geschiedenis van de hondenkar
Algemeen
Tot in de jaren twintig van de vorige eeuw kwam de hondenkar vrij algemeen in het straatbeeld voor. De trekkracht van de hond bleek de mens goed van dienst te kunnen zijn. Van schilderijen en uit allerlei andere bronnen is bekend, dat er rond 1675 hondenkarren in het straatbeeld van Nederland voor kwamen. De Amsterdamse bestuurders vonden ze zo storend dat in dat jaar een verbod kwam om 'groote honden of rekels' voor wagens met een of twee wielen te spannen.
Deze verbodsbepaling werd meer dan eens uitgevaardigd. Een soortgelijke maatregel werd door het stadsbestuur van Rotterdam genomen. Het verbod hield geen stand.
De definitieve doorbraak van de trekhond met de hondenkar dateert in Nederland omstreeks 1800. Van andere landen zoals België, Duitsland, Frankrijk, Noorwegen en Zwitserland zijn gegevens bekend, dat er in de periode 1800 tot ± 1950 ook met hondenkarren werd gewerkt. In Denemarken was het werken met de hond met de hondenkar niet toegestaan en in Parijs werd het rond 1824 verboden. Engeland verbood vanaf 1855 de hond als trekhond in te zetten.
Ingespannen voor-, onder- of achter de kar liet de mens de hond voor hem werken. Een van de reden om dit dier in te zetten was, dat de hond een goedkopere werkkracht was dan bijvoorbeeld het paard. Wie zich geen paardenkracht kon permitteren, gebruikte de energie van honden als transportmidel. Ze trokken trouwens niet alleen karren maar ook ploegen en zelfs trekschuiten.
Het dier was meestal voor een lage prijs aan te schaffen. De hond stelde geen hoge eisen
ondermeer aan zijn of haar voeding, onderkomen of verzorging. Het dier nam er meestal genoegen mee met wat de pot schafte. Dat wil zeggen, dat het beest at wat hem voor gezet werd. De maaltijden van toen bestonden hoofdzakelijk uit etensresten, brood, groenten en slachtafval.
Hondenrassen
Het is bekend dat er verschillende hondenrassen, maar ook bastaarden, werk met de hondenkar hebben verricht. Het zijn voornamelijk de voorouders van de huidige bekende hondenrassen zoals; Bouviers, Deense doggen, Duitse herders, Groenedalers, Hollandse herders, Pyreneese berghonden, Sennehonden en Siberische Husky's. Maar ook het inmiddels uitgestorven Belgische hondenras 'Matin Belge' heeft vele vrachten met de hondenkar vervoerd.
Hondentuig
Om de hond voor, onder of achter de kar te spannen had men lerentuigmateriaal nodig. Een andere benaming hiervoor is het woord 'getuig'.
Dit tuigmateriaal bestond hoofdzakelijk uit een aantal riemen, die op een bepaalde wijze aan elkaar werden vastgemaakt. Zo was er het bekende 'borsttuig', dat uit een aantal riemen bestond. Hieraan zaten onder meer een tweetal riemen met lussen, waarin de burries van de wagen werden geschoven. Aan het einde van de twee lange riemen van dit borsttuig, kwamen dan enkele ijzeren kettingen of leren riemen. Deze werden aan de haken, die onder de hondenkar waren geconstrueerd, vastgemaakt.
Het kwam ook voor dat de hond een hondenzadel op zijn rug kreeg. De bedoeling hiervan was onder meer dat de burries door de loshangende lussen van het zadel werden geschoven. Door deze methode hing de wagen langs de rug van de hond. Vervolgens kreeg het dier zijn borsttuig hierover aan. Bij het inspannen van de hond voor de hondenkar werd als volgt gewerkt; allereerst kreeg de hond het zadel op zijn rug. Hieraan zaten enkele riemen. Deze werden onderlangs, aan de onderzijde van de buik van het dier vastgemaakt. Vervolgens werd het borsttuig losjes over de kop van de hond heen gedaan. De verschillende riemen van dit tuig werden vervolgens los langs de hond op de grond gelegd. Dan werd de hondenkar gepakt. Vervolgens werden de burries, die aan weerszijde van de hond kwamen, door de lussen van het hondenzadel geschoven. De losse riemen, met de bevestigingskettingen, werden aan de hondenkar vastgemaakt. Kwam de hond te los voor de hondenkar te staan dan werden de riemen van het borsttuig strakker aangegespt. Met deze combinatie, van hondenzadel met borsttuig, kreeg men een betere verdeling van de last op de rug van de hond. Het hondenzadel was van leer gemaakt en opgevuld met stro of paardenhaar.
Bekend is dat bepaalde honden voor de hondenkar een zogenaamde 'hondenhaam' droegen. Dit is een soort juk om de nek van het dier. Het is te vergelijken met de hamen die bij paarden gebruikt worden en zo dan ingespannen staan voor de prachtig versierde koetsen en wagens.
Gebruikers van de hondenkar
De melkventer De bakker
Allerlei lasten en vrachten werden per hondenkar vervoerd. De hondenkar was vooral populair bij; bakkers, kleine boeren, eierhandelaren, expediteurs, rondtrekkende fotografen, groentenboeren, imkers, kaasventers, krantenbezorgers, kruideniers, looiers, marskramers, melkventers, petroleumventers, poeliers, postbezorgers, schoenlappers, slagers, visventers, verhuizers en allerlei andere kleine ambachtslieden.
Bekend is dat de hond met hondenkar lang werden gebruikt voor het bezorgen van brieven en pakketpost en in het leger als trekdier voor mitrailleurwagens.
Trekhondenwet
In de trekhondenwet van 1910 werden eisen gesteld aan zowel begeleider, hond als kar.
Houders van trekhonden moesten geregistreerd worden en de kar moest zijn uitgerust met een drinkbak en ligplank. Trekhonden moesten ouder dan een jaar zijn en een schofthoogte van minimaal zestig cm hebben. In Nederland mochten maximaal drie honden voor de kar. Er stonden voorschriften in met betrekking tot het maken en de afmetingen van 'hondentuig'.
De trekhondenwet van 1910 in beeld.
1. De geleider, leeftijd 14 jaar en ouder
2. De geleider bevindt zich tijdens den rit op de kar; schriftelijke vergunning van den B.M.; aanteekening hiervan op het nummerbewijs
3. Vóór de kar maximum 3 honden naast elkaar (min. hoogte 60 cM.)
Onder de kar maximum 2 honden naast elkaar (min. hoogte 50 cM.)
4. Draagriem ten minste 6 cM. breed
5. Borstriem van ten minste 4 cM. breedte, rekende tot achter de voorpooten
6. Buikriem van ten minste 4 cM. breedte
7. Horizontaal gerichte stregen
8. Steunsel, waardoor de hond ongedwongen kan liggen, zitten of staan
9. In dezen zak bevindt zich het nummerbwijs
10. Naam van de houder en die van de gemeente, waarin hij woonplaats heeft, alsmede het nummer van de inschrijving in geverfde zwarte letters en cijfers van 8 cM., op een wit bord ter rechterzijde van de kar, zooveel mogelijk naar voren bevestigd
11. Een hondenkar is een voertuig, met één of meer honden bespannen
12. De steeds bruikbare zindelijke drinkbak
13. De doelmatige ligplank
14. De lading en de persoon moeten zich in evenwicht bevinden en het gewicht
mag niet zóó groot zijn, dat het trekken kenlijk bovenmatige inspanning vereischt
15. De halsband, indien aanwezig, moet zijn van leder of van door den Minister goedgekeurd textielproduct
Anti-trekhonden Bond
In 1912 werd de Anti-Trekhonden Bond opgericht, die nu door het leven gaat als Bond tot Bescherming van Honden alias de Hondenbescherming. Tegenstanders van de hond als trekdier wonnen in de loop der jaren langzaam terrein. De Wet op de Dierenbescherming, die met ingang van 1962 in werking trad, verbood uiteindelijk het beroepsmatig werken met honden. De hondenkar werd een museumstuk.
zie ook de speciale website
www.hondmethondenkar.nl
