Zijn wieg staat in het hartje van ’s-Hertogenbosch, in de straat Achter het Wild Varken. Maar de slimme geest van Jacobus Moleschott (1822-1893) vliegt al snel uit, via Duitsland en Zwitserland naar Italië. Daar werkt hij als hoogleraar en senator in Turijn. Daar houdt hij zich onder meer bezig met betere voeding voor de arme arbeidersklasse. Oftewel: een gloedvol pleidooi voor meer spaghetti op de Italiaanse borden.
Het is nog vroeg in de ochtend, die vrijdag 9 augustus 1822, als kleine Koos in het doktersgezin Moleschott ter wereld komt. Een warm nest met veel vriendjes over de vloer, dansfeestjes in de hal en overal boeken. Zijn katholieke moeder leert hem over muziek, bloemen en planten, zijn humanistische vader brengt hem meer bij over letteren vanuit een vrije geest: door rede, wetenschap en logica en niet door geloof of traditie.
Jacobus Moleschott, 1847 (Bron: R.J.Ch.V. ter Laage, Jacques Moleschott)
Deutersedijk
Koos Moleschott groeit op in de Bossche binnenstad, en wordt steeds vaker Jacques genoemd. Hij leert snel en goed en via scholing in Boxtel en Kleef werkt hij kort arts in Utrecht (van 1845 tot 1847). Daarna gaat hij als hoogleraar in de fysiologie naar Zürich. Later werkt hij in Turijn en verliest zijn hart aan Italië. In 1866 laat hij zich naturaliseren tot Italiaan, zonder Den Bosch te vergeten. In brieven naar huis blijkt een nostalgisch verlangen naar zijn geboortestad, naar de Deutersedijk en haar waterviolieren.
Liszt en Wagner
In Rome is Moleschott een belangrijk en graag geziene man die ook Liszt en Wagner tot zijn vrienden rekent. Een geleerde met een brede kennis: van de structuur van de longen tot voedingsproces van planten (hij wint 400 gulden met een publicatie hierover) tot fysiologische chemie. Mede door het humanistische gedachtengoed van zijn vader ziet hij ontwikkelingen in breder verband. Hij plaatst de arme arbeidersklasse, hun eetpatroon en hun geestelijke staat in een breder kader, en schrijft daarover baandoorbrekende boeken. Basisgedachte daarin: wil je het gedrag van mensen verbeteren, moet je ze daarvoor beter te voeden, voordat bijvoorbeeld onderwijs effect heeft. Hij zorgt voor een verlaging van de kosten van graan zodat iedereen het zich kan veroorloven gezonder te eten. In de praktijk betekent dat: meer spaghetti in alle klassen van de Italiaanse samenleving.
De mens maakt onderdeel uit van de levensloop van de natuur en kan na zijn dood beter worden gecremeerd, vindt hij. “Die verbranding zou de lucht verrijken met koolzuur en ammoniak, terwijl de asch, waarin de organen voor nieuwe granen, dieren en menschen vervat zijn, onze heidevelden in vruchtbare velden zou doen veranderen.” Dat valt in grote kringen slecht. Zijn vrouw, de Duitse Sophie Strecker (1829-1891) steunt hem onvoorwaardelijk. Ook financieel zodat Jacob een eigen laboratorium kan opzetten.
Standbeeld
Zijn liefde voor het katholieke Italië lijkt recht tegenover zijn atheïstische levensopvatting te staan maar Italië zit midden in het proces van ‘nationale eenwording’. Losse staten worden vanaf 1860 samengebracht, met minder invloed van de kerk en meer ruimte voor vrije denkers als Moleschott. Dat hij daadwerkelijk invloed heeft, blijkt uit het feit dat het hem lukt een standbeeld te krijgen voor Giordano Bruno (1548-1600), een atheïst die aan het begin van de zeventiende eeuw op de brandstapel belandde. Een beeld voor een ongelovige op een prominente plek; dat is tot dan toe ondenkbaar geweest.
Qua werk gaat het de oud-Bosschenaar voor de wind maar privé krijgt Moleschott het zwaar te verduren. Tussen 1867 en 1884 verliest het echtpaar drie kinderen, en een aantal jaar later pleegt zijn vrouw zelfmoord. Moleschott stort zich nóg meer dan voorheen op zijn werk. In 1892 krijgt hij de Italiaanse ridderorde van Burgerverdienste opgespeld. Zijn werk als arts dat hij al die tijd voortzet, wordt uiteindelijk zijn dood. Bij de behandeling van een patiënt raakt hij zelf besmet, en hij overlijdt op 70-jarige leeftijd na een kort ziekbed op 20 mei 1893 in Rome.
Het is nog vroeg in de ochtend, die vrijdag 9 augustus 1822, als kleine Koos in het doktersgezin Moleschott ter wereld komt. Een warm nest met veel vriendjes over de vloer, dansfeestjes in de hal en overal boeken. Zijn katholieke moeder leert hem over muziek, bloemen en planten, zijn humanistische vader brengt hem meer bij over letteren vanuit een vrije geest: door rede, wetenschap en logica en niet door geloof of traditie.
