Is vandaag de dag een iPad niet meer weg te denken van de schoolbanken, dat was vroeger wel anders. Hét hulpmiddel bij uitstek voor interactief onderwijs? De schoolplaat natuurlijk!
De eerste schoolplaten voor geschiedenis komen uit Duitsland en worden voorzien van Nederlandse teksten. Vermoedelijk vanaf 1855 komen er voor het eerst ook platen op de markt met onderwerpen uit de vaderlandse geschiedenis. Vanaf 1877 wordt er door de Haagse uitgever Ykema een eigen, populaire serie platen uitgebracht, die vergezeld gaat van bijbehorende handleidingen en leesboekjes. Dat is ook het geval bij de bekendste serie, de 'Schoolplaten voor de Vaderlandsche Geschiedenis', vanaf 1911 uitgegeven door J.B. Wolters. De meesten van ons zullen zich nog wel deze kleurrijke wandplaten voor de geest kunnen halen. Ze moesten het historisch besef bij de schooljeugd vergroten (en natuurlijk de kas van de uitgever spekken).
Isings
Verschillende kunstenaars werken mee aan de uitgave van Wolters. De belangrijkste en bekendste onder hen is Johan Herman Isings (1884-1977), die vanaf 1911 maar liefst 43 platen tekent. Niet zelden herschiep hij voorstellingen die eerder door een andere kunstenaar waren verbeeld. Daar waren soms goede redenen voor: de eerder door J.H. Jurres geschilderde plaat 'Floris V door de edelen omgebracht' bleek bijvoorbeeld te gruwelijk voor kinderen van de lagere school. Isings schildert een nieuwe plaat waarop Floris V niet wordt omgebracht, maar gevangen genomen. Die plaat kon gerust in het klaslokaal worden opgehangen.
Zo kwam er ook een nieuwe voorstelling van de belegering van de onneembaar geachte vestingstad 's-Hertogenbosch in 1629. De inname van Den Bosch was een van de grootste en strategisch belangrijkste overwinningen van de Republiek op Spanje tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De 'stedendwinger' prins Frederik Hendrik speelde dit huzarenstukje klaar en met controle over de stad werd hij feitelijk meester in het hele gebied van het huidige Noord-Brabant. Ook de gevolgen voor het verdere verloop van de oorlog - en niet te vergeten voor onze provincie, na deze breuk met de rest van het oude hertogdom Brabant - waren enorm, de geschiedenisboeken getuigen daarvan.
(het verhaal gaat door na de afbeelding)
Frederik Hendrik voor 's-Hertogenbosch, 1629, getekend door J.H. Isings, 1950
Staring De plaat van Isings verving in ieder geval vanaf 1950 (maar waarschijnlijk al een paar jaar eerder) een oudere, namelijk een aquarel door Willem Constantijn Staring (1847-1916), die in de hele serie schoolplaten slechts deze ene voor zijn rekening nam. Staring, een van de belangrijkste militaire tekenaars van zijn tijd, schilderde in 1912 een wijds panorama waarop het verloop van het beleg van Den Bosch beter te volgen is dan op de plaat van Isings, die zich concentreerde op een scène achter de stellingen, met daarin de prins centraal. Bovendien krijgen we met de plaat van Staring naast zicht op de belegering een vluchtige blik op het dagelijks leven in een legerkamp.
Het kwam vaak voor dat schoolplaten mede werden gebaseerd op oudere voorstellingen. Zo ook die van Staring, die zich liet inspireren door een schilderij van de hand van Pauwels van Hillegaert, die in 1631 al het beleg van Den Bosch in een prachtig schilderij ving. (Hieronder zijn beide afbeeldingen onder elkaar te zien, eerst de schoolplaat, daarna het schilderij. Vergelijk de details maar eens!)
In 1916, vier jaar nadat hij deze plaat had geschilderd, stierf Staring. Maar zijn schoolplaat zou nog vele jaren leslokalen in heel Nederland sieren en de jeugd leren over een van de keerpunten tijdens de Nederlandse Opstand tegen Spanje.
