In een tentoonstellingscatalogus uit 1998, die ik in Leuven kocht, kwam ik dit fraaie kaartje tegen van onze provincie en de gelijknamige provincies in België, kortom: samen het oude hertogdom Brabant.
De maker van de kaart heeft in deze kaart de in werkelijkheid onregelmatige vorm van het hertogdom Brabant in een perfect ronde vorm ‘gepropt’, uiteraard ten koste van alle feitelijke plekken en afstanden. Deze ‘cartograaf’ probeerde niet een bruikbare wegenkaart te tekenen, maar met deze vorm te vertellen, dat dit Brabant ‘een wereld op zich’ is: volmaakt als een cirkel en kennelijk ook nog het middelpunt van de rest van de wereld. Brabant was in de ogen van de opdrachtgever van deze kaart uiteraard een streek van groot belang en stak ver uit boven de omringende landstreken, die alleen genoemd worden: het lijkt ook op een kompasroos, compleet met de windstreken op de rand van deze bijzondere kaart.
Bron: Koninklijke bibliotheek Brussel, manuscripten 2088-2098, folio 87 verso
Officieel bijschrift in de catalogus: "Dit kaartje houdt het midden tussen realistische cartografie, beoefend door onder andere Mercator, en de symbolische cartografie van de Middeleeuwen. De vorm van het kaartje, waarop Brabant voorgesteld wordt als een volmaakte cirkel, is symbolisch en houdt geen rekening met de fysische realiteit. De situering van de steden en de waterlopen komt tot op zekere hoogte overeen met de werkelijkheid. De kaart bevat de namen van steden als Brussel, Leuven, Mechelen, Antwerpen, Breda. Daarnaast zijn ook rivieren en aangrenzende graafschappen vermeld."
Ik heb niet alle plaatsnamen kunnen en hoeven ontcijferen, maar het is bij het lezen van de plaatsnamen wel handig te weten, dat de tekenaar vanwege de ruimte een -n- vaak weglaat en (meestal) vervangt door een streepje boven de plek in de naam, wáár hij hem weglaat.
Ligatuur voor 'Sint' in 'Sint-Odenro'
Zie bijvoorbeeld ‘Brabatia’, Helmot’ en ‘Endhove’ en direct boven de laatste st odero met een ligatuur* die een afkorting voor ‘Sint’ moet zijn en ‘odero’, met een streepje boven de -e-, lees ‘odenro’: Sint-Oedenrode (de parel van de Meierij).
Verder nog ‘flu’, voor het Latijnse ‘fluvius’ (rivier), als in ‘domel flu’, rivier de Dommel.
Den Bosch (bovenin de kaart) is verlatijnst tot ‘buscoducis’ (bos van den hertog) en ingekort tot ‘buscuducs’. Boxtel werd kennelijk toen al hetzelfde uitgesproken en gespeld.
Bron
Honoré, Inèz, uit: Bessemans, L., Leven te Leuven in de late Middeleeuwen, Leuven 1998, pag. 170
Noot
* Een ligatuur is een teken dat gevormd is door twee of meer lettervormen in één vorm te schrijven of te drukken. Ligaturen ontstonden op natuurlijke wijze in handschriften, en bleven in gebruik toen er met loden letters gedrukt werd.
