Arbeiders vanuit Uden naar het Ruhrgebied

De informatie die ik hierbij aan kan vullen is: Dat mijn schoonvader Mathias Harks uit Best, was geboren in Winckhausen Dld. 31 juli 1906.
Zijn ouders kwamen uit St. Oedenrode. Zijn grootste belangstelling was altijd de Krupp fabrieken in Essen. De taal Duits lag hem gemakkelijk en zo die later ook bij mijn meisje, nadien mijn vrouw.
Op 17 september 1907 werd te Essen Dld. Hendrika Harks zijn zus geboren, Peettante van mijn echtgenote.
Over de achtergronden is mij niets bekend. Via de pers bekendheid geven !

Hebben de emigranten ook het woord, op zijn Hollands gezegd, de tuinHark :
De “Griesel’ op z,n Ujes, als dialect meegebracht ??

Hark = Griesel - ik denk dat het niet alleen in Uden zo gezegd werd; heb dit ook gehoord in andere plaatsen in Brabant en Limburg. Vermoed dat dit woordgebruik wel ouder is dan de -begin 20ste eeuw- 'meegebrachte' woorden uit Duitsland.

Van Dale Etymologisch woordenboek:
gries [gebroken graan, kiezelzand] {1573} < hoogduits Griess [gruis, zand, kiezel, gruttenmeel], middelhoogduits griez [zandkorrel, kiezel], oudsaksisch griot, oudengels greot [zand], grist [te malen koren], oudnoors grj¨­t [gesteente] ¡ú gort, griend1, grind2, gruis.

Hierbij een leuk artikel over het aantal Nederlanders wat zich ophield in de Roerstreek rond 1900. Een bericht uit het Algemeen Handelsblad van 10-04-1896:

“Nederlanders te Ruhrort.
Uit het jaarverslag van de Nederlandsche Vereeniging te Ruhrort, waarvan beschermvrouwe is de groothertogin van Saksen-Weimar, blijkt o. m., dat op 19 Januari van dit jaar het vier jaren was geleden dat de Vereeniging werd opgericht, en in dien tgd is ge- bleken, dat een Vereeniging als deze, werkelijk voor Ruhrort en omstreken een groote noodzakelijkheid is. Aan ondersteuningen werden in 1895 M. 277 uitgekeerd aan 71 verschillende personen en gezinnen en zou er, evenals vorige jaren,nog veel meer gegeven kunnen worden, indien slechts de toestand van onze geldelijke middelen zulks veroorloofd hadden. De noodzakelijkheid van het bestaan dezer liefdadigheidsinstelling, blijkt voornamelijk uit het aantal Nederlanders, woonachtig in de verschillende gemeenten in den omtrek van Ruhrort, nl.: Ruhrort 150, Duisburg 608, Meiderich 794, Oberhausen 300, Mülbeim a/d Ruhr 100, Laar u, Reeck 300, Essen a/d Ruhr 1000, Broekbuyzen 80, Sterkrade 50, Mors 50. dit een een onderzoek door het bestuur ingesteld, is gebleken, dat 9/10 van deze 3432 Nederlanders tot den werkenden stand behooren.
Eere-voorzitter dezer Vereeniging is de heer Aug. Holtkott, consul der Nederlanden, en het bestuur over 1896 bestaat uit de heeren: P. W. Schiebergen, voorzitter; J. C. Mak, 2e voorzitter: A. J. Lensvelt, secretaris, en P. P. van Kleef, penningmeester.”

Er hebben dus veel Nederlanders, waaronder Brabanders, in het Roergebied gewerkt rond die tijd. Opvallend, dat het ook in de gegevens van het BHIC vooral Udenaren zijn. Ik heb bijvoorbeeld slechts twee Veghelaren kunnen (twee zusjes Van den Akker) die in Sterkrade geboren zijn. Het zal wellicht iets te maken hebben met de slechte economische situatie waarin Uden in de negentiende eeuw verkeerde. Het is een bekend verschijnsel dat in Oost-Brabant met name Udenaren in die tijd hun heil zochten in andere plaatsen of andere landen: o.a. Little Chute, Wisconsin.
Wat ik eveneens opvallend vind is, dat veel van deze mensen na hun werk in Duitsland toch weer teruggekeerd zijn naar Uden en omstreken. Misschien heeft het iets te maken gehad met de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende economische malaise in Duitsland?

