Bang voor besmetting in 1866?

In de 19de eeuw vonden in ons land vier grote cholera-epidemieën plaats. De eerste in 1832 en de laatste keer dat deze ziekte ons land op grote schaal trof was in 1866. Bij deze laatste epidemie overleden bijna 20.000 personen aan de ziekte, waarvan 1.169 in de provincie Noord-Brabant. De epidemie begon op 17 april 1866 en eindigde op 15 december 1866. De eerste gemeenten in Brabant waar de ziekte de kop op stak waren ’s-Hertogenbosch, Schijndel en Zevenbergen. Na de officieuze beëindiging van de epidemie waren twee gemeenten in Brabant nog niet besmettingsvrij, namelijk Etten-Leur en Zevenbergen.

Het toeval wil dat Vincent van Gogh verbleef in de gemeente die het langst met deze verschrikkelijke ziekte besmet was. Tot september 1866 zat hij namelijk op de kostschool van Jan Provily in de Stationsstraat in Zevenbergen. Volgens het gemeenteverslag van Zevenbergen over dat jaar waren er 36 personen aan de ziekte overleden.

In september, aan het eind van het schooljaar, verliet Vincent Zevenbergen en liet zich inschrijven aan de Rijks-HBS in Tilburg. In sommige publicaties wordt vermeld dat hij Zevenbergen verliet van wege de cholera-epidemie. Dit valt echter te betwijfelen als men weet dat in Tilburg in de maanden september en oktober alleen al 64 inwoners van de stad besmet waren en er in die twee maanden 33 aan de ziekte overleden. Uit recent onderzoek is gebleken dat Vincent de kostschool verliet omdat de jongensafdeling werd gesloten.

Tussen 1849 en 1871 was vader Theodorus van Gogh dominee van de kleine Nederlands hervormde gemeente in Zundert. In 1866 heeft zich in het gezin waarschijnlijk een klein drama afgespeeld. In het archief van de familie bevindt zich een bijzondere brief van vader. Mogelijk was vader Van Gogh ernstig ziek of vreesde hij besmet te worden door het choleravirus en eraan te bezwijken.

Hieronder de brief:

Zundert 19 augustus 1866

des morgens 5 uur

Bij de gedachte aan de mogelijkheid van mijn overlijden wens ik het volgende neder

1. Ik dank mijne vrouw voor wat zij mij in leven sedert ik met haar verbonden was, is geweest. Zij bouwde mijn pad. Zij bouwde mijn huis. Zij verkwikte mij door hare liefde. Zij heeft mij door hare vroomheid en wijsheid veel goeds bewezen. Ik zegen haar voor wat zij aan mij en mijne lieve kinderen heeft gedaan.

2.Van mijn kinderen verwacht ik dat zij hunne moeder de liefde zullen vergelden die zij van haar en van mij ondervonden hebben. Zij zullen de steun zijn hunner moeder wanneer die weduwe is.

3. Hebt elkander hartelijk lief, vergeef elkander dikwijls, wees nederig en bescheiden, volg Jezus na, doe alles wat goed is uit liefde en dankbaarheid aan God.

4. Ik dank allen die goed voor mij waren. Ik bid voor vergeving voor al wat niet goed in mij was. Ik beveel aan God mijne vrouw en kinderen en bloedverwanten en gemeente.

5. Ik maak staat op mijne Kinderen dat zij hunne moeder steunen en liefhebben zullen. God zegene haar en hen met de beste zijner zegeningen, Vaartwel!

Uw man en vader die u innig liefheeft.

De afscheidswoorden van vader Van Gogh bleken gelukkig wat voorbarig. Nog 19 jaar kon hij zich wijden aan de opvoeding van zijn kinderen en zijn taak als dominee.

Bronnen

J. Hanlo, Algemeen overzigt over de cholera-epidemie van 1866, sinds haar begin op 17 April tot op haar vermoedelijk eind op 15 December 1866 d.d. 07-01-1867 in het Nederlands tijdschrift voor geneeskunde.

Nico van Wageningen, Het gezin van Gogh, Een familiegeschiedenis in brieven, Uitgeverij Scriptio, 2009.

Cor Kerstens, Vincent van Gogh in Zevenbergen, uitgave in eigen beheer, Etten-Leur, 2013. Integraal overgenomen in Oud Nieuws van Heemkundekring Willem van Strijen in Zevenbergen.