ThingLink De plaat van Staring staat centraal in een bijzondere ThingLink van het BHIC, een interactieve afbeelding waarbij je op symbolen kunt klikken voor extra informatie. Zo word je stap voor stap langs de hele schoolplaat meegenomen en zie je meer dan je zelf zou hebben gezien. Zoals vroeger, alsof je leraar er een spannend verhaal bij vertelt. We zijn benieuwd wat je ervan vindt!
Katholiek alternatief In dit geval komen de teksten in de ThingLink niet van je leraar, maar uit de bij deze schoolplaat horende docentenhandleiding, geschreven door J.W. de Jongh. Hij was hoofd van een openbare school in Den Haag en samen met H. Wagenvoort redacteur van de eerste serie schoolplaten van Wolters. Maar speciaal voor katholieke scholen werd vooral bij schoolplaten met als onderwerp de Reformatie of de Tachtigjarige Oorlog na verloop van tijd (natuurlijk!) ook een alternatieve handleiding uitgegeven, geschreven door de katholieke geschiedenisleraar J.H. Werkman. Het is interessant om die beide boekjes naast elkaar te leggen.
Zo noemt De Jongh de belegering van Den Bosch een van de merkwaardigste uit de Tachtigjarige Oorlog, "niet enkel om het krijgsrumoer (...) maar bovenal om het strategisch talent, hetwelk de Stedendwinger toen aan den dag legde." Ook Werkman noemt de belegering uit staatkundig en krijgskundig oogpunt merkwaardig, maar voegt daaraan toe: "Voor de behandeling op de R.K. Lagere School vorme dit slechts een ondergeschikt punt van bespreking."
Veel belangrijker om te bespreken vond hij namelijk dat "in 1629 Den Bosch van hoofdplaats eener streek, die zijn Katholieke Godsdienst vrij kon uitoefenen en beleven, werd tot een overheerschte vesting te midden eener bevolking, die in hare beste krachten, 't heilig Geloof, werd onderdrukt."
Werkman herschreef een groot deel van de oorspronkelijke tekst van De Jongh. Waar die laatste met militaire precisie het beleg zelf heeft beschreven, heeft Werkman allereerst een hoofdstuk toegevoegd over de religieuze, economische en sociale gevolgen van de inname van de stad voor de Meierij in de jaren, zelfs eeuwen erna. Maar de beschrijving van de plaat en de zogenoemde vertelling (een verhaal wat in de klas kon worden voorgelezen) heeft hij gelaten zoals ze was. "De leerlingen willen ook wel eens wat anders hooren dan steeds over geloofszaken, hoe mooi ook door den onderwijzer verhaald." Om daar direct aan toe te voegen: "Er is ook niets tegen, mits het op 't tweede plan blijft."
Tja, de geschiedenisles... Ook die is niet meer hoe het geweest is!
De plaat van Isings verving in ieder geval vanaf 1950 (maar waarschijnlijk al een paar jaar eerder) een oudere, namelijk een aquarel door Willem Constantijn Staring (1847-1916), die in de hele serie schoolplaten slechts deze ene voor zijn rekening nam. Staring, een van de belangrijkste militaire tekenaars van zijn tijd, schilderde in 1912 een wijds panorama waarop het verloop van het beleg van Den Bosch beter te volgen is dan op de plaat van Isings, die zich concentreerde op een scène achter de stellingen, met daarin de prins centraal. Bovendien krijgen we met de plaat van Staring naast zicht op de belegering een vluchtige blik op het dagelijks leven in een legerkamp.
Zo noemt De Jongh de belegering van Den Bosch een van de merkwaardigste uit de Tachtigjarige Oorlog, "niet enkel om het krijgsrumoer (...) maar bovenal om het strategisch talent, hetwelk de Stedendwinger toen aan den dag legde." Ook Werkman noemt de belegering uit staatkundig en krijgskundig oogpunt merkwaardig, maar voegt daaraan toe: "Voor de behandeling op de R.K. Lagere School vorme dit slechts een ondergeschikt punt van bespreking."
