Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Boekel te melden hadden in hun Tabel van classificatie van de grondeigendommen.
Algemeen
Ligging
De gemeente Boekel ligt 28 kilometer van Eindhoven, hoofdplaats van het arrondissement en de meest nabije marktplaats, en 30 kilometer ten zuiden van de hoofdplaats van de provincie ’s-Hertogenbosch.
Aangrenzende gemeenten
Boekel grenst ten noorden aan de gemeente Uden, kanton Grave, ten oosten aan Wanroij en Oploo, kanton Boxmeer, ten zuiden aan de gemeente Gemert en ten westen aan Erp.
Rivieren en beken
De onbevaarbare rivier de Aa valt gedeeltelijk samen met de gemeentegrens in het westen. Het grondgebied wordt doorkruist door enkele beken en waterlopen, die zomers helemaal droogvallen en ‘s winters het overtollige water uit de heide opvangen. De gemeente ligt ver van alle grote wegen en heeft daarom alleen buurtwegen, die goed onderhouden worden en bijna altijd goed te gebruiken zijn.
Bodemreliëf
Het grondoppervlak van deze gemeente is ongelijk van hoogte, vooral bij de op verschillende plaatsen voorkomende zandheuvels, of liever zandbergen.
Vruchtbaarheid van de grond
De zandgrond is matig van samenstelling, maar wordt toch vrij zorgvuldig bebouwd. Slechts door bemesting kan op de zogenaamde hooilanden gehooid worden, anders zijn het alleen maar weilanden, die - gehooid of beweid - slechts schraal veevoer opleveren.
De weinig voorkomende opgaande bomen, dennenbossen en hakhoutbosjes beslaan slechts het 1/43 deel van de cultuurgrond. De meeste bomen staan op heel armzalige grond en worden slecht onderhouden, omdat de burgers en boeren de peelturf, die ze gratis op de gemeenschappelijke gronden steken, als brandstof gebruiken.
De weinige heide die nog wat veen bevat vermindert jaarlijks en is spoedig uitgeput. De overige, uitgestrekte heide heeft geen economisch nut, behalve om van tijd tot tijd de bovenlaag te plaggen als brandstof voor de kachel of strooisel onder het vee. Vaak levert de heide zelfs dat niet op. Deze uitgestrekte, al uitgeveende gronden brengen hoegenaamd niets op en lijken op een waterplas.
Landbouwproducten
De grondopbrengsten zijn vooral rogge, haver, boekweit, aardappelen, vlas, zomerzaad, veevoer en hooi. De haver, het vlas en het zaad wordt echter in zulke kleine hoeveelheden geproduceerd, dat het onvoldoende is voor de eigen bewoners.
Paardenfokkerij en vee
Er worden weinig paarden gefokt en het melkvee is klein en niet gewild. De magere trekossen worden voor de zuidelijke provincies opgekocht. De meeste landbouwers hebben redelijk grote kudden schapen, die op de gemeenschappelijke heide grazen.
Nijverheid
Landbouw is de enige tak van nijverheid. Er wordt enkel handel gedreven in landbouwproducten en het gefokte vee, verder is er geringe handel in voorwerpen voor eigen gebruik.
Gebouwen
De gemeente bestaat uit de centrumgemeente, enkele grotere gehuchten en verspreide boerderijen. Het centrum heeft 25 redelijk gebouwde huizen, in de gehuchten staan alleen boerderijtjes en arbeiderswoningen. Aan de grens met de gemeente Gemert staat een zogenaamde kluis of gesticht waar niet-geestelijke mannen zich vrijwillig afzonderen. Het is een geriefelijk ingericht, solide en sterk gebouw, dat ver van alle woningen afgezonderd en afgelegen ligt. Samen met een burgerhuis in het centrum valt het onder de 1e klasse woningen. De huizen van de twee volgende klassen zijn ook vrij groot en goed gebouwd, maar in de overige klassen zijn ze noch ruim, noch comfortabel.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De landbouwgronden zijn verdeeld in vijf klassen.
De 1e klasse heeft zwarte en bruine zandaarde, met een teellaag van wisselende diepte tussen 3 en 6 decimeter, op een goed waterdoorlatend zandbed, deels geschikt voor het verbouwen van zomergewassen, maar vooral voor rogge en boekweit. Deze klasse wordt per bunder geschat op ƒ 21,00.
De 2e klasse heeft zwarte, met een beetje grijs zand gemengde bovenaarde van wisselende dikte op een los zandbed of op kiezel. Slechts geschikt voor de teelt van rogge of boekweit. Geschat op ƒ 18,00.
De 3e klasse bestaat deels uit vaste en deels uit losse aarde, vermengd met grijs zand en kiezel, meestal op een hoge, vaste ondergrond. Voornamelijk geschikt voor de teelt van rogge en boekweit en geschat op ƒ 18,00.
De 4e klasse bestaat vooral uit te hoog gelegen duinzand of enkele te laag gelegen grijze kiezelgronden, op een harde stenige ondergrond. Geschat op ƒ 8,00.
