Wie kent ze niet: televisieprogramma’s over het opnieuw inrichten van je huis door deskundigen? Je kunt je daarvoor aanmelden en als je geselecteerd word, krijg je gratis een geheel vernieuwd interieur. Zoiets overkomt nu ook het archief van het Sint-Catharinagasthuis in Grave. Dit wordt gerestaureerd, geconserveerd en gedigitaliseerd dankzij het conserveringsprogramma ‘Metamorfoze’. Noord-Brabant beschikt met het archief van het Sint-Catharinagasthuis en de Tafel van de Heilige Geest over een van de oudste en best bewaarde archieven op het gebied van de medische en sociale zorg in de provincie. Het gasthuis is in 1291 gesticht door de adellijke heer Jan I van Cuijk, die leefde van circa 1230 tot 1308. Het BHIC kent het belang van dit eeuwenoude archief. Het bestrijkt de periode 1291-1965.
Hoge ouderdom en lange levensduur
De hoge ouderdom in combinatie met de lange levensduur van het gasthuis is uitzonderlijk. Tot op de dag van vandaag leeft deze instelling voort in Catharinahof in Grave, dat onderdak en verzorging biedt aan kwetsbare groepen uit de samenleving. De inhoud van het archief weerspiegelt het dagelijks leven. De doelgroep die het gasthuis al deze eeuwen verzorgde (daklozen, armen en zieken) behoort tot de minst gedocumenteerde in de Nederlandse samenleving. Dat maakt het archief zo bijzonder.
Archief over sociale en medische zorg
Het archief bevat gegevens over sociale en medische zorg in Grave en het Land van Cuijk.
Zowel de armenzorg als de medische begeleiding ontstijgen het regionale karakter door de voortdurende aanwezigheid van soldaten en hun gezinnen in de garnizoensplaats Grave. De soldaten kregen hulp vanuit hun garnizoen, maar hun vrouwen en kinderen, die bovendien vaak achterbleven, waren aangewezen op stedelijke voorzieningen. Voor de armoedebestrijding. ontwikkelde het gasthuis experimenten om de kern aan te pakken. Dit kreeg vorm in werkverschaffingsprojecten en in meer structurele oplossingen, zoals de oprichting van een armenfabriek. Het Burgerlijk Armbestuur van Grave, dat het gasthuis beheerde, was in het begin van de twintigste eeuw, een van de grootste grondbezitters van Grave. Tot op heden wordt nog ongeveer 40 ha landbouwgrond verpacht aan landbouwers en veehouders. Over de landbouw en veeteelt in het Land van Cuijk heeft het gasthuisarchief veel gegevens.
Het leven van grote en diverse groepen personen komt in dit archief aan de orde. Vrijwel iedereen in de stad en de regio kreeg vroeg of laat te maken met medische zorg. Het gasthuis beschikte over een eigen pesthuis. Het herbergde een van de laatste lokale ziekenhuisjes. Dat functioneerde tot 1965. Het gasthuis was essentieel voor Grave: tot de bouw van de Maasbrug in 1929 was de stad ieder jaar maandenlang grotendeels van de buitenwereld afgesloten wegens de overstromingen van de Beerse Maas. Met de bedeling kwam een grote groep personen in aanraking. Ze waren voor hun levensonderhoud afhankelijk van het gasthuis dat tevens als Tafel van de Heilige Geest en weeshuis optrad. Overheidshandelen had direct en indirect invloed op de kwaliteit en kwantiteit van de zorg. De lokale overheid was angstig dichtbij, omdat de bestuurders van het gasthuis tevens bestuurders van de stad waren. De maatschappelijke onderklasse was daardoor geheel afhankelijk van de goodwill van lokale regenten.
Het archief beslaat 35 meter, papier en perkament. Aan de ongeveer 2000 charters, oorkonden op perkament, hangen in veel gevallen nog de zegels, die de inhoud bekrachtigen. Als bijzondere stukken kunnen daarnaast de documenten genoemd worden die de directe relatie met het huis van Oranje (heren van Grave) weergeven. Tevens hebben we te maken met zeldzame archiefvormen, zoals perkamenten rollen. Dat het archief van groot belang is voor wetenschappelijk en historisch onderzoek moge blijken uit een dissertatie Ghenge ende gheve uit 2013 van dr. Ron Fierst van Wijnandsbergen, resultaat van een onderzoek naar de financiën van de armenzorg in Grave vanaf de dertiende eeuw tot 1600.
Metamorfoze
Het BHIC heeft dit archief in samenwerking met de Stichting Erfgoed (Maaszicht) Catharinahof voorgedragen voor een grondige opknapbeurt bij het nationale conserveringsprogramma ‘Metamorfoze’. Dankzij hun financiering kan het archief materieel goed verzorgd en volledig gedigitaliseerd worden. Het Zeeuws Archief in Middelburg en Art in Print zijn hiervoor geselecteerd. Het project zal eind 2021 gereed zijn. Dan keert het archief weer terug naar Grave. De scans zijn vanaf dan online te raadplegen via de site van het BHIC.
Nooit ons laatste nieuws missen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief!
