Borgbrieven zijn schriftelijke getuigenissen die tot begin 19e eeuw worden afgegeven door de bestuurders van een dorp of stad, waarin ze verklaren dat zij een bepaald persoon, afkomstig uit die plaats, zullen onderhouden als hij of zij armlastig wordt. In de borgbrief staan meestal de naam en plaats van de instantie van de afgifte, de naam en hoedanigheid van de betrokkene, soms diens leeftijd en de plaats van toekomstige vestiging.
Zoek in de borgbrieven
Deze index omvat borgbrieven van de volgende plaatsen:
Afgegeven borgbrieven: Aalst, Arendonk (B), Baarle, Beerse (B), Bergeijk, Berghem, Berlicum, Best, Blaarthem, Bladel, Boekel, Borkel, Casteren, Diessen, Dinther, Dommelen, Duizel, Eersel, Eindhoven, Empel, Enschot, Erp, Esch, Gemert, Gestel, Haaren, Hapert, Heeswijk, Heeze, Helvoirt, Hilvarenbeek, Hoogeloon, Hooge Mierde, Hulsel, Lage Mierde, Leende, Liempde, Loenhout (B), Meerle (B), Meerveldhoven, Meir (B), Merksplas (B), Nederwetten, Netersel, Oirschot, Oisterwijk, Orthen, Reusel, Riel, Riethoven, Rosmalen, Schaijk, Schijndel, Someren, Son, Steensel, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode, Stratum, Strijp, Tilburg, Tongelre, Veghel, Veldhoven, Venray, Vessem, Weelde (B), Westerhoven, Wintelre, Woensel, Wortel (B), Zandhoven (B), Zeeland, Zeelst en Zesgehuchten
Ingekomen borgbrieven: Arendonk (B), Beerse (B), Boxtel, Erp, Heeze, Leende, Loenhout (B), Meir (B), Merksplas (B), Oisterwijk, Oss, Riethoven, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode, Veghel, Weelde (B), Westerhoven, Woensel, Wortel (B), Zandhoven (B) en Zeelst
Ook zijn in deze index de ingekomen borgbrieven verwerkt uit de archieven van de Godshuizen te ‘s-Hertogenbosch.
Goed om te weten
- Bij de meeste borgbrieven zijn bijzonderheden vermeld. Daarin komen vaak afkortingen voor: geb (geboren), won (wonende), zv (zoon van), dv (dochter van), otr (ondertrouw) en tr (trouwen).
- De borgbrieven in deze index zijn eerder als bestand op cd-rom uitgegeven door de Stichting GTOB. In dat bestand is bij iedere borgbrief de oorspronkelijke vindplaats opgenomen. Deze vindplaats is vanuit het bestand overgenomen in de index. Als het daarbij om archieven van het BHIC gaat, dan is in de index naast de vindplaats een directe koppeling gemaakt naar het desbetreffende archiefstuk in de collectie van het BHIC. Raadplegen daarvan kan in de meeste gevallen alleen op de studiezaal, de meeste stukken zijn nog niet gescand.
Als het om archiefstukken in collecties van andere archiefdiensten gaat, dan geeft de oorspronkelijke vindplaats samen met een link naar de website van een andere archiefdienst een aanwijzing waar verder te zoeken. Let op: deze vindplaatsen zijn mogelijk niet altijd meer actueel, bijvoorbeeld omdat archieven zijn vernummerd. In deze vindplaatsen komen enkele afkortingen voor: (O)AA voor (Oud) Administratief Archief (dorp/stadsbestuur) en R(A) voor Rechterlijk Archief (schepenbank).
- Tijdens het nader toegankelijk maken van schepenprotocollen zijn ook borgbrieven ontsloten, die in deze protocollen waren geregistreerd. Het loont de moeite om op zoek naar borgbrieven dus ook deze index op schepenakten te doorzoeken. Soms zal het om dubbele registraties gaan, maar soms niet.
Zoek in de schepenakten
Wat zijn borgbrieven?
Borgbrieven, ook wel akten van cautie, akten van indemniteit, borgtochtbrieven of ontlastbrieven genoemd, zijn schriftelijke getuigenissen, afgegeven door de bestuurders van een dorp of stad, waarin ze verklaren dat zij een bepaald persoon, afkomstig uit die plaats, zullen onderhouden als hij of zij armlastig wordt. Alleen mensen die in een bepaalde plaats geboren waren, kregen van de plaatselijke overheid zo'n bewijs.
