Na de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) werd het belijden van de Rooms-Katholieke godsdienst verboden. Het kerkgebouw in Terheijden, gewijd aan de H. Antonius, kwam in het bezit van de protestantse gemeente.
De protestantse gemeenschap richtte het kerkgebouw uit 1633 in naar eigen gebruiken. Katholieke erediensten werden oogluikend toegestaan en vonden plaats in zogenaamde schuur- of schuilkerken.
Na de Franse veldtocht, geradicaliseerde Franse revolutionairen die de macht van de kerk hadden gebroken en de monarchie afgeschaft, kwam in 1795 het grootste deel van het huidige Nederland onder Frans invloed, waaronder ook de stad Breda en omgeving en zo ook Terheijden.
Met de komst van de Fransen kwam er een eind aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588 en 1795) en kwam er vrijheid van godsdienst. In 1795 durfden de katholieken weer hun eigen baarkleed over de doodskist te leggen. Door de gemeente Terheijden werd al een regeling gemaakt, waardoor de katholieken hun vroegere rechten en bezittingen konden terugkrijgen.
Pas op 26 augustus 1799 werd door de vertegenwoordiging van de Bataafse Republiek (1795–1806) het besluit genomen de grote kerk weer over te dragen aan de katholieken. De grootste geloofsgroep kreeg het recht op de grootste kerk, het kerkgebouw gewijd aan de H. Antonius. Jacobus Theodorus Roels(*) was gedurende deze overgangsperiode pastoor van 1786 tot 1808.
Echter, de protestanten hielden de teruggave tegen door zich te beroepen op bijzondere eigendomsrechten van meubilair en bleven halsstarrig weigeren. Het gemeentebestuur van Terheijden besloot hierop de kerk te sluiten zolang de beroepsprocedure liep. “De onderhandelingen werden van weerszijden bits en spijtig gevoerd.”
Het beroep door de protestanten werd afgewezen op 11 maart 1801 en op 8 april 1801 konden de katholieken de kerk weer in bezit nemen; de protestanten kregen het hun toebehorend meubilair. In het najaar werden de meubels van de schuurkerk naar de kerk gebracht en vanaf 10 november 1801 konden er weer ‘heilige diensten’ gehouden worden. Gedoopt werd er voorlopig nog in de vroegere schuurkerk. In 1802 kwam de parochie Terheijden onder regie van het Apostolisch Vicariaat Breda, de voorloper van het huidige Bisdom Breda.
Dit verhaal is gebaseerd op onderzoek door Pierre Gruca in het archief van de Vijf Heiligen Parochie.
Bron
Archief parochie H. Antonius Abt: Het onderzoek door Pierre Gruca uit de periode van het leven en werken van pastoor Thomas van Raak en wat er aan voorafging.
Aantekeningen
* Pastoor De in Rijsbergen geboren Jacobus Theodorus Roels werd tot pastoor benoemd voor de parochie Terheijden (H. Anthonius Abt) op 14 maart 1786 en volgde de op 21 februari 1786 overleden pastoor Leonardus Leenders op. Roels studeerde vanaf 1747 te Leuven en werd in 1779 tot priester gewijd. Op 10 oktober 1808 overleed pastoor Roels te Terheijden.
Kapelaan Adrianus Franciscus Praets werd geboren in Zundert in 1750, werd tot priester gewijd op 20 mei 1780 en kwam in 1786 naar Terheijden als kapelaan om daarna in 1796 de eerste pastoor van Wagenberg te worden.
