Langs de Eendracht, een zijarm van de Schelde, werd in 1583 de eerste echte waterlinie in de Nederlanden aangelegd. Hij was bedoeld om Zeeland en Tholen tegen een inval vanuit Brabant te beschermen.
Kaart van de polders tussen Tholen en Steenbergen met gegevens over bedijkingen en de inundaties van 1747. Klik voor een vergroting
Het was een reactie op de inname van Steenbergen door Parma het jaar daarvoor, in 1582, en op de versterking van de stad door de Spanjaarden. Een reeks polders langs de Eendracht, waaronder de Polders van Nieuw-Vosmeer, werd onder water gezet om de opmars van het Spaanse leger te stuiten. Alleen de hogere gedeelten van de polders bleven begaanbaar. Dat maakte de verdediging overzichtelijker.
Zeeuwse troepen legden op die hogere gedeelten - de accessen - versterkingen aan. In 1587 werd er een fortenlinie langs de Eendracht gebouwd en de Nieuwe Haven van Bergen op Zoom werd aangelegd met het Zuiderfort. De stad was strategisch van belang, omdat van hieruit de toegang tot de Schelde beheerst kon worden.
Alexander Farnese, hertog van Parma
Het is dan ook niet verwonderlijk dat in 1588 de Spaanse bevelhebber Parma Bergen op Zoom belegerde. De stad werd door Maurits ontzet. Twee jaar later, in 1590, heroverde Maurits na een kort beleg ook Steenbergen. Inmiddels was al een paar keer het nut van strategische inundaties bevestigd.
Daarom werd tussen 1588 en 1596 de Linie van de Eendracht versterkt met aarden verschansingen, zogenaamde redouten. In 1615, tijdens het Twaalfjarig Bestand, werden drie van die redouten vervangen door forten.
Na afloop van dat Twaalfjarig Bestand, in 1622, nam de nieuwe Spaanse bevelhebber Spinola Steenbergen in en sloeg vervolgens het beleg voor Bergen op Zoom. Hoewel de stad niet werd ingenomen, bleek tijdens dit beleg dat met name het noordfront kwetsbaar was.
Kaart van de nieuwe linie van Bergen op Zoom naar Steenbergen, 1627. Klik voor een vergroting
Toen de Spanjaarden de vesting Zantvliet, tussen Bergen op Zoom en Antwerpen, van bolwerken begonnen te voorzien en een aantal forten aanlegden langs de Schelde, besloten de Staten van Holland en Zeeland rond 1628 om drie forten, Moermont, Pinssen en De Roovere aan te leggen op de accessen tussen de moerassen ten noorden van Bergen op Zoom. In 1627 was al het Fort Henricus ten noorden van Steenbergen aangelegd.
Het beleg van Bergen op Zoom in 1747
Zo ontstond tussen 1628 en 1629 de Linie Bergen op Zoom-Steenbergen. De Linie van de Eendracht raakt daarmee in de vergetelheid en werd niet goed meer onderhouden. Pas tijdens het beleg van Bergen op Zoom in 1747 werd de oude linie weer op sterkte gebracht. Dat gebeurde opnieuw in 1794, bij de inval van de Fransen in de Nederlanden.
Het kaartje bovenaan dit artikel is niet juist. Het kaartje is gebaseerd op een kaartje van mijn website www.forten-brabant.nl en toont het noordelijk gedeelte van de stelling West Noord-Brabant uit de Eerste Wereldoorlog. Hierbij lagen de verdedigingswerken, in dit geval infanteriesteunpunten, aan de oostzijde van de (geplande) inundaties. Bij de Linie van de Eendracht lagen de verdedigingswerken (een serie forten en redouten) aan de westzijde van de inundaties. Verder is een belangrijk gedeelte van de oude linie van de Eendracht in 1747 weer in gebruik genomen om te voorkomen dat de Fransen die Bergen op Zoom veroverden alsnog op konden rukken naar Steenbergen.
David Ross
Annemarie van Geloven namens BHIC
bhiczei op 12 juli 2013 om 09:44
Dank voor uw reactie. De redactie zal er nog eens naar kijken.
Paul Huismans (namens BHIC)
zei op 15 juli 2013 om 13:39
@ David,
Dank voor deze correctie. Zoals je ziet hebben we inmiddels een andere kaart (uit 1747) gekozen, waarop de verdedigingswerken inderdaad aan de westzijde liggen (het noorden op deze kaart ligt links).