De borgbrief had men nodig als men zich ergens buiten zijn geboorteplaats wilde vestigen en financieel niet onafhankelijk was. De meeste dorpen eisten van financieel wat zwakkere immigranten een dergelijke erklaring, alvorens toestemming tot vestiging te verlenen.
De Staten-Generaal hadden het overleggen van een borgbrief ook dwingend voorgeschreven bij verhuizing van de ene naar de andere plaats. Zo hadden ze bepaald dat "niemand der Ingezeetene (...) aan eenige Persoonen, van buiten koomende, eenige Huisen, Wooningen of Kamers soude moogen verhuuren, voor en aleer deselve met wettige Attestatien van de Regenten der Plaatsen, alwaar zij laatst gewoond hebben, aan de Officieren en Magistraten der Plaatsen (...) souden hebben beweesen, dat sy zijn eerlijke Luiden en van een goed gedrag, en voor en aleer sy souden hebben borge gesteld ten genoegen van de Officieren en Magistraten, tot securiteit van de Arme-Kasse..."
Omdat er over de uitvoering van deze resoluties verschillen van mening ontstonden (sommige regenten meenden dat de bepalingen op iedereen van toepassing waren, anderen vonden dat de rijkeren daarvan vrijgesteld moesten zijn), werd in 1725 per resolutie door de Staten-Generaal nog eens nadrukkelijk verklaard dat "een ieder Persoon of Huisgezin (...) alleen gehouden sal weesen cautie te stellen ter somme van eenhonderd guldens, dat sy of haare Kinderen binnen den tyd van vyf jaaren niet sullen koomen tot laste van Arm-Kasse van die Plaatse, daar sy sig needer sullen setten".
De regelingen werden natuurlijk steeds verder verfijnd. In 1731 werd bepaald dat personen die langer dan een jaar en zes weken buiten hun geboorteplaats gewoond hadden zonder borgbrief, in geval van armoede of ziekte geen beroep meer mochten doen op de armenkas van hun geboorteplaats en bij die van hun nieuwe woonplaats moesten aankloppen. Indien iemand zich ergens wilde vestigen zonder borgbrief en hij bezat minder dan f 200, dan had de magistraat het recht hem of haar te weigeren.
Problemen rezen nog in verband met jonge lieden die in een ander dorp gingen werken en na verloop van tijd daar wilden trouwen en zich vestigen. Voor deze categorie werd bepaald dat zij vóór hun ondertrouw aan de magistraat van hun geboorteplaats een borgstelling moesten vragen, welke borg de bestuurders verplicht waren te geven.
Beschikbaarheid
De borgbrief werd in het archief van de wereldlijke of kerkelijke overheid bewaard, in sommige gevallen werden uitgegeven en ingekomen borgbrieven ook in registers opgetekend.
Originele borgbrieven vind je daarom in de schepenbankarchieven en in de administratieve archieven van de verschillende plaatsen. In de Hollandse gebieden van Noord-Brabant tref je de borgbrieven, dan akten van indemniteit genoemd, veelal aan in de diaconiearchieven van de hervormde gemeenten. Daarnaast kun je borgbrieven in notariële archieven tegenkomen.
Indien iemand zich mèt borgbrief ergens gevestigd had en hij of zij wilde na verloop van tijd elders heen, dan kon zo iemand zijn ingeleverde borgbrief weer ophalen en meenemen. Vandaar dat de verzamelingen borgbrieven in de gemeentelijke archieven vaak niet helemaal compleet zijn.
Hulp nodig?
Heb je vragen? Je kunt altijd contact met ons opnemen, telefoon 073-6818500, e-mail vragen@bhic.nl en chat. Je kunt je vragen ook stellen op ons forum voor historisch onderzoek en genealogie: www.bhic.nl/forum
Met dank aan
Het BHIC kan deze index met borgbrieven via haar website aanbieden met toestemming en medewerking van Henk van den Brink, redacteur van het Genealogisch Tijdschrift voor Oost-Brabant (GTOB), een driemaandelijks tijdschrift dat verscheen van 1986 t/m 2010.
Het GTOB richtte zich op genealogen die onderzoek verrichtten in oostelijk Noord-Brabant. Bekendheid genoot het tijdschrift vooral vanwege de regelmatige publicatie van minder bekende bronnen, zoals alfabetische lijsten van afgegeven- en ingekomen borgbrieven. Door vrijwilligers van het GTOB is hard gewerkt om van veel plaatsen deze borgbrieven in te voeren in een computerbestand. Momenteel bevat dit bestand bijna 38.000 records.
Foto: Gezicht op kerk en molen van Boxtel in 1786 (collectie BHIC) Ingekleurd met ColourizeSG