De 5e klasse omvat stuifzandgronden op een stenig onderbed. Ze zijn nauwelijks de kosten van de bewerking waard, en worden gebruikt voor de teelt van rogge en boekweit. Geschat op ƒ 3,50.
Tuinen
De tuinen liggen bij de woningen en zijn in twee klassen ingedeeld.
1e klasse: Liggen op de gronden van de twee eerste klassen landbouwgrond of weiland. Ze zijn soms met fruitbomen beplant en er worden alleen gewone groenten voor eigen gebruik geteeld. Ze worden éénvierde hoger geschat dan de landbouwgronden van de 1e klasse, op ƒ 26,00.
2e klasse: liggen op minder goede gronden en worden bijna alleen gebruikt voor de teelt van aardappelen, wortelen en andere grove groenten. Geschat als de landbouwgronden van de 1e klasse, op ƒ 21,00.
Boomgaarden
De boomgaarden liggen net als de tuinen bij de woonhuizen en worden in twee klassen ingedeeld.
1e klasse: met appel-, peren- en dergelijke gewone fruitbomen beplant, die ondanks de goede ondergrond matig groeien. Geschat als de tuinen van de eerste klasse op ƒ 26,00.
2e klasse: slecht groeiende fruitbomen op slechtere grond, geschat op ƒ 21,00.
Weilanden
De weilanden en zogenaamde hooilanden liggen voornamelijk langs de verschillende beken en waterlopen. Ze overstromen ’s winters met het schrale heidewater. Ze verschillen onderling weinig in waarde en gebruik, en zijn in vier klassen ingedeeld.
De weilanden van de 1e klasse hebben goede, zwarte en bruine zandaarde op een waterdoorlatend zandbed en leveren met bemesting voor deze streken redelijk goed hooi en nagras op. Zonder bemesting is het hooi minder goed. Per bunder geschat op ƒ 20,00.
De weilanden van de 2e klasse zijn meer vaste, zwarte, bruine en derrieachtige zandgronden, nogal hobbelig, op zand- en kiezelbed. Ze worden grotendeels bemest en leveren daardoor goed hooi en gras op, terwijl het onbemeste deel minder en veel slechter hooi oplevert. Geschat op ƒ 15,00.
De 3e klasse heeft ofwel hoge, schrale, bemeste grond, of lagere, onbemeste grond, met lage hooi- en grasopbrengsten. Geschat ƒ 10,00.
De 4e klasse bestaat uit zeer verschillende gronden: hoge, schrale, grijze of lage, bruine, derrieachtige bovenaarde op een hard bed van zand, kiezel of sintel. Brengt met bemesting weinig op en zonder bemesting kort, mager hooi of weide. Geschat op ƒ 5,00.
Gemeenschappelijke weiden
Er is ruim 70 bunder gemeenschappelijke weide, waarvan alle inwoners zonder onderscheid kosteloos profijt hebben. Van tijd tot tijd verkoopt de gemeente stukken en binnenkort zullen alle weiden particulier eigendom zijn.
Hakhout
De hakhoutbossen liggen op slechte gronden en worden om de 5 of 6 jaren gekapt.
1e klasse: Matig groeiende eiken, berken en elzen op schrale kiezelzandige heidegrond. Geschat op ƒ 10,00.
2e klasse: Duin- en heidegrond met slecht groeiende eiken en berken. Geschat op ƒ 4,00.
Opgaand geboomte
1e klasse: Veelal eiken- en berkenbomen, geplant langs gemeentelijke en particuliere wegen en op overhoekjes slechte gemeentegrond. Geschat op ƒ 8,00.
2e klasse: Hoekjes met traag groeiende eiken- en berkenbomen, aangeplant langs gemeenschappelijke wegen. Van deze bomen sterven er veel af. Geschat op ƒ 4,00.
Dennenbossen
1e klasse: Aangeplant op goede heidegrond, redelijk dicht bezet en matig groeiend. Geschat op ƒ 10,00.
2e klasse: Dun bezet en slecht groeiende grove dennen op heide en duingrond. Geschat op ƒ 3,00.
Heide, woeste en onbebouwde gronden, water en moeras
Deze eigendommen hebben vrijwel geen waarde.
1e klasse: Particuliere heide, die dichter bij de woningen ligt en waarvan de bovenste korst van tijd tot tijd geplagd wordt om te dienen als brandstof of strooisel. Verder het stukje heide waar nog veenturf gestoken wordt. Geschat op ƒ 0,80.
2e klasse: Bestaat uit uitgeveende waterplassen, zandduinen en veraf gelegen heiden, die bijna niets waard zijn. Geschat op het wettelijke minimum van ƒ 0,25.
Gemeenschappelijke heide
Deze percelen heide liggen over de gemeente verspreid en voor alle landbouwers bijna even gunstig gelegen om kosteloos te kunnen gebruiken. De schatting is hetzelfde als bij de particuliere heide, namelijk de 1e klasse geschat op ƒ 0,80 en de 2e klasse op ƒ 0,25.
Gebouwde eigendommen
Windkorenmolen
Een houten standaardmolen met twee paar stenen om graan te malen, die gelijktijdig kunnen malen, gelegen in D.303 en gebruikt door de eigenaar. De huurwaarde is naar evenredigheid van de bevolking en in vergelijking met andere molens in de omtrek geschat op ƒ 500,00.
Rosoliemolen
Deze molen, sectie B.549 en gebruikt door de eigenaar, heeft een matig gebouw en een omgang met een houten bank en twee heien. Huurwaarde geschat op ƒ 60,00.
Bierbrouwerij
Er is in Boekel een bierbrouwerij, sectie I.27, gevestigd in een redelijk goed en riant gebouw, met een ketel van 33 vaten (= <!-- st1:metricconverter ProductID="70 liter" w:st="on" -->70 liter
) groot, een roerkuip van ruim 17 vaten (= <!-- st1:metricconverter ProductID="36,5 liter" w:st="on" -->36,5 liter
) en twee koelbakken. Jaarlijks maakt men hier 60 brouwsels goed bruin bier, dat gedronken wordt in Boekel en de omliggende gemeenten. Huurwaarde geschat op ƒ 80,00.
Huizen
De huizen van dit dorp worden naar de onderlinge verschillen in tien klassen ingedeeld. Ze worden bijna allemaal door de eigenaar zelf bewoond, of met de landbouwschuren op mondelinge afspraken verhuurd. Deze ongeloofwaardige vorm kan niet bij de schatting gebruikt worden. De huurwaarde wordt dan ook bepaald door bouw, onderhoudsstaat en afmeting.
Onder de 1e klasse valt een ruim, sterk en goed gebouwd burgerhuis en verder een kluizenaarswoning. De huurwaarde is ƒ 54,00 en het huis Kerkstraat 219 van de kinderen Hendrikus van Stralen is het voorbeeld.
Tot de 2e en 3 klasse horen de goed onderhouden en vrij riant ingerichte woningen die bij zelfstandige ondernemers in gebruik zijn.
Tot de 2e klasse horen vier woningen met een huurwaarde van ƒ 45,00. Representatief zijn Molewijk 272, bewoond door wed. Peter Scheij en Kerkstraat 216 van wed. Jan Bevers.
Tot de 3e klasse horen twee woningen met een huurwaarde van ƒ 36,00. Representatief zijn de woning Kerkstraat 226 van Jan van der Burgt en Kerkstraat 214 van Willem Migiels.
De 4e en 5e klassen zijn de beste boerderijen en de vergelijkbare woningen van tappers, winkeliers en ambachtslui.
De 4e klasse heeft zes woningen met een huurwaarde van ƒ 30,00. Representatief zijn de woningen Kerkstraat 201 van Theodorus van Gerven en Kerkstraat 205 van wed. Arnoldus Candelaars.
De 5e klasse heeft acht woningen, huurwaarde ƒ 24,00. Representatief zijn Kerkstraat 190, bewoond door Adriaan Laurens Lamers, en Peelstraat 43 van Jan Walraven van den Berg.
De huizen van de 6e en 7e klasse zijn deels kleine, goed onderhouden huizen en deels grotere, maar slechter onderhouden huizen, veelal bij boeren in gebruik.
De 6e klasse telt 24 woningen met een huurwaarde van ƒ 18,00. Representatief zijn de woningen Bovenstehuis 125 van Cornelis Lambertus Thijssen en Bovenstehuis 132 van wed. Ant. Jan Lamers.
De 7e klasse telt 75 huizen met een huurwaarde van ƒ 12,00. Representatief zijn de woningen Molestraat 289 van wed. Pieter van Dalen en Molestraat 290 van kinderen Gil. Jan van Kessel.
De 8e en 9e klassen zijn de kleine, slecht onderhouden huizen van kleine boeren en dagloners.
De 8e klasse telt 132 huizen met een huurwaarde van ƒ 9,00. Representatief zijn de woningen Molenstraat 287 van Johannes Jos. de Man en het huis in de Molenstraat van Adrianus Arn. van Lieshout.
De 9e klasse telt 71 huizen met een huurwaarde van ƒ 6,00. Representatief zijn de woningen van Lambert van den Bogaard in de Molestraat en Piet Jan Distelbloem in de Molestraat 264.
De huizen van de 10e klasse zijn hutten van leem en stro, die de armen tot schuilplaats dienen. Hiertoe horen 37 hutten met een huurwaarde van ƒ 3,00. Representatief zijn de woningen in de Molenstraat van Hendrik Aart Hendriks en Jan Joh. van Lanen.
Totaal zijn er 361 woningen in Boekel
Gedaan en gesloten te Boekel, de 29 augustus 1827
De schatter, J.A. van Meurs
De controleur, Kuijl
