoudelijk reglement, inventarislijst zijn bewaard gebleven.
Ook de archiefjes van Nederlandse Christelijke Vrouwen Bond (NCVB) afdeling Oss, 1943-1989 en van de Gereformeerde Jongelings Vereniging (JV) afdeling Oss, 1952-1959 zijn opgenomen bij de gedeponeerde archieven.
Het archief is ca. 7 m'. Er is niets uit vernietigd.
Theodorus Texelius 1633-1637
Jacobus Cuchlinus 1648-1651
Henricus Pelius 1651-1661
Gerardus van Blotenburg 1661-1678
Johannes Coets 1680-1701
Johannes van Haaften 1702-1731
Paules Johannes van Haaften 1732
Thomas van Spranckhuysen 1733-1770
IsaƤc Buschman 1771-1813
Jan Gerhard Hoogklimmer 1815-1820
Albertus Radijs 1820-1825
Hendricus Gerhardus Johannes Becking 1825-1829
Johan Frederik Hoff 1829-1852
Johannes Aegidius Timmerman 1853-1881
Albert Govert Reede 1882-1885
Jan Christiaan van Linden Tol 1886-1892
Johan Hendrik Tijl 1892-1900
Jacob Herderschee 1900
Gustaaf Adolf vd Bergh van Eysinga 1901-1911
Johan Florens Leonard Boonacker 1911-1915
Pieter Willem Verkouw 1915-1933
Franciscus Coenraad Marius Boenders 1935-1948
Hendrik Jan Hoek 1947-1966
Marinus Eliza van Heesen 1963-1965
Marius Hansen 1969-1970
Johannes Jacobus Brinkman 1966-1972
Jan Jerphaas van Lienden 1971-1977
Pim Verschoor 1973-1979
Jan Riewert Kok 1977-1986
Leendert Johannes Koffeman 1980-1989
Dick de Jong 1987-1994
Jan van den Berg 1990-1994
Marguerite Elise van Leeuwen 1994-1999
Simon Sluis 1995-2002
Alke Beate Liebich 2000-2012
Henrik Willem Vijver 2003-2012
-Oss, Geffen, Nuland, Heesch en Berchem
- Oijen en Megen
-Lith, Lithoijen, Alem, Maren en Kessel
-Berlicum en Rosmalen
-Heeswijk, Dinther en Nistelrode. Het archief van de Kring Oss berustte vanaf .... tot 14 december 1879 bij A.R. Blok, predikant te Berlicum. Op diezelfde dag wordt het archief overgedragen aan de heer J.G.W. Krol volgens de inventaris van het archief (zie inv.nr. 18 nummer 11 op de lijst). De Ring Oss werd op 1-5-1951 opgeheven en is gedeponeerd bij het archief van de Nederlands Hervormde gemeente Oss
, 1883-1856
, 1883-1856
Kenmerken
Het precieze jaar van openbaarheid kun je per inventarisnummer vinden.
Bij vragen kun je contact opnemen met het BHIC.