Overigens is het woord 'griessel' gewoon Brabants. Het zou afkomstig zijn van het Zuid-Nederlandse 'gritsel', een houten hark.

zo zijn ook mijn overgroot vader jan van den oever , met zijn vrouw die zijn in 1900 naar de krupp fabriek gegaan om te werken en mijn oma johanna martha van den oever is op 22 october 1901 in essen geboren .ken iemand mijn vertellen of hij ook op een van de fotos staat

Ook vanuit Overlangel/Herpen en andere plaatsen in Noordoost-Brabant vertrokken eind 19e eeuw mensen naar het Ruhrgebiet, niet alleen ivm werk in de fabrieken, maar ook om in de mijnen en in de landbouw (seizoensarbeid) te werken, uit armoede, op zoek naar een beter bestaan. Een deel van deze mensen keert later niet terug naar de geboortestreek maar naar de Limburgse mijnstreek waar volop werk was. Commissaris der Koningin Mr. A.E.J. baron Van Voorst tot Voorst verhaalt hierover in het verslag van zijn werkbezoek aan Herpen van 23 mei 1900 (te vinden onder "Herpen door de ogen van").

Toegang 7634 inv. nr. 167 – 27 december 1905 Uedem? Hoog geachte en wel Edelen Heren. Ik heb de pen opgenomen om U een enkel woord mede te delen dat mijn vrouw het voorgaande jaar overleden is 1904 – 19 september, en mijn zoon Marinus moet nu soldaat worden zo dat ik niemand meer heb om bij mijn minderjarige kinderen te blijven. Maar nu heb ik weer goede gelegenheid om te trouwen met een Pruisenmeid. Maar nu heb ik doopakte en certificaat met toebehorende papieren nodig. Mijn heer Burgemeester wilt zo goed zijn mij die kosteloos op ongezegeld papier in orde te maken en mij die zo spoedig mogelijk toe te zenden. Als ik zo moest blijven wonen
met mijn kinderen, zou ik verplicht zijn mijn kinderen aan Uwen gemeente over te geven tot last voor U, en zo ik trouwen kon waar dat niet nodig. Ik ben in Schijndel gehuwd in het jaar 1885 ik Jan Timmers geboren in 1863 op 7 april. Mijn vader waar Gerardus Timmers in Gemonde onder Sint Oedenrode, mijn moeder waar Pitronella van de Eerde geboren te Sint Oedenrode en in Boxtel overleden. Mijn vader is in Gemonde Sint Oedenrode overleden. Mijn echtgenoot waar Johanna Korsten overleden in Pruis Eudem? De vader hiervan waar Adriaan Korsten, de moeder waar Anna Maria Verbakel zijn allen in Schijndel overleden en geboren. Mijnheer beter duidelijk maken kan ik dat niet en zelve niet goed komen kan. Verder van mij gegroet die zich noemt Jan Timmers Pr Ueden Gocherweg 169b Weideman.

@Willie, ik denk dat de plaats Uedem bedoeld is, vlakbij Kleve.

Interessante aanvrage van die Jan Timmers!

De NBDS, ofwel het Duits Lijntje, verbond eertijds Boxtel met Wezel.
De spoorlijn was een onderdeel van de verbinding Londen-Berlijn-Sint-Petersburg. Men kon vanaf Schijndel en Uden dus gemakkelijk met de trein naar Duitsland reizen. Het Duitse Uedem was een van plaatsen aan deze spoorlijn.

Via mijn zwager (75) verneem ik dat vader vertelde: zijn vader vanuit Essen naar de mijnen is vertrokken, de Duitse of de Nederlandse mijnen ?
Later Koetsier op het kasteel in St. Oedenrode en verder op de Veluwe en in Edam gewoond, waarna in Best als Veldwachter.

In Best ingeschreven 1924: Mathias Harks geboren 2 april 1885 Sint-Oedenrode.
Vermelding van broep, gemeenteveldwachter.
Getrouwd te Sint-Oedenrode op 19 november 1904 met Maria vam Lieshout geboren 25 februari Sint-Oedenrode
Hun kinderen zijn geboren:
Marcela op 17 juni 1907 Sint-Oedenrode
Mathias Leonardus op 31 juli 1906 Winckhausen
Hendrika Pertronella op 17 september 1907 Essen
Leonard op 27 april 1912 Essen
Karl op 9 februari 1916 Essen
Bron Regionaal Historisch Centrum Eindhoven en BHIC.

