Dat is mijn uitspraak en daarmee moet u het doen: naar de galg!

Of je wel of niet tot die galg wordt veroordeeld, hangt lange tijd af van de plek waar je huis staat. Want vóór de komst van de Fransen - in 1794 - geldt namelijk niet overal hetzelfde recht in ons land. Het recht wordt dan bepaald door de heer van het gebied waar je woont; dat levert doorgaans een mengelmoes op van het Romeins rechtssysteem en het gewoonterecht van die plek.

Een nieuwe heer betekent in de praktijk ook vaak nieuwe regels. Keizer Karel V maakt hier een eind aan en geeft Grave en het Land van Cuijk in 1550 een ‘kaart aan regels’. Hierop staat duidelijk beschreven hoe er recht moet worden gesproken. Voortaan moeten dieven dezelfde straf krijgen, net zoals moordenaars of roofovervallers. Diefstal wordt bestraft met de dood door de strop, moord met dood door het zwaard of radbraken gevolgd door dood door de bijl.

Pijnbank

Maar ook meer administratieve zaken zoals hoe je een koop sluit of een betaling van een schuld regelt; alles is vastgelegd zodat er meer uniformiteit in de rechtspraak ontstaat. Vrijwel ieder dorp in het Land van Cuijk heeft zijn eigen rechtbank waar een college van schepenen, onder leiding van de schout, rechtspreekt in civiele zaken en registraties afhandelt. Voor strafrechtelijke zaken moet iedereen in het Land van Cuijk naar Grave, waar de schepenbank fungeert als Hoge Vierschaar. En daar worden dan ook de zware misdaden behandeld. Inclusief pijnbank, als dat nodig blijkt om een bekentenis los te krijgen.

Nu nog steeds kunnen we iemand wel eens figuurlijk ‘op de pijnbank leggen’; een verwijzing naar het gebruik van de pijnbank om door middel van lichaamsfolteringen uit beschuldigden bekentenissen te persen. Het bekennen zonder ‘scherp examen’ is die tijd doorgaans een uitzondering want iemand kan pas worden veroordeeld, na een bekentenis. Maar, ‘ter geruststelling’, tortuur mag pas worden toegepast als er voldoende aanwijzing voor schuld bestaat...