Sedert 1742 heeft Terheijden een nog steeds werkende en malende korenmolen, bekend onder de naam ‘De Arend’. De molen is destijds gebouwd in opdracht van de adellijke familie Nassau-Siegen uit Breda.
Tot 1953 kende Terheijden geen straatnamen, alleen letter en nummer als locatie in het dorp. Volgens het historisch adres geplaatst bij de foto is dit Zand A 9. Thans heet de straat Molenstraat. In de inventaris van het archief van Waterschap Haagsche Beemden en Rechtsvoorgangers is bij inventarisnummer 278 sprake van de bouw van een stoomgemaal (links op de foto) naast de windmolen. Het dossier loopt van 1921-1927. Derhalve is deze foto gedurende die periode of kort daarop gemaakt (Foto Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Door de stijgende vraag naar meel in de vroegere eeuwen, diende er steeds meer graan gemalen te worden. Dat leidde destijds tot de bouw van vele korenmolens, ook wel genoemd graan- of meelmolens. Zo’n honderd jaar geleden waren er in Nederland nog ongeveer 10.000 molens volop in bedrijf. Ze maalden graan, zaagden hout, sloegen olie uit zaden en maakten papier. Vandaag de dag telt Nederland nog zo’n duizend windmolens, waaronder korenmolens en waarvan een klein deel nog in bedrijf is. Terheijden heeft met ‘De Arend’ nog zo’n bedrijvige molen en wordt beschermd als Rijksmonument.
De Terheijdense molen is een zogenaamde stellingmolen, een hoge windmolen met een stelling of balkon. Een stellingmolen staat meestal in bebouwd gebied en moet dus hoog zijn om voldoende wind te vangen. De wieken en staart reiken dan ook niet tot de grond.
De molen heeft naar alle waarschijnlijkheid zijn naam ‘De Arend’ te danken doordat hij symbolisch als een grote arend boven de bebouwing uittorent en zijn draaiende wieken als vleugels door de wind slaan.
Terheijden werd 4 november 1944 bevrijd door Poolse troepen. Poolse troepen in Nederland. Het originele Britse bijschrift luidt: 'Polish tanks pass a Dutch windmill. Tanks of the First Polish Amored Division, fighting with the English, American and Canadians in Holland, rumble by a typical Dutch windmill. The division captured the German communications center at Breda, it was announced October 30, 1944, by Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force.' Het betreft hier Poolse troepen in Britse A27M Cromwell Cruiser tanks. De foto is vermoedelijk gemaakt door Horace Abrahams die als fotograaf van Keystone Photo aan het werk was bij de 1e Poolse Pantserdivisie (Foto 1944 november. Beeldbank WO2-NIOD-collectie NIOD)
De molen heeft in de loop der tijd brand, herstel, verval, renovatie en veelvuldig onderhoud gekend. Thans gloort de molen, samen met de Rooms Katholieke kerk H. Antonius Abt, als een opvallend herkenningspunt van het dorp in het landschap.
In vroegere jaren werden met molens ook boodschappen doorgegeven. De molenaar gebruikte daarvoor de wieken van de molen door deze in een bepaalde stand vast te zetten. Heden ten dage zijn deze boodschappen nog steeds in gebruik.
De lange rust: Als de molen lange tijd buiten gebruik is dan worden de wieken in een kruis gezet.
De korte rust: Is de molen korte tijd buiten gebruik dan worden de wieken zo gezet, dat er één roede recht naar beneden staat en de molen snel weer in bedrijf kan.
Rouwstand: Staat de molen met de ‘gaande’ wiek vlak na het laagste punt vast dan duidt het ‘gaande’ op het vergankelijke en droefheid.
Vreugdestand: Wordt de onderste of ‘aankomende’ wiek vlak voor het laatste punt vastgezet dan betekent het ‘aankomende’ vreugde en verwachting.
Gedurende de zogenaamde Franse Tijd (1795 - 1813) was Nederland bezet door Frankrijk. Tijdens deze periode is de molen in particuliere handen terecht gekomen en in de zestiger jaren van de vorige eeuw eigendom geworden van de toenmalige gemeente Terheijden. Deze gemeente is later is opgegaan in de gemeente Drimmelen die In 2014 de molen van de hand deed en werd overgedragen aan de Stichting Molen De Arend.
De molen heeft vele jaren Louis Rommens als molenaar gekend. Na zijn overlijden in 1985 is het molenaarsbedrijf meer dan vijfentwintig jaar voortgezet door Herman Schippers die er later een winkel in vestigde met allerhande bakkersbenodigdheden.
Vanaf 2014 is Adri Kamp de molenaar en beheerder van de winkel. Molen ‘De Arend’ is aangesloten bij het Ambachtelijk Korenmolenaars Gilde (A.K.G.). Deze groep van molenaars bewaakt de kwaliteit, zoals vastgesteld door het A.K.G. Vandaag de dag wordt het meeste graan fabrieksmatig gemalen en behoort het malen door een molenaar middels een korenmolen tot een ambachtelijkheid. Het meel, gemalen door de molen ‘De Arend’, vindt zijn afzet bij vele (‘warme’) bakkers in de regio en is ook verkrijgbaar in verschillende winkels / supermarkten.
Marilou Nillesen
bhiczei op 17 november 2020 om 12:05
Wat bijzonder dat de molen de tand des tijds zo goed heeft doorstaan, en brand en verval achter zich heeft gelaten. Mooi dat renovatie en onderhoud ervoor hebben gezorgd dat de molen in deze staat behouden is gebleven. Dank Jan, voor het delen van deze interessante historie!
Bas Vervuren
zei op 7 maart 2022 om 11:40
Jan,
Goed verhaal .
Een opmerking de molenaar heette Rombouts ipv Rommens.
Groeten,
Bas
Marilou Nillesen
bhiczei op 7 maart 2022 om 14:59
Bedankt voor je berichtje, Bas! De naam is inmiddels aangepast.
Tony Hop
zei op 30 januari 2024 om 15:03
De bovenstaande reactie is onjuist. De naam van de molenaar was weldegelijk Louis Rommens. De achternaam van de laatste molenaar die de molen in eigendom heeft gehad tot de jaren '60 was wel Rombouts, dit was A.P. (Antonie) Rombouts, overleden in 1975.
Tony Hop
Marilou Nillesen
bhiczei op 31 januari 2024 om 09:11
