Bosschenaar Jan Kluytmans, eerste Nederlandse vliegtuigbouwer

Johan Kluytmans moet een avonturier zijn geweest. De luchtvaarpioniers behoorden eerder tot de categorie waaghalzen en avontuurlijke optimisten, dan dat zij zich lieten opslokken in de kringen van de gezapige gegoede burgerij. Gepromoveerd als ingenieur aan de Polytechnische School in Delft (nu TU Delft) vertrok hij naar Parijs, toen het centrum van de luchtvaartontwikkeling. Hij nam als technicus in de jaren 1906-1907 deel aan de ontwikkeling van een luchtschipproject met alternatieve besturing.

De Franse Baron Edmond de Marçay financierde dit project. De Marçay, geboren in 1819, was later financier-constructeur van vliegtuigen en weer later van automobielen. Het luchtschipproject verliep niet succesvol. De Marçay zag meer in vliegtuigen en automobielen en ging samenwerken met constructeur Moonen.

(tekst gaat verder onder illustratie)

Het Dagblad van Noord-Brabant berichtte op maandag 2 december 1907, dat Kluijtmans een nieuw bestuurbaar luchtschip ‘Dirigeable’ had uitgevonden. Hij wilde het afstaan voor militaire doeleinden. De minister van Oorlog stelde een commissie in, die de uitvinding zou beoordelen. De commissie bestond uit geniespecialisten, kolonel P.C.J. Noorduijn en kolonel C.J. Snijders. Op 19 oktober 1907 werd de Nederlandsche Vereeniging tot Bevordering van de Luchtscheepvaart opgericht. Voorzitter werd kolonel Snijders, die in 1914 Opperbevelhebber van Land en Zeemacht zou worden en de militaire luchtvaart verwezenlijkte.

Noorduijn en Snijders moesten de minister rapporteren. De uitslag is niet bekend geworden. Wel bleek Kluijtmans niet lang daarna over te stappen van een luchtschip naar een tweedekker, want vliegtuigen bleken meer dat luchtschepen de toekomst te hebben. In 1909 was hij met een door hem geconstrueerde tweedekker aanwezig op de Grande Semaine d'Aviation de Champagne, die van 22 tot 29 augustus in het Franse Reims werd gehouden. Het vliegtuig kreeg daar van de luchtvaartpers nauwelijks aandacht, terwijl de andere types uitvoerig werden beschreven. Het heeft daar niet gevlogen en voor zover is nagegaan ook daarna niet. Teleurgesteld vertrok Kluytmans naar Berlijn, waar hij met zijn ontwerp ook niet echt aan de bak kwam. Wel zou hij één exemplaar van zijn Reims Tweedekker in 1909 in Frankfurt am Main hebben verkocht.

In Berlijn werd hij als constructeur mede-directeurschap van de Flugapparate-Bauanstalt Deutschland GmbH. Deze firma werd geleid door directeur Hugo Allers en was gevestigd in Berlin-Schöneberg. Ing. aëronaut Johan Kluytmans (Kluijtmans) haalde op 21 juli 1910 het Deutsches Volksblatt. Er werd melding van gemaakt, dat de echtgenote van Flieger Kluijtmans als eerste vrouw in Duitsland met een vliegtuig het luchtruim had gekozen.

Recycling van vliegtuigen

Het Duitse tijdschrift Flugsport berichtte in datzelfde jaar, dat in Berlijn-Schöneberg een nieuw bedrijf was geregistreerd: Flugapparate-Bauanstalt Deutschland GMBH. Doel van het bedrijf was de fabricage en recycling van vliegtuigen en andere vlieguitrustingen, het bouwen van motoren voor vluchtdoeleinden en de organisatie van openbare vliegmaatschappijen. Het maatschappelijk kapitaal bedroeg 20.000 Mark. Directeuren waren de ingenieurs Hugo Allers senior en Johann Kluytmans in Schöneberg.

Verder berichtte Flugsport: “Naast de bekende vluchten van Jeanuiu en Behrend, kan van vliegtuigterrein Johannisthal ook het volgende geworden gemeld. De Wright-piloot Keidel maakte met dr. Sablatnig maakten verschillende mooie vluchten van 2 tot 3 ronden op verschillende hoogtes. Poulain, de oude wereldkampioen wielrennen, liet zijn eendekker stuiteren en de Russische vlieger Jesbe deed zijn eerste rijtesten met het Kluytmann monoplan systeem van het vliegmachinebouwbedrijf ‘Duitsland’. Er is de afgelopen dagen veel werk verzet in Johannisthal. Op 28 juli vestigde Wiencziers een nieuw Duits hoogterecord van 700 m. Poulain voerde een passagiersvlucht uit met mevrouw Kluytmann op zijn eendekker. Op 20 juli heeft Dorner zijn machine volledig vernield. De arme Dorner had gewoon pech.”

Bij Flugapparate-Bauanstalt Deutschland GMBH ontwikkelde Kluytmans een eendekker, die in de Duitse vakpers beschreven werd als ‘zeer elegant en zeer solide’. Dit toestel, dat begin 1911 door een commissie gunstig werd beoordeeld, bezat een vleugel met verstelbare invalshoek en nog vele andere interessante details. Kluytmans testte het toestel zelf op het terrein te Johannisthal, hoewel hij geen brevethouder was. Er zou sprake zijn geweest van een bestelling uit Tunesië, maar van dit vliegtuig werd nadien niets meer vernomen.

Flugapparate-Bauanstalt Deutschland GmbH blijkt volgens de Berliner Adressbuecher in de periode 1912-1913 in liquidatie te verkeren. Daarna verdwijnt ir. Kluytmans in de anonimiteit. Hij is dan 42 jaar oud. Mogelijk, dat hij vanwege WO I terugkeerde naar Parijs.

Ooit was zijn start als jongeman van goede komaf in Den Bosch al even avontuurlijk. Daar moest hij op 24-jarige leeftijd wegens oplichting een gevangenisstraf uitzitten van 10 februari 1893 tot 8 oktober 1893.  Zijn oom Bastiaan Hendrik Karel Dominicus Kluijtmans had al 34 jaar daarvoor kennis gemaakt met het gevangeniswezen. Hij moest brommen in de gevangenis van Hoorn in 1859 vanwege oplichtingspraktijken.

Toen Jean-Jacques Kluytmans trouwde in Parijs op 2 april 1903 met Catherine-Céline Miozette, erkende hij haar twee kinderen Emile-Christian, geboren in Parijs op 1 februari 1884, en Marie-Louise Madeleine, geboren in Parijs op 12 augustus 1890. In beide geboorteakten staat, dat de vader niet bekend is en dat de moeder geen beroep heeft. Catharine-Celine zelf werd in Parijs geboren op 19 september 1862 als dochter van Jean Miozette en Catharina Clotilde Lagarde.

Voor de verkorte stamreeks van ir. J. Kluytmans, klik hier.

Bronnen illustraties:

afkomstig uit Aviateurs van het eerste uur, Thijs Postma, Wim Schoenmaker, Romen Luchtvaart, Weesp 1984