Beste Rolf Vonk, Veghel 31-12-2012

Het is inderdaad juist dat er twee zussen Van den Akker in Sterkrade zijn geboren.
De gehele familie Antonie van den Akker zijn vrouw Cisca van den Akker van Lieshout ( mijn opa en oma )zijn naar Sterkrade getrokken om economische redenen, er was hier geen werk om van te leven, en het Ruhrgebied met z'n vele staal fabrieken gaf toendertijd vele gezinnen uit deze streek 'n kostwinning.
Ik ben nog in het bezit van enkele fotos uit die tijd in Sterkrade met daarop de familieleden van Fam. Van den Akker.
Mogelijk is een van de twee zussen, tante Anna je oma.
Tante Anna was gehuwd met Piet Vonk
( geboren te Uden, maar altijd in Veghel gewoond )
Ook ome Martien was toen in Sterkrade te Duitsland. Hij is in 1946 gestorven te Veghel.
Na terug keer uit duitsland heeft de familie Van den Akker in een huisje in de Lindelaan te Veghel gewoond.
Deze terugkeer was nog voor de 1e WO, er moest een nationalisatie keuze gemaakt worden. Opa heeft toen besloten om terug te keren naar Nederland. Veghel.
Opa was werkzaam bij een plaatselijke aannemer. en stond bekend als Toontje Optimist.
Antoon en Cisca hebben in de lindelaan hun 60 jarige huwelijk gevierd.
Vele oud veghelaren zullen hem beslist gekend hebben en de oudjes kennen hem nu nog. Toen was Veghel ook nog niet zo groot.
Ik kan je hier nog veel meer van vertellen, maar dan wordt dit schrijven veel te lang, maar heb je vragen, neem dan contact met mij op.

Met vriendelijke groet,

Dhr. G.J. van den Akker

Beste Rolf.

Een foutje in mijn vorige bericht:
Het is niet je opa maar je overgrootvader.

M.vr.gr. ger.akker@home.nl

Op het gevonden gedachtenisprentje van Marcela Harks, ontdek ik dat zij te St. Oedenrode geboren is op 11 mei 1905. Willie, ik zal het prentje scannen en naar je toesturen.
Ps. Na alle gegeven reacties heb ik geen melding gekregen en lees deze nu pas!

Adriaan van Sleeuwen (1871-1947) en zijn tweede vrouw Gerardina Beekmans (1875-1923) zijn ook in Sterkrade enkele jaren arbeidzaam geweest. Is er misschien iemand die Adriaan of Gerardina bekend voorkomen.

Adriaan en Gerardina komen beiden uit Uden.

Ik ben historicus en bezig met een promotie-onderzoek "Nederlandse arbeiders in het Ruhrgebied van 1900-1940" Ik heb al heel veel onderzoek gedaan in de archieven, ook in de Duitse bedrijfsarchieven. Bij Krupp kreeg ik helaas niet de gegevens die ik hebben wilde, omdat het te lastig was een grote stalen kast met kaartenbakken met gegevens van Nederlanders uit de kelder naar boven te halen. Ik zou graag wat meer persoonlijke verhalen willen hebben van Nederlanders die in het Ruhrgebied hebben gewerkt, zodat ik niet alleen een dissertatie kan schrijven, maar ook een boek, dat interessant is voor lezers, die geen geschiedenis hebben gestudeerd. Ik hoop te promoveren aan de universiteit in Leiden, maar dat gaat nog wel even duren. Nederlanders, die bij Thyssen en Mannesmann hebben gewerkt heb ik genoteerd, maar zij zijn alleen geregistreerd en het verhaal achter hun migratie en hoe het verder met ze is gegaan, kan ik niet achterhalen, in ieder geval niet binnen afzienbare tijd. Maar er wordt dus gewerkt aan een algemeen overzicht over de lotgevallen van de Nederlandse arbeiders in de periode voor de Tweede Wereldoorlog. Elke aanvullende informatie is welkom en als iemand van u wil weten of een familielid bij een van beide genoemde bedrijven heeft gewerkt, dan kan ik het opzoeken als u de naam, geboortedatum en geboorteplaats aan mij doorgeeft. Ik heb zelf mijn grootvader in het archief van Mannesmann gevonden. Hij kwam uit Amsterdam.
Groeten,
Ank Engel

Beste Ank Engel,
Zou je contact met mij op kunnen nemen, ik heb enkele vragen over personen die in Duitsland gewerkt hebben ( staalfabrieken ) en gewoond hebben in Sterkrade, b.v.d.

Mogelijk kan ik je ook aanvullende info verstrekken voor je promotie-onderzoek.
Mijn e-mail adres is : ger.akker@home.nl
Alvast bedankt.

Met vriendelijke groet,

Ger van den Akker

Wat mooi dat ik dit verhaal hier tegenkom. In mijn voorgeslacht komt ook een gezin voor dat vanuit Stratum (bij Eindhoven) vertrokken is naar Sterkrade. We dachten al dat het te maken had met gebrek aan werk hier. Wellicht heb je iets aan hun gegevens. Het gaat om het gezin Mathijs van Hugten-Johanna van Dinter. Ze zijn eind 1900 uitgeschreven uit het bevolkingsregister van Stratum naar Sterkrade. Manlief een paar maanden eerder dan zijn vrouw en hun kinderen. In de regionale archieven duiken ze daarna niet meer op.
Groeten,
Carin Groenen

Beste Ank
Vreemd dat ik geen melding van je reactie in augustus heb ontvangen. Ik word er nu door Marilou op gewezen. Wij zijn zeer geïnteresseerd in dit onderwerp, vandaar dat ik enkele jaren geleden dit bericht hebt geplaatst.
Heel interessant dat je intensief met dit onderwerp bezig bent.
Neem gerust contact met ons op via info@udenarchief.nl
Groetjes Marja Waals en Luciën Bressers

Beste Marja en Luciën Ik ga jullie mail sturen. Morgen zal ik er wel even tijd voor hebben, meer dan op dit moment. Ik ben al heel ver met mijn onderzoek en ik kan er veel over vertellen.
Groeten, Ank Engel

Ondertussen is mevrouw Ank Engel uit Amsterdam bij ons in Uden op bezoek geweest en hebben we elkaar nuttige informatie kunnen verstrekken. Uiteraard houden we contact!

Beste Ank

Je schrijft dat je informatie hebt over personen, die in Essen hebben gewerkt. Mijn gootvader ( 1890 - 1962): Anne Ottes Vleeshouwer. Geboren op 20 oktober 1890 te Medemblik is ook in Essen geweest. Ik heb zijn Nationaliteitsbewijs in mijn bezit. Bij zijn (gewenste) terugkeer naar Nederland. Hij woonde toen in Amsterdam. Heb jij meer informatie voor mij? Hoe zijn ze in Essen terecht gekomen?
Met vriendelijke groet,

Otto van Willigenburg

Ik heb alle namen van de Nederlandse arbeiders, die voor de Oorlog bij Mannesmann en Thyssen hebben gewerkt uit de Stammbücher van de bedrijfsarchieven gehaald. Er zijn enkele boeken verloren gegaan, dus helemaal compleet is dat ook niet. Het archief Nederlandse arbeiders van Krupp is niet ontsloten en ik kon er dus niet bij. Geen enkel argument hielp. De naam van je grootvader heb ik niet bij Mannesmann of Thyssen gevonden. In Essen zit de firma Krupp en daar kan ik dus niet bij. Mogelijk heeft hij daar gewerkt, maar er waren ook andere kleinere bedrijven en er werkten ook Nederlanders bij de gemeente, bouwvakkers en grondarbeiders e.d. In het amsterdamse stadsarchief vond ik Anne Ottes Vleeshouwer geboren op 25 oktober 1890, maar daar heb je zelf vast al gekeken. Meer gegevens staan daar niet, niets over verhuizing naar Essen. Misschien is er meer te vinden als je naar het archief in Amsterdam toe gaat en hulp vraagt aan een archivaris. Helaas kan ik je grootvader in mijn bestanden niet vinden. Ik heb wel eens informatie over arbeiders door kunnen geven aan nakomelingen op hun verzoek, maar nu lukt het niet. Krupp aanschrijven is nog een mogelijkheid. Misschien zoeken ze wel even in de kelder naar een enkele naam. Onder villa Hügel in Essen staat een grote stalen kast met kaartenbakken in de kelder. Als ze die kast gaan verplaatsen dan kunnen onderzoekers er in kijken, maar ja... of dat ooit gebeurt?
Met vriendelijke groet,
